Frombork

Frombork to niewielkie miasto portowe w północnej Polsce i zarazem morskie przejście graniczne, położone na Równinie Warmińskiej nad Zalewem Wiślanym. Najstarsze historyczne wzmianki o mieście pochodzą z drugiej połowy XIII wieku, kiedy to ówczesny biskup warmiński Henryk I Fleming po zniszczeniu przez Prusów Braniewa postanowił wybudować tu katedrę pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny. To właśnie od jej patronki pochodzi obecna (niemiecka) nazwa miasta - Frauenburg co w wolnym tłumaczeniu oznacza "Zamek Naszej Pani". Wkrótce potem wokół świątyni zawiązała się osada, która w 1310 roku otrzymała prawa miejskie. Początkowo miasto stanowiło własność biskupów warmińskich, od 1320 roku należało do kapituły warmińskiej. Nazywane było wówczas Civitas Warmiensis (Miasto Warmińskie). W 1414 roku, w czasie tzw. wojny głodowej, miasto wraz z katedrą zostało najechane i splądrowane przez wojska polsko-litewskie. W 1466 roku na mocy pokoju toruńskiego Frombork wraz z całą Warmią stał się częścią Królestwa Polskiego. W XIV wieku na Wzgórzu Katedralnym rozpoczęto rozbudowę warownego kompleksu obronnego, który na przestrzeni kolejnych wieków w swojej burzliwej historii był niejednokrotnie oblegany i zdobywany kolejno przez wojska polskie, krzyżackie oraz czeskie. W 1499 roku wzdłuż jednego z murów wybudowano nowy dom mieszkalny biskupów, a w latach 1512-1517 wzniesiono Dom Kustosza. Rezydował w nim biskupi urzędnik, do którego obowiązków należała opieka nad fromborskimi dobrami kapitularnymi. W pierwszej połowie XVI wieku we Fromborku przebywał i pracował jako kanonik kapituły warmińskiej Mikołaj Kopernik (1473-1543). Astronom spędził tu przeszło 30 lat swojego życia. To właśnie wtedy na Wzgórzu Katedralnym powstało jego słynne wiekopomne dzieło zatytułowane "O obrotach sfer niebieskich" (De revolutionibus orbium coelestium), które wstrzymując słońce i umieszczając je w centrum Układu Słonecznego dokonało przewrotu w nauce i ówczesnym światopoglądzie. Po śmierci Kopernik został pochowany w miejscowej katedrze. Ciężko okres miasto przechodziło w czasie II wojny światowej, kiedy to w wyniku działań zbrojnych zniszczona została znaczna część miasta z katedrą i zamkiem. Po wojnie w latach 1966-1973 przeprowadzono zakrojoną na szeroką skalę gruntowną odbudowę Fromborka.

Zwiedzanie

Główną atrakcją Fromborka jest usytuowane w jego centrum niezwykle malownicze Wzgórze Katedralne (21 metrów n.p.m) na którym znajduje się okazała Bazylika Archikatedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Andrzeja, dawny Pałac Biskupi, Nowy Wikariat, Planetarium oraz budynki dawnych kanonii w których obecnie znajduje się Muzeum Pomnika Historii Frombork Zespół Katedralny. Całość otoczona jest murami miejskimi z trzema bramami (Brama Południowa, Brama zachodnia, Brama Północna), sześcioma basztami i dwiema wieżami. Dla zwiedzających udostępniona jest Bazylika z grobem Mikołaja Kopernika, dawny Pałac Biskupi oraz wieża Radziejowskiego (dawna dzwonnica) z tarasem widokowym z którego rozpościera się przepiękny widok na miasto oraz okolicę. Odwiedzając Frombork warto także odwiedzić (poddany gruntownej renowacji w 2015 roku) niewielki rynek, który swoim wyglądem nawiązuje do Układu Słonecznego i podkreśla związki Fromborka z Mikołajem Kopernikiem. W jego centralnym punkcie znajduje się fontanna. którą otaczają łuki wykonane z ciemnej granitowej kostki, przypominające orbity planet na których ustawiono ławki. Na trzeciej z nich, symbolizującej Ziemię, ustawiono wykonany z brązu pomnik Mikołaja Kopernika, którego głowa zwrócona jest w kierunku Wzgórza Katedralnego.

Bazylika Archikatedralna p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i św. Andrzeja Apostoła

Katedra we Fromborku wzniesiona została w latach 1329-1388 z inicjatywy biskupa warmińskiego Henryka I Fleminga. Powstała na ufortyfikowanym wzgórzu (obecnie Wzgórze Katedralne), w miejscu starej drewnianej świątyni, pełniącej wcześniej rolę katedry. Pod koniec XVI stulecia do katedry dobudowano strzelistą renesansową sygnaturkę, a w 1638 roku umieszczono zegar kościelny. W latach 1887-1891 przeprowadzona została gruntowną renowacja wnętrza świątyni podczas którego nadano mu obecny wygląd. Budowla reprezentuje styl gotycki i jest trójnawową bezwieżową halą z wydłużonym prosto zamkniętym prezbiterium. Świątynia posiada kilka przybudówek, w tym dwie kaplice: św. Jerzego (zwana także polską) i Zbawiciela (zwaną również kaplicą świętych relikwii). We wnętrzu warto zwrócić uwagę na wykonany w latach 1747-1752 ołtarz główny, późnogotycki poliptyk fromborski oraz późnobarokowe intarsjowane stalle z baldachimem. W sąsiedztwie katedry znajduje się dawna rezydencja biskupia oraz kanonie. Bazylika udostępniana jest zwiedzającym przez Muzeum Pomnika Historii Frombork Zespół Katedralny.

Grób Mikołaja Kopernika

Pierwsze poszukiwania grobu Mikołaja Kopernika na ternie katedry miały miejsce już w 1802 roku i prowadzone były przez Warszawskie Towarzystwo Naukowe. Kolejne prace wykonano w 1909 i 1939 roku. W czasie II wojny światowej poszukiwania bezskutecznie prowadzili Niemcy, a po jej zakończeniu Rosjanie. Wszystkie próby zakończyły się jednak niepowodzeniem. Jako, że astronom był kanonikiem fromborskiej katedry a z dokumentów archiwalnych wynikało, że jego pieczy podlegał ołtarz Świętego Krzyża to właśnie pod nim prowadzone były wykopaliska. Dopiero jw 2005 roku odnaleziono kilka trumien i szkieletów i po wnikliwych badaniach DNA ustalono, że należą do Mikołaja Kopernika. Ponowna uroczysta ceremonia pogrzebowa szczątków astronoma odbyła się 22 maja 2010 roku w Bazylice Archikatedralnej.

Dawny Pałac Biskupi

Pałac wzniesiony został w połowie XIV wieku w miejscu starej szkoły katedralnej. Wiek później został poddany gruntownej przebudowie z inicjatywy biskupa Maurycego Ferbera. Pod koniec XV wieku pałac zaadoptowany został na rezydencję biskupów warmińskich. W swojej historii budowla była dwukrotnie niszczona, pierwszy raz w czasie potopu szwedzkiego a drugi pod koniec II wojny światowej. W latach 1965-1969 pałac został odbudowany i zaadoptowany na muzeum. Rezydencja znajduje się we wschodniej części Wzgórza Katedralnego i reprezentuje połączenie stylu gotyckiego z barokiem. W jego wnętrzach ma swoją siedzibę Muzeum Kopernika, które w dużej mierze poświęcone jest temu wybitnemu astronomowi.

