Pula to miasto w Chorwacji, położone na południowo-wschodnim krańcu półwyspu Istria nad brzegiem Morza Adriatyckiego. Jak głosi jedna z miejscowych legend, założone zostało przez mieszkańców Kolchidy ścigających mitologicznego argonautę Jazona (syna Ajzona, króla Jolkos w Tesalii) oraz wybrankę jego serca królewnę Medeę (córkę Ajetesa, króla Kolchidy). To właśnie tutaj schronili się oni przed pościgiem po tym jak ukradli złote runo Ajetesowi. Według badań archeologicznych początki Puli sięgają V wieku p.n.e., kiedy to Ilirowie (starożytny lud indoeuropejski zamieszkujący tereny między wschodnim wybrzeżem Morza Adriatyckiego a środkowym Dunajem) założyli tu jedną ze swoich osad. W 177 p.n.e. została ona podbita i zajęta przez Rzymian, którzy utworzyli tu jedną ze swoich kolonii i nazwali ją Pietas Julia. To właśnie za ich panowania miasto przeżywało swój pierwszy okres rozkwitu. Wtedy to wzniesiono tu wiele nowych monumentalnych budowli, w tym m.in. liczne świątynie, bramy miejskie, łuk triumfalny oraz przypominający słynne Koloseum monumentalny amfiteatr. W owym czasie Pulę zamieszkiwało blisko 30 tysięcy ludzi. Po upadku Cesarstwa miasto dostało się pod panowanie Bizancjum, a w 1331 roku, mimo wcześniejszego oporu Pula wcielona została do Republiki Weneckiej pod której rządami pozostawała aż do 1797 roku. Po Kongresie Wiedeńskim w 1815 roku miasto dostało się pod rządy Habsburgów. Wtedy też rozbudowany został miejscowy port na terenie którego z rozkazu Franciszka Józefa I utworzono bazę marynarki wojennej. Spod władzy monarchii Pulę oswobodziły oddziały Josipa Broza-Tity wcielając ją do nowo powstałej Republiki Jugosławii. Ciężki okres miasto przeżywało w czasie II wojny światowej, kiedy to w wyniku nalotów bombowych zniszczona została blisko połowa tkanki miejskiej. Obecnie Pula stanowi centrum gospodarcze, administracyjne i turystyczne Istrii, które zamieszkuje blisko 60 tysięcy ludzi.
Zwiedzanie
Najstarsza cześć Puli znajduje się na charakterystycznym półokrągłym półwyspie w bezpośrednim sąsiedztwie portu. Tutaj też znajduje się większość najcenniejszych zabytków. Głównym placem tej części miasta jest Formum (Trg Forum), które w starożytności stanowiło centrum religijne i administracyjne miasta. Niegdyś znajdowały się tu dwie świątynie z których w całości zachowała się tylko jedna - świątynia Augusta (Augustov hram). Po drugiej pozostała jedynie tylna ściana, która obecnie stanowi część budynku rady miejskiej (Zgrada gradske vijećnice). W pobliżu Forum wznosi się okazała Wenecka Twierdza (Pulski Kaštel) oraz wybudowana w miejscu świątyni Jowisza katedra Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny (Katedrala Uznesenja Blažene Djevice Marije). Przy Forum swój początek ma także główny deptak miejski jakim jest ulica Sergiusza (ul. Sergijevaca), która wytyczona została w miejscu starej rzymskiej drogi. Przy ulicy znajdują się odsłonięte w 1959 roku bardzo dobrze zachowane misterne mozaiki podłogowe rzymskiej wilii z III wieku (Mozaik - Kažnjavanje Dirke). Deptak ciągnie się do Placu Portarata (Trg Portarata) gdzie kończy go okazały rzymski łuk triumfalny zwany Łukiem Sergiusza (Slavoluk Sergijevaca). Wzniesiono go w latach 20-10 p.n.e. na polecenie Salwy Postumy z rodu rzymskich Sergiuszy, by upamiętnić zmarłych członków rodziny. Łuk stanął wewnątrz południowej bramy miejskiej, która stanowiła część starożytnych obwarowań miejskich (rozebranych w XIX wieku). Poza murami rzymianie wybudowali monumentalny amfiteatr na którym organizowane były walki gladiatorów oraz dzikich zwierząt. Budowa przetrwała do czasów obecnych i obecnie stanowi jeden z najcenniejszych zabytków Puli.
Amfiteatr
Budowa amfiteatru w Puli rozpoczęta została w 2 p.n.e. w czasach panowania Oktawiana Augusta i trwała aż do 14 roku n.e. Amfiteatr pełnił funkcję areny na której prezentowano walki gladiatorów, a także przekształcano go często w basen na który prezentowano widowisko zwane naumachia czyli bitwę morską. W późniejszym czasie w czasie rządów cesarza Wespazjana amfiteatr został powiększy do obecnych rozmiarów. Jak głosi miejscowa legenda, chciał w ten sposób spełnić życzenie swojej kochanki o imieniu Cenida. W czasach swojej świetności amfiteatr mógł pomieścić przeszło 20 tysięcy widzów. W średniowieczu budowla przestała być wykorzystywana i często służyła za źródło kamