Zadar

Zadar to zabytkowe miasto w Chorwacji, położone w północnej Dalmacji nad brzegiem Adriatyku naprzeciw wyspy Uglian. Jego początki sięgają IV wieku p.n.e., kiedy to iliryjskie plemię Liburnów założyło tu jedną ze swoich osad. Jakiś czas później została ona podbita i zajęta przez Rzymian. W czasach rządów Juliusza Cezara a później Oktawian August miasto zostało otoczone potężnymi murami obronnymi z basztami i trzema bramami, wewnątrz których założone zostało forum na którym wybudowano liczne świątynie oraz bazylikę. Po upadku Cesarstwa miasto dostało się pod panowanie Bizancjum a po zniszczeniu Salony w 614 roku stało się centrum administracji bizantyjskiej w Dalmacji. Na przełomie VI i VII wieku n.e. Zadar przejęły napływające w te rejony plemiona słowiańskie. Praktycznie do początków XII wieku Zadar posiadał status wolnego miasta, kiedy to dostał się we władanie dominującej w regionie Republiki Weneckiej. Swój największy okres rozkwitu Zadar przeżywał na przełomie XV i XVI wieku. Wtedy też nastąpił rozwój życia kulturalnego miasta. To właśnie tutaj urodził się Petar Zoranić (1508-1569), jeden z pierwszych poetów piszących po chorwacku. Pod rządami Wenecjan miasto pozostawało aż do końca XVII wieku, kiedy to przejęli je Habsburgowie. W czasie II wojny światowej w skutek działań wojennych zniszczeniu uległo przeszło 50% średniowiecznej zabytkowej tkanki miejskiej. Obecnie w pełni odrestaurowane miasto stanowi mieszankę starej zabudowy połączonej z nowoczesną architekturą. Zadar pełni także funkcję centrum gospodarczego oraz kulturalnego północnej Dalmacji, które zamieszkuje przeszło 70 tysięcy ludzi.

Zwiedzanie

Zadarskie stare miasto rozlokowane jest na malowniczym półwyspie ciągnącym się wzdłuż lądu. Tutaj też znajduje się większość najciekawszych zabytków i muzeów. Serce tej części miasta stanowi wytyczony w średniowieczu Narodni trg, który jeszcze przed II wojną światową nazywany był Platea Magna (Wielki Plac). Jego zachodnią pierzeję zamyka wzniesiony w XVI wieku okazały budynek Straży Miejskiej (Městská stráž) z wieżą zegarową oraz niewielki XI-wieczny Kościół św. Wawrzyńca (Crkva sv. Lovro). Po wschodniej stronie zaś stoi renesansowa Loggia miejska (Gradska loža), która obecnie stanowi centrum życia artystycznego i kulturalnego Zadaru. Kierując się w głąb półwyspu głównym deptakiem miejskim (Široka ulica) dojdziemy do pozostałości powstałego w I wieku p.n.e forum rzymskiego. Po dawnych, antycznych budowlach pozostały tu jedynie ruiny a jedyną zachowaną budowlą jest 14-metrowa rzymska kolumna (używana w czasie średniowiecza jako pręgierz). W północno-wschodniej części placu znajduje się najcenniejszy zabytek Zadaru jakim jest pochodzący z IX wieku Kościół św. Donata (Crkva sv. Donata). Budowla wyróżnia się surowym wykończeniem oraz monumentalnym cylindrycznym kształtem. W bezpośrednim sąsiedztwie świątyni znajduje się wybudowana na przełomie XII i XIII wieku okazała Katedra św. Anastazji (Katedrala sv. Stošije). Jej charakterystycznym elementem jest wysoka dzwonnica z czterema arkadowymi kondygnacjami. W pobliżu placu przebiega nadmorska promenada którą można dojść na kraniec półwyspu gdzie znajdują się słynne Morskie organy (Organy morskie) - monumentalny instrument muzyczny na którym grają morskie fale oraz okrągłego Pomnika Słońca. Wybudowano go z trzystu wielowarstwowych szklanych płyt, pod którymi znajdują się fotowoltaiczne moduły słoneczne. Nocą w okręgu włączają się światła tworząc świetlno-barwny show. W Zadarze zachowały się także pozostałości średniowiecznych murów miejskich (głównie z XVI wieku) z Wieżą Kapitańską (Kapetanova kula) i dwiema bramami miejskimi: Lądową (Kopnena vrata) i Morską (Morska vrata). Przy wejściu do miasta (zaraz za Bramą Lądową) znajduje się Plac Pięciu Studni (Trg Pet Bunara), który swoją nazwę zawdzięcza postawionej tu w połowie XVI wieku cysterny zaopatrującej Zadar w wodę pitną. Dziś o dawnej funkcji placu przypomina pięć bogato zdobionych XVI-wiecznych studni.

Kościół św. Donata

Kościół św. Donata (Crkva sv. Donata) w Zadarze wzniesiony został w IX wieku z inicjatywy ówczesnego biskupa Zadaru, Donata (przyszłego świętego Kościoła katolickiego). Ta przedromańska bazylika powstła w północno-wschodniej części dawnego rzymskiego forum. Do jej budowy użyto fragmentów wcześniejszych rzymskich świątyń (wraz z dwoma rzymskimi kolumnami). Pierwotnie kościół nosił wezwanie Świętej Trójcy (Crkva Sv. Trojstva), ale w XV wieku przemianowano go na kościół św. Donata (na cześć budowniczego). Budowla ma nietypowy cylindryczny kształt, z trzema wąskimi i wysokimi apsydami (naśladującymi konstrukcje wczesnobizantyjskie). Kościół od dawna nie pełni już funkcji religijnych i nie posiada także żadnego wyposażenia. W latach 1893-1954 w jego murach funkcjonowało Muzeum Archeologiczne. Obecnie, z uwagi na doskonałą akustykę, w świątyni regularnie organizowane są koncerty muzyki poważnej - Glazbene večeri u sv. Donatu (Muzyczne wieczory u św. Donata).

Katedra św. Anastazji

Katedra św. Anastazji (Katedrala sv. Stošije) w Zadarze wzniesiona została na przełomie XII i XIII wieku w miejscu starej wczesnochrześcijańskiej świątyni. W owym czasie była to jedna z największych romańskich bazylik jakie spotkać można było w tej części Europy. Na początku XIII wieku świątynia została dotkliwie zniszczona przez wojska krzyżowców oblegające miasto. Jej odbudowa trwała blisko 120 lat. Wkrótce potem rozpoczęto także budowę dzwonnicy, która ukończona została dopiero pod koniec XIX stulecia. We wnętrzu świątyni warto zwrócić uwagę na romańskie marmurowe ławy, gotyckie stalle, pozostałości XIII-wiecznych fresków oraz obrazy weneckiego malarza Vittore Carpaccia (1465-1526). W jednej z naw umieszczono wykonany w IX wieku kamienny sarkofag Świętej Anastazji z napisem upamiętniającym biskupa Donata, który polecił go wykonać. Szczątki biskupa także spoczywają w katedrze (przeniesiono je tu w XIX wieku z sąsiedniego Kościoła św. Donata).

Pozostałe Zabytki Zadaru

• Kościół Najświętszej Maryi Panny (Crkva Sv. Marije) - wzniesiony został pod koniec XI wieku w miejscu starej wczesnochrześcijańskiej świątyni. Początkowo stanowił on własność klasztoru Benedyktynek. Charakterystycznym elementem świątyni jest pochodząca z tego samego okresu co kościół wysoka dzwonnica. Na początku XVI wieku budowla została poddana gruntownej przebudowie w czasie której uzyskała swój obecny gotycko-renesansowy wygląd.
• Kościół św. Chryzogona (Crkva sv. Krševana) - jego początki sięgają X wieku, kiedy to wzniesiona została tu pierwsza świątynia. Powstała ona na ruinach starożytnego rzymskiego emporium (targowiska). Jest to trójnawowa romańska bazylika, która swój obecny kształt uzyskała w czasie przebudowy jaka przeprowadzona została w drugiej połwwie XII wieku. We wnętrzu świątyni warto zwrócić uwagę na barokowy ołtarz główny, w którym umieszczono XVI-wieczną płaskorzeźbę Matki Boskiej z Dzieciątkiem oraz XIII i XIV wieczne freski przedstawiające Chrystusa, św Anastazję i patrona kościoła (i miasta Zadar) św. Chryzogona.
• Cerkiew św. Eliasza (Crkva Svetog Ilije Proroka) - jest to prawosławna cerkiew, która wzniesiona została w XVI wieku. Świątynia powstała w miejscu gdzie w czasach starożytnych znajdował się kapitol. Swój obecny barokowy kształt cerkiew uzyskała w czasie ostatniej większej przebudowy jaka przeprowadzona została w XVIII stuleciu. We wnętrzu świątyni przechowywana jest kolekcja ikon z XVI-XVIII wieku.
• Kościół św. Symeona (Crkva Sv. Šimuna) - jest to okazała barokowa świątynia, która w swoim obecnym kształcie powstała w pierwszej połowie XVII wieku. Wtedy też przeniesione zostały tu relikwie św. Symeona, które złożono w wykonanym w srebrnym sarkofagu. Wykonali go w XIV wieku wybitni włoscy i chorwaccy złotnicy i stanowi on arcydzieło sztuki średniowiecznej. Sarkofag waży blisko 250 kg i zdobią go sceny z życia Symeona oraz ważne dla miasta wydarzenia.
• Kościół i Klasztor św. Franciszka z Asyżu (Samostan sv. Franje Asiškog) - jego początki sięgają drugiej połowy XIII wieku, kiedy to wzniesiona została tu pierwsza gotycka świątynia. W 1358 roku w jej murach podpisano porozumienia na mocy którego Wenecja utraciła prawa do Dalmacji na rzecz króla chorwacko-węgierskiego. Na przestrzeni wieków przy kościele powstały liczne zabudowania klasztorne, które swój obecny kształt uzyskały w czasie ostatniej większej przebudowy jaka przeprowadzona została w XVIII wieku. Zwiedzając kompleks warto zajrzeć do renesansowej kaplicy św. Antoniego z XV-wiecznym krucyfiksem i gotyckim poliptykiem.
• Brama Morska (Morska vrata) - jest to dawna brama miejska, która niegdyś stanowiła część obwarowań miejskich. Powstała w 1560 roku, a dekadę później Wenecjanie umieścili na niej tablicę upamiętniającą zwycięską bitwę z Turkami pod Lepanto.
• Brama Lądowa (Kopnena vrata) - jest to dawna brama miejska, która niegdyś stanowiła część obwarowań miejskich. Powstała w 1543 roku i pełniła funkcje głównego wejścia do miasta.

Muzea w Zadarze

• Muzeum Archeologiczne (Arheološki muzej Zadar) - mieści się w okazałym gmachu przy Trg opatice Čike 1 i prezentuje bogatą kolekcję przedmiotów i starożytnych artefaktów jakie udało się odnaleźć podczas wykopalisk jakie prowadzone były na terenie miasta oraz Dalmacji. Placówka założona została w 1832 roku co czyni ją jednym z najstarszych muzeów w Chorwacji. Cała ekspozycja zajmuje trzy kondygnacje. Na parterze prezentowane są eksponaty związane z chorwacką państwowością od VII do XII wieku, pierwsze piętro poświęcone jest życiu w północnej Dalmacji w czasach Rzymskich, a na drugim obejrzeć można znaleziska z paleolitu, neolitu oraz epoki miedzi, brązu i żelaza. Obejrzeć można tu m.in. broń, ceramikę, szkło oraz różnego rodzaju przedmioty codziennego użytku.
• Muzeum Narodowe (Narodni muzej Zadar) - mieści się w dawnych zabudowaniach klasztornych przy ulicy Poljana Pape Aleksandra III i zajmuje się gromadzeniem oraz prezentacją pamiątek oraz przedmiotów związanych z historią miasta. Większość eksponatów pochodzi z XII-XVIII wieku.
• Muzeum Szkła Antycznego (Muzej antičkog stakla) - mieści się w klasycystycznym pałacu Cosmacendi przy ulicy Poljana Zemaljskog odbora 1 i prezentuje bogatą kolekcję antycznych eksponatów i artefaktów wykonanych ze szkła. Obejrzeć można tu m.in. szklane misy, dzbany, butelki, karafki, szklanki, urny, talerze oraz inne przedmioty codziennego użytku jakie udało się odnaleźć w czasie wykopalisk. Na terenie placówki znajduje się także w pełni wyposażony warsztat szklarski w którym obejrzeć można proces tworzenia naczyń szklanych.
• Muzeum Morskie (Pomorski muzej Zadar) - mieści się na terenie dawnego zakładu konserwacji i zajmuje się gromadzeniem oraz prezentacją pamiątek oraz przedmiotów związanych z historią żeglugi w regionie. Obejrzeć tu można m.in. dawne przyrządy nawigacyjne, mapy, globusy, modele statków oraz dokumentację związaną z zatonięciem chorwackiego tankowca M/T Petar Zoranić. Przed budynkiem muzeum zgromadzona została kolekcja kotwic okrętowych.
• Muzeum Iluzji (Muzej Iluzija) - znajduje się przy ulicy Poljana Zemaljskog odbora 2 i prezentuje ekspozycje obrazujące różnego rodzaju złudzenia optyczne oraz łamigłówki.

Morskie organy

Morskie organy (morske orgulje) to jedna z najnowszych i ciekawszych atrakcji starego miasta w Zadarze. Znajdują się przy nabrzeżu, niedaleko przystani promowej, w północno-zachodniej części promenady. Powstały w 2005 roku według projektu chorwackiego architekta Nikola Bašića we współpracy z gronem specjalistów. Wykonano je z 35 potężnych rur, które zostały zakopane pod schodzącymi w stronę morza kamiennymi schodami. Skonstruowano je w ten sposób, że uderzające w otwory fale wydają dźwięki o różnych tonacjach. Ich natężenie zależne jest od tego jak silny wieje wiatr i jak bardzo wzburzone jest morze. W ten sposób morskie fale produkują niepowtarzalne melodie. W 2006 roku dzieło Nikoli Bašića zostało nagrodzone Europejską Nagrodą Przestrzeni Publicznych (European Prize for Urban Public Space).

Ciekawostki

• Zadar jest jednym z najstarszych nieprzerwanie zamieszkałych miast w Europie;
• Przebywający w Zadarze słynny angielski reżyser Alfred Hitchcock (1899-1980), stwierdził, że zachód słońca jest tu piękniejszy niż wszystkie jakie widział mieszkając w Kalifornii;
• Każdego roku na przełomie lipca i sierpnia w Zadarze organizowany jest festiwal filmów ulicznych Zadarskie Sny (Zadar snova);
• Według przewidywań naukowców, za około 100 lat Zadar znajdzie się pod wodą.

Multimedia