Pałac w Wilanowie

Wilanów to lewobrzeżna dzielnica Warszawy, położona położona w południowej części miasta. Jest to jedna z najstarszych osad znajdujących się w okolicach Warszawy. Pierwotnie wioska nazywana była Milanowo lub Milanów. Pochodzi ona od nazwy osobowej Milon lub Milan, wywodzącej się prawdopodobnie z imion złożonych typu Milosław, Milobrat. Obecna nazwa nadana miasteczku została w XVII wieku po wybudowaniu rezydencji i pochodzi najprawdopodobniej poprzez nawiązanie do antycznego określenia pałacu Villa Nova. Pierwszy pałac w Wilanowie wzniesiony został w latach 1677-1696, na polecenie ówczesnego króla polskiego i marszałka wielkiego koronnego Jana III Sobieskiego (1629-1696). Głównym projektantem rezydencji był znany polski architekt Augustyn Wincenty Locci. Pierwotna budowla była stosunkowo niewielka. Był to parterowy dwór o układzie typowym dla zabudowy jaką spotkać można było na terenie Rzeczpospolitej. Liczne sukcesy militarne oraz wzrost znaczenia monarchy w następnych latach wpłynęły na znaczne poszerzenie pierwotnego projektu. W miejscu dworu powstał okazały barokowy pałac. Budowla miała aż dwie kondygnacje, a wieże połączone zostały z pałacem imponującymi galeriami. Całość łączyła w sobie elementy dworu szlacheckiego, włoskiej willi ogrodowej i francuskiego pałacu w stylu Ludwika XIV. Architektura pałacu stanowi efekt połączenia sztuki europejskiej ze staropolską tradycją budowlaną. Rezydencja otoczona została angielskim parkiem krajobrazowym. Na początku XIX wieku z inicjatywy ówczesnego właściciela, Stanisława Kostki Potockiego w pałacu urządzone zostało muzeum (było to jedno z pierwszych publicznych muzeów na terenie Polski). Pałac wraz z otaczającym go parkiem i zabudowaniami, przetrwał w praktycznie niezmienionej formie czasy zaborów, wojen i okupacji. W 1945 roku rezydencja przeszła na własność państwa, stając się oddziałem Muzeum Narodowego w Warszawie. Jest to jedyna z nielicznych zabytkowych budowli w Warszawie, która w niezmienionej postaci przetrwała także burzliwy okres II wojny światowej. Pałac po dziś dzień zachowuje swoje walory historyczne oraz artystyczne i uważany jest za jeden z najważniejszych i najznamienitszych zabytków polskiej kultury narodowej. W 1954 roku rezydencja została poddana gruntownej renowacji. Wtedy też przeprowadzona została konserwacja wielu bezcennych zabytków, a wnętrza pałacowe odzyskały swój pierwotny wygląd. Obecnie w pałacu ma swoją siedzibę utworzone w 1995 roku w wyniku wydzielenia z Muzeum Narodowego w Warszawie - Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie. Dla zwiedzających udostępnione są: Sala Biała z wizerunkami kolejnych właścicieli pałacu (w tym króla Jana III i innych przedstawicieli rodu Sobieskich), Pomnik konny Jana III i Galeria Południowa (dawne krużganki okalające ogród), Biblioteka Króla, Antykamera (dawny przedpokój) i Sypialnia Króla, Wielka Sień i pomnik konny Jana III, Antykamera i Sypialnia Królowej, ozdobiony oryginalnymi XVII-wiecznymi malowidłami ściennymi Gabinet al Fresco, Gabinet przed Galerią, Galeria Północna i Gabinet Etruski, Galeria Obrazów zwana Muzeum i Galeria Krajobrazów oraz Sień Dolna.

Park i ogrody

Otaczający rezydencję park zaprojektowany został tak, by wraz z architekturą pałacu tworzył spójne i efektowne założenie. W jego obrębie znajdują się trzy ogrody (Ogród Północny, Ogród barokowy i Ogród Różany). Ogród Północny powstał w miejscu ogrodu fruktyfikującego, w którym król Jan III Sobieski uprawiał drzewa owocowe, warzywa oraz zioła. Ma on regularny układ kwater obwiedzionych niskimi żywopłotami z bukszpanu i wypełnionymi ozdobnymi trawnikami, strzyżonymi w stożki cisami, klombami kwiatowymi oraz dekoracyjnymi ornamentami. W jego centralnym punkcie znajduje się fontanna zwieńczona figurą mitycznego młodego trytona z rogiem. Ogród barokowy podzielony jest na dwie części, taras górny i dolny. Wśród uprawianych tu roślin znaleźć można gatunki typowe dla epoki baroku: peonie, sasanki, narcyzy, tulipany, dzwonki, astry, lilie i ostróżki. Dopełnieniem barokowej kompozycji są drzewka pomarańczowe oraz rośliny egzotyczne w dębowych donicach malowanych w biało-zielone pasy, wystawiane w okresie letnim. Na jego terenie umieszczonych jest także 21 barokowych rzeźb, które sprowadzono do przypałacowego parku po II wojnie światowej z okolic Oławy, aby zastąpić rzeźby wywiezione z Polski przez Niemców. Ogród Różany nawiązuje do pierwotnego projektu Bolesława Podczaszyńskiego z połowy XIX wieku. Pośród bukszpanowych kwater rosną tu historyczne odmiany róż angielskich i francuskich charakteryzujące się ciepłymi pastelowymi odcieniami. Zwornikiem geometrycznej kompozycji ogrodu jest fontanna zwieńczona postacią chłopca z łabędziem. Na terenie parku znajduję się także kilka ciekawych obiektów. Są to m.in. powstała na początku XIX wieku Chińska Altana, wzniesiona w połowie XVIII stuleciu i przebudowana wiek późniejOranżeria, budynek Pompowni, sarkofag Stanisława Kostki Potockiego, Pomnik Bitwy Raszyńskiej oraz wybudowana w 1846 oku według projektu Henryka Marconiego neogotycka brama. Park zajmuje powierzchnię 45 ha (razem z Jeziorem Wilanowskim i Kanałem Sobieskiego) i w 1965 roku został wpisany do rejestru zabytków województwa warszawskiego.

Jan III Sobieski

Jan III Sobieski herbu Janina urodził się w 1629 roku w Olesku (obecnie Ukraina), który odziedziczyła w spadku jego matka. Był synem pierwszego świeckiego senatora Rzeczypospolitej, Jakuba Sobieskiego, który już od młodych lat przygotowywał do służby publicznej. Na jego wychowanie złożyły się dwa czynniki - etos rycerski przodków, kultywowany przez jego matkę, Teofilę oraz edukacja, jaką młody Jan odbył w Krakowie, a następnie podczas podróży po Europie, gdzie zapoznawał się z systemami rządów, sposobami prowadzenia wojen, sztuką i kulturą innych państw. bardzo szybko zadebiutował na polach bitewnych, gdyż jego dorastanie i dorosłość przypadły na burzliwe czasy. Brał udział w kampaniach wojennych przeciw Szwecji, Turcji, Moskwie, Tatarom i Kozakom, osiągając ostatecznie stanowisko hetmana wielkiego koronnego - najwyższego dowódcy wojskowego. Jednocześnie piastował godność marszałka wielkiego koronnego, co zapewniło mu awans do grona najpierwszych senatorów Rzeczypospolitej. Jan Sobieski stał się jedną z najpotężniejszych osób w państwie. Tron, na który go wybrano w 1674 roku, był ostatnim stopniem imponującej i błyskotliwej kariery. Jego dwudziestodwuletnie panowanie było okresem stabilizacji Rzeczypospolitej, po zawirowaniach powstania Chmielnickiego, wojny polsko-rosyjskiej i potopu szwedzkiego. Uchodził za wybitnego dowódcę wojskowego i był popularny pośród poddanych. W 1672 roku Sobieski przeprowadził jedną z najbardziej imponujących operacji wojskowych w historii, znaną jako wyprawa Sobieskiego na czambuły tatarskie. Dysponując zaledwie 3 tysięczną jazdą konną pobił kilkudziesięciotysięczne wojska tatarskie, uwalniając 44 tysięcy ludzi z jasyru. Rok później odniósł spektakularne zwycięstwo nad Turkami pod Chocimiem. Najważniejsze jednak zwycięstwo Sobieski odniósł w bitwie pod Wiedniem nad Turkami w 1683 roku. Po tym wydarzeniu Osmanie nazwali go "Lwem Lechistanu", a papież Innocenty XI w 1684 uhonorował go tytułem fidei defensor (obrońcy wiary). Pod koniec swojego życia król był już mocno schorowany. Zmarł w wyniku zawału serca 17 czerwca 1696 roku w Pałacu w Wilanowie.

Pozostałe zabytki i atrakcje Wilanowa

Oprócz Pałacu, w Wilanowie znajdują się także usytuowane na terenie dawnej ujeżdżalni pałacowej Muzeum Plakatu, Mauzoleum Potockich, ufundowana przez księcia Augusta Czartoryskiego w XVIII wieku Kolegiata św. Anny, Ośrodek Doświadczalny Sadownictwa SGGW a także liczne rezerwaty: Morysin, Skarpa Ursynowska oraz Wyspy Zawadowskie.

Ciekawostki

• Herb Wilanowa jest plastyczną stylizacją herbu rodziny Sobieskich "Janina" i przedstawia amarantową tarczę w czerwonej tarczy zwieńczoną koroną;
• Na terenie Wilanowa, w obrębie doliny Wisły położony jest także zespół pałacowo-ogrodowy w Natolinie.