Reszel

Reszel to niewielkie aczkolwiek niezwykle malownicze miasto w północnej Polsce, położone na północno-zachodnim skraju Pojezierza Mrągowskiego nad rzeką Sajną (lewy dopływ Gubra). Jego powstanie datuje się na rok 1241, kiedy to Krzyżacy założyli tu drewnianą strażnicę. Powstała ona w miejscu zniszczonego przez nich starego grodu zwanego Resel należącego do pruskiego plemienia Bartów. W kolejnych latach Prusowie kilkukrotnie odbijali strażnicę, ostatecznie jednak została ona zniszczona w czasie II powstania pruskiego przez wycofujących się Krzyżaków. Jeszcze w tym samym wieku ziemie wokół Reszla wraz ze strażnicą przeszły pod panowanie biskupie. W połowie XIV wieku w rozpoczęto budowę zamku wokół którego rozwinęło się miasto. Wkrótce potem otoczono je murami obronnymi z basztami i trzema bramami: Wysoką, Królewiecką i Rybacką. W owym czasie Reszel stał się trzecim co do wielkości (po Braniewie i Lidzbarku Warmińskim) ośrodkiem miejskim Warmii. Na początku XVI wieku z inicjatywy biskupa Łukasza Watzenrodego (wuja Mikołaja Kopernika) rozbudowano i unowocześniono system fortyfikacji miejskich co pozwoliło skutecznie bronić Reszel przed najazdami wojsk zakonnych. Wtedy też rozpoczął się największy rozkwit miasta. Powstały wówczas tu liczne warsztaty malarskie i złotnicze, a także działali sławni rzeźbiarze jak m.in. Krzysztof Peucker (1662-1735) czy rodzina Schmidtów. Po I rozbiorze Polski, Reszel dostał się pod panowanie Pruskie a miejscowy zamek przekształcony został w więzienie i magazyn. Na początku XIX wieku prawie całe miasto zostało strawione przez pożar. Do odbudowy miasta oraz zamku posłużył budulec pozyskany z rozebranych murów miejskich. 21 sierpnia 1811 w Reszlu miał miejsce ostatni w Europie przypadek spalenia czarownicy na stosie. Ofiarą była Barbara Zdunk, którą oskarżono nie tylko o czary, ale przede wszystkim o podpalenie zamku. Proces ciągnął się przez trzy lata w czasie których była więziona i torturowana w Reszelskim Zamku. Sprawa winy budziła kontrowersje, jednak sąd w Królewcu ostatecznie zatwierdził wyrok. W XIX stuleciu Reszel dwukrotnie był nawiedzany przez wielkie pożary (w 1806 i 1807 roku). Pierwszy zniszczył praktycznie całą drewnianą zabudowę miejską, ratusz oraz część zamku, a drugi spustoszył do końca zamek. Podczas II wojny światowej miasto nie doznało większych zniszczeń, dzięki czemu.zachował się tu w pełni średniowieczny układ miejski a także liczne zabytki.

Zwiedzanie

Stare miasto w Reszlu posiada stosunkowo dobrze zachowany, charakterystyczny dla średniowiecza szachownicowy układ urbanistyczny. Jego serce stanowi niewielki rynek w którego centrum znajduje się klasycystyczny budynek ratusza miejskiego. Wzniesiono go w latach 1815-1820 na fundamentach starego gotyckiego ratusza który spłonął podczas pożaru jaki nawiedził miasto w 1806 roku. Jest to piętrowa budowla, z wysokim podpiwniczeniem której dach zdobi wieżyczka zegarowa z hełmem i iglicą. W jednym z narożników rynku znajduje się średniowieczna studnia. Z liczących przeszło 1 km murów ceglanych otaczających niegdyś miasto do czasów obecnych zachowało się wiele ich fragmentów z basztami i trzema bramami wjazdowymi. W Reszlu zachowały się także trzy ceglane gotyckie mosty.

Zamek Biskupów Warmińskich

Początki zamku w Reszlu sięgają połowy XIII wieku, kiedy to Krzyżacy wybudowali tu jedną ze swoich drewnianych strażnic obronnych. Powstała ona w miejscu starego grodziska należącego do pruskiego plemienia Bartów. Jednak budowę zamku murowanego rozpoczęto dopiero wiek później. Główną przyczyną były ciągłe bunty pruskiego plemienia Bartów, którzy nigdy nie pogodzili się z podbojem i regularnie niszczyli zakonną placówkę. Budowa zamku ciągnęła się przez przeszło pół wieku. Rozpoczął ją biskup Jan I z Miśni, kontynuował Jan II Stryprock, a dokończył na początku XV wieku Henryk III Sorbom. Warownię usytuowano na szczycie wysokiej i stromej skarpy rzeki Sajny, która częściowo stanowiła naturalną ochronę zamku. Do budowy dolnych partii twierdzy użyto głazów narzutowych, a wyższa część wzniesiona została z czerwonej cegły. W północno-zachodnim narożniku wybudowano założoną na planie prostokąta niską , masywną wieżę. W przyziemu jej mury miały około 4 metrów grubości. Pod koniec XIV stulecia wybudowano drugie skrzydło w którym utworzono kuchnię, łaźnię oraz browar. Wiek później przeprowadzona została pierwsza gruntowna przebudowa warowni w czasie której wybudowano nową wieżę bramną a także nadbudowano mury obwodowe. Ostatnia większa przebudowa zamku miała miejsce w latach 1505-1533. Wtedy to wzniesiono dodatkowy pierścień murów obronnych a także dobudowano dwie półokrągłe basteje. W XVII wieku warownia była dwukrotnie najeżdżana, podbijana i plądrowana przez wojska szwedzkie. Kiedy w XVIII stuleciu zamek utracił swoje znaczenie strategiczne został przekształcony w letnią rezydencję biskupów warmińskich. W 1772 roku po I rozbiorze Polski warownia wraz z miastem dostały się pod panowanie Prus. Jakiś czas później kaplicę zamkową przejęli protestanci a w komnatach i podziemiach władze urządziły sąd oraz więzienie. Obecnie zamek w Reszlu stanowi doskonały przykład modernizacji średniowiecznej warowni i przystosowania jej do nowego sposobu walki, wynikającego z wprowadzenia broni palnej. Do czasów obecnych zachowały się tu fragmenty średniowiecznej konstrukcji wraz z fortyfikacjami sprzężonymi z murami otaczającymi miasto. Obecnie w murach zamku swoją siedzibę ma oddział Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie. Ponadto znajduje się tu także hotel oraz restauracja. Zamek w Reszlu stanowi także jeden z symboli Warmii a jego wizerunek bardzo często jest umieszczany na folderach reklamujących krainę.

Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła

Jest to rzymskokatolicki kościół parafialny, który znajduje się na południowym krańcu starego miasta przy ulicy Juliusza Słowackiego 9. Jego budowa rozpoczęta została w połowie XIV wieku i ciągnęła się przez blisko dwa stulecia. W 1474 roku świątynia została częściowo zniszczona przez pożar. Podczas odbudowy, która rozpoczęła się w 1475 roku, wybudowano nowy szczyt wschodni oraz gwiaździste sklepienie korpusu nawowego. Na początku XVI wieku podwyższona została także wieża. Uroczysta konsekrowana kościoła miała miejsce 3 kwietnia 1580 roku i dokonana została przez biskupa Marcina Kromera (1512-1589). Po zniszczeniu świątyni przez pożar jaki nawiedził w 1806 roku miasto, odbudowany kościół został ponownie konsekrowany w dniu 31 maja 1817 roku przez biskupa pomocniczego Andrzeja Stanisława von Hattena i otrzymał wezwanie Świętych Apostołów Piotra i Pawła oraz św. Katarzyny. W 1837 roku wieża nakryta została nowym hełmem, a w latach 1822-1843 świątynia otrzymała nowe wyposażenie. Kościół reprezentuje styl gotycki i jest budowlą trójnawową o konstrukcji halowej i nie posiada wyodrebnionego prezbiterium. Został wzniesiony na planie prostokąta z czerwonej cegły na niskiej kamiennej podmurówce. Od strony zachodniej do świątyni przylega kwadratowa wieża o wysokości 52 metrów. Wnętrze korpusu nawowego jest nakryte sklepieniem gwiaździstym, podpartym przez cztery pary ośmiokątnych filarów i cztery pary półfilarów znajdujących się przy ścianach. Warto zwrócić uwagę na ufundowany przez biskupa Józefa Hohenzollerna ołtarz główny oraz zwieńczoną figurami czterech ewangelistów i Dzieciątka Jezus ambonę.

Pozostałe Zabytki Reszla

• Cerkiew Przemienienia Pańskiego - jej początki sięgają połowy XIV wieku, kiedy to augustianie wybudowali tu pierwszy kościół z przyległym do niego klasztorem. Świątynię zajmowali aż do reformacji po której zmuszeni zostali do opuszczenia miasta a co za tym idzie i klasztoru. W XVII wieku król Zygmunt III Waza przekazał kościół wraz z klasztorem jezuitom, którzy pozostawali tu aż do 1798 roku, kiedy to ze względu na zły stan techniczny świątynia została rozebrana. W latach 1799-1800 wybudowano nowy kościół, według projektu Joachima Sadrozińskiego. Jego uroczysta konsekracja miała miejsce 1 lipca 1802 roku przez biskupa sufragana warmińskiego Andrzeja Hattena. Bezwieżowa świątynia posiada jedną nawę oraz późnobarokową fasadę. W południowo-wschodniej części ściany kościoła zachował się fragment muru gotyckiego z zarysem portalu łączącego go niegdyś z klasztorem. Od 1963 roku odprawiane są w nim nabożeństwa w obrządku wschodnim greckokatolickim.
• Kolegium Pojezuickie - swoją działalność rozpoczęło w 1632 roku a jego głównym sponsorem był król Polski, Jan Kazimierz. W owym czasie Jezuici, oprócz kościoła i gimnazjum w Reszlu, obsługiwali również pobliskie sanktuarium w Świętej Lipce. Kiedy w 1772 roku Reszel wraz z resztą Warmii przeszedł pod panowanie Prus, zakon jezuitów skasowano. Na początku XIX wieku budynek klasztoru został przebudowany w stylu klasycystycznym. Obecnie w jego murach mieści się Zespół Szkół im. Macieja Rataja.
• Stara Plebania - jest to dawna rezydencja archiprezbitera, która wybudowana została w XV wieku co czyni z niej jeden z najstarszych (jak nie najstarszy) nieufortyfikowanych budynków mieszkalnych, który w swoim oryginalnym kształcie dotrwał do naszych czasów.

Trakt pielgrzymkowy z Reszla do Świętej Lipki

Jest to dawna droga która niegdyś łączyła katolicką Warmię z protestanckimi Mazurami. Traktem tym bardzo często podążali pątnicy z Reszla do Sanktuarium Maryjnego w Świętej Lipce. W latach 1733-1735 w czasach rządów biskupa Krzysztofa Jana Szembeka po obu stronach traktu wybudowano kilkanaście barokowych kapliczek różańcowych. Większość z nich wykonana została przez niemieckiego rzeźbiarza Jana Freya wraz z Janem Schmidtem i mieszczą w sobie płaskorzeźby przedstawiające rozważania tajemnic Świętego Różańca. Przy drodze rosną także wiekowe lipy, które wraz z kapliczkami zostały wpisane do rejestru zabytków. Pierwsza z kapliczek, znajduje się już na granicy miasta, po lewej stronie drogi. Ostatnie dwie, zaś z Tajemnicami Chwalebnymi; Wniebowzięciem i Ukoronowaniem Najświętszej Maryi Panny na królową nieba i ziemi, stoją w świętolipskim lesie.

Ciekawostki

• W 1910 roku w firmie Friedrich Fest w Reszlu wyprodukowano samolot według projektu inżyniera Bloessa z Kętrzyna;
• Jedno ze starych warmińskich przysłów brzmi: "Nie odkrył zamku w Reszlu ten, kto nie spędził nocy w jednej z jego komnat";
• Reszel jest pierwszym w Polsce miastem, które przystąpiło do Międzynarodowego Stowarzyszenia Miast Cittàslow będącego organizacja non-profit, której celem jest oparcie się globalizacji i homogenizacji miast poprzez popieranie różnorodności kulturalnej, ochronę środowiska naturalnego, promocję tradycyjnych lokalnych produktów oraz dążenie do poprawy jakości życia.