Pozostałe Zabytki Fromborka

• Wieża Kopernika - jest jednym z najstarszych elementów fortyfikacji Wzgórza Katedralnego. Zbudowana została prawdopodobnie pod koniec XIV wieku. Budowla ma pięć kondygnacji i oprócz funkcji militarnych wykorzystywana była także w celach mieszkalnych. W latach 1504-1543 wieża stanowiła własność Mikołaja Kopernika. Jednak wbrew temu co przedstawia słynny obraz Jana Matejki "Astronom Kopernik, czyli rozmowa z Bogiem", budowla nie była miejscem, z którego astronom prowadził obserwacje nieba. Jak wykazały najnowsze badania jej gabaryty są zbyt małe, aby mogły pomieścić sporych rozmiarów instrumenty astronomiczne. Kopernik prowadził obserwacje prawdopodobnie ze specjalnej ceglanej platformy umieszczonej na terenie ogrodów katedralnych.
• Dzwonnica zwana Wieżą Radziejowskiego - jest to najwyższa budowla Wzgórza Katedralnego która ma aż 70 metrów wysokości. Wieża wzniesiona została na przełomie XVI i XVII wieku i w pełniła kolejno funkcje dzwonnicy, punktu obserwacyjnego i latarni morskiej. Budowla zniszczona została w 1945 roku. Jej odbudowa przeprowadzona została w latach 1972-1973. W wnętrzu wieży uwagę przykuwa wahadło Foucaulta, służące do naocznego stwierdzenia obrotowej natury Ziemi.
• Nowy Pałac Biskupi - wzniesiony został w latach 1844-1845 miejscu dawnych kanonii pw. św. Jana Nepomucena i św. Andrzeja Apostoła. Pałac pełnił funkcję siedziby biskupów przez przeszło sto lat (do momentu przeniesienia jej do Olsztyna). Obecnie pełni funkcję plebanii parafii pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Jest to dwukondygnacyjna budowla wykonana z czerwonej cegły, na planie prostokąta. Na parterze pałacu znajduje się kaplica, a na piętrze sale reprezentacyjne, w których zachowały się zabytkowe biało szkliwione piece kaflowe.
• Szpital św. Ducha - wybudowano go w połowie XV wieku (wraz z Kaplicą św. Anny) a swój obecny kształt barokowej bazyliki uzyskał w czasie ostatniej większej przebudowy jaka przeprowadzona została w latach 1686-1720. Niegdyś znajdował się tu przytułek dla chorych i opuszczonych starszych osób. Obecnie ma tu swoją siedzibę Dział Historii Medycyny Muzeum Mikołaja Kopernika.
• Wieża Wodna - wzniesiona została w 1571 roku nad kanałem płynącym przez miasto, a jej głównym zadaniem miało być dostarczanie wody do Wzgórza Katedralnego. W czasie powstania był to drugi tego typu wodociąg w Europie.
• Kościół św. Mikołaja - w swojej obecnej formie wybudowany został w XV wieku. Powstał on na planie prostokąta jako trójnawowy kościół halowy bez wydzielonego prezbiterium. W swojej historii świątynia była wielokrotnie niszczona i odbudowywana. Pod koniec II wojny światowej w wyniku działań zbrojnych dach i całe barokowe wyposażenie wnętrza zostały doszczętnie spalone. Renowacja kościoła przeprowadzona została dopiero w latach 1972-1973. Budowla reprezentuje styl gotycki.
• Park Astronomiczny - znajduje się około 2 km od Fromborka (w miejscowości Ronin) i stanowi ciekawą atrakcję dla miłośników astronomii. Na jego terenie znajduje się siedem pawilonów z instrumentami do obserwacji nieba (teleskopy, lunety), trzy tarasy obserwacyjne oraz dwa budynki mieszczące salę recepcyjną, pracownie oraz podręczną bibliotekę. W Parku można obejrzeć teleskopy, popatrzeć przez lunety na plamy słoneczne oraz na Księżyc. Znajdują się tutaj także wiernie zrekonstruowane instrumenty astronomiczne używane przez Mikołaja Kopernika oraz kopie XVII-wiecznych lunet kaliskich do obserwacji plam słonecznych.

Ciekawostki

• W sąsiedztwie katedry rośnie potężny dąb szypułkowy zwany Mikołaj o obwodzie pnia 734 cm, którego wiek szacowny jest na przeszło 500 lat;
• Każdego lata we Fromborku organizowany jest Międzynarodowy Festiwal Muzyki Organowej na którym posłuchać można wybitnych wirtuozów zarówno z kraju jak i z zagranicy;
• Do dnia dzisiejszego nie udało się Polsce odzyskać wielu zrabowanych przez Szwedów w XVII wieku (w czasie potopu) z Fromborka dzieł sztuki i pamiątek po Mikołaju Koperniku. Cześć z nich prezentowana jest w szwedzkich muzeach.

Multimedia