Kwidzyn to miasto w północnej Polsce (województwo pomorskie), położone a obszarze dawnej Pomezanii nad rzeką Liwą (prawy dopływ Nogatu). Jego początki sięgają XI stulecia, kiedy to istniało tu pomezańskie grodzisko zwane Kwedis. Zostało ono zniszczone a w jego miejscu w 1233 roku Zakon Krzyżacki założył nowe miasto, które stało się jedną z ich baz wypadowych w pruskiej Pomezanii. Niespełna dziesięć lat później podczas jednej z potyczek prusko-krzyżackich Kwidzyn został dotkliwie zniszczony . W pierwszej połowie XIV wieku miała miejsce ponowna lokacja po której rozpoczęto budowę zamku oraz katedry. W owym czasie miasto nazywane było Marienwerder (Kępa Mariacka, Ostrów Mariacki). Na mocy ustaleń drugiego pokoju toruńskiego (1466) Kwidzyn, wraz z dominium biskupim, przyznany został Zakonowi Krzyżackiemu. Biskupstwo pomezańskie zostało dożywotnio oddane polskiemu biskupowi chełmińskiemu Wincentemu Kiełbasie. Po jego śmierci Zakon podjął próbę obsady biskupstwa pomezańskiego, mając poparcie ze strony kapituły katedralnej. Doprowadziło to do interwencji wojsk polskich na terenach należących do biskupstwa pomezańskiego i warmińskiego (konflikt określany jako Wojna Księża). W 1478 roku wojska polskie najechały i zdobyły Kwidzyn. Mieszczanie schronili się w zamku kapituły i podpalili miasto. W trakcie działań wojennych poważnie został uszkodzony zamek. Po sekularyzacji Prus w 1525 roku Kwidzyn znalazł się w granicach Prus Książęcych. Wtedy też biskup pomezański oraz znaczna część kapituły przeszły na protestantyzm. Podczas wojen ze Szwedami miasto było kilka razy zajmowane przez wojska Karola X Gustawa (1622-1660). Od 1657 roku miasto pozostawało pod panowaniem Brandenburgii, a w 1701 roku Kwidzyn znalazł się w państwie pruskim. Ciężki okres miasto przeżywało pod koniec II wojny światowej, kiedy do miasta wkroczyły oddziały Armii Czerwonej 2 Frontu Białoruskiego. Jeszcze w tym samym roku na początku września Rosjanie doprowadzili Kwidzyn do stanu ruiny. Spalili oni niemal całe stare miasto z ratuszem. Po przejęciu miasta przez polską administrację rozpoczęto stopniowe porządkowanie zniszczonego miasta. Na gruzach kamienic utworzono park, a wzdłuż dawnych murów przedzamcza plac. Kwidzyn znajduje się na Szlaku Zamków Gotyckich. Główną atrakcją turystyczną miasta jest gotycki zespół zamkowo-katedralny, składający się z zamku kapituły pomezańskiej oraz katedry z pochówkami m.in. wielkich mistrzów krzyżackich oraz celą przykościelną w której ostatni rok życia spędziła błogosławiona Dorota z Mątowów.
Zamek w Kwidzynie
Jednym z najcenniejszych zabytków Kwidzyna jest usytuowany na wysokiej skarpie i połączony z katedrą monumentalny gotycki zamek kapituły pomezańskiej. Warownia wzniesiona została w pierwszej połowie połowie XIV wieku jako nowa siedziba kapituły biskupów pomezańskich (zgromadzenie osób duchownych, którego zadaniem był m.in. wybór biskupa). Do jej budowy użyto kamieni i cegieł. Powstała wówczas okazała czteroskrzydłowa budowla na planie zbliżonym do kwadratu, z wieżami w narożach oraz dwukondygnacyjnym krużgankiem na dziedzińcu. W zapiskach historycznych pierwsza wzmianka o zamku (jako castrum Merginwerder) pojawia się w dokumentach datowanych na 1334 rok. Pod koniec XIV do warowni dobudowano charakterystyczne dla zamków krzyżackich potężne gdanisko (element architektoniczny w postaci wykusza lub wieży usytuowanej na zewnątrz linii murów obronnych). Pełniło ono rolę wieży ustępowej (latryny) znajdującej się na zewnątrz linii murów obronnych, tak by wszystkie nieczystości spadały bezpośrednio do fosy. Początkowo zamek stanowił samodzielne założenie, dopiero jakiś czas później w wyniku przebudowy został połączony z katedrą, a jego najwyższą, narożną wieżę południowo-wschodnią przekształcono w dzwonnicę.
Po pierwszym rozbiorze Polski, aż do wybuchu II Wojny Światowej, na zamku swoją siedzibę miał sąd. Wtedy też władze pruskie zarządziły częściową jego rozbiórkę. Po wojnie warownia została częściowo odrestaurowana, a w jej murach urządzone zostało muzeum (oddział Muzeum Zamkowego w Malborku). Ekspozycja obejmuje m.in. galerię malarstwa, numizmaty, wystawę rzeźby, ceramiki oraz rzemiosła artystycznego. Dzięki połączeniu z katedrą zamek w Kwidzynie stanowi unikatową perłę architektury gotyckiej. Szczególnie imponujący jest widok od strony zachodniej (z doliny Wisły), gdzie za potężnym gdaniskiem wznosi się majestatyczny zespół zamkowo-katedralny.
Konkatedra św. Jana Ewangelisty
Budowa katedry diecezji pomezańskiej w Kwidzynie rozpoczęta została mniej więcej w tym samym czasie co zamku. Praktycznie od początku swojego istnienia obie budowle stanowiły jeden spójny kompleks budynków. W pierwszej połowie XVI stulecia kiedy Prusy Książęce przeszły na protestantyzm rozpoczęta została także modernizacja świątyni. Wnętrze katedry otynkowano, a prezbiterium i korpus przedzielono ścianą fachwerkową, wyznaczając w ten sposób miejsca modlitwy dla gminy niemieckiej (korpus), polskiej (prezbiterium) i okresowo czeskiej (zachodnia część korpusu). W 1586 roku przed głównym wejściem dobudowana została kruchta, a na początki XVIII wieku dodano kaplicę grobową Ottona Fryderyka von Groeben. Katedra jest budowlą ceglaną reprezentującą styl gotycki. Składa się z pięciobocznie zamkniętego, dwukondygnacyjnego chóru i wydłużonego, pięcioprzęsłowego korpusu o charakterze pseudobazyliki. Prezbiterium i nawa główna kryte są sklepieniem gwiaździstym z żebrem przewodnim, nawy boczne sklepieniem trójdzielnym.
Ciekawostki
- W średniowieczu w Kwidzynie znajdowała się także druga warownia. Była to strażnica krzyżacka, która w 1520 roku została doszczętnie zniszczona przez polskie wojska. W jej miejscu obecnie przebiega ulica Starozamkowa;
- Dzieje Kwidzyna zostały spisane w 1873 roku przez historyka Prus Maxa Toeppena w monografii Stadt Marienwerder;
- W 2007 roku w kryptach kwidzyńskiej konkatedry odnaleziono szczątki ciał mistrzów krzyżackich. Udało ustalić się tożsamość wszystkich trzech mistrzów: Wernera von Orselna, Ludolfa Königa von Wattzau oraz Henryka von Plauena.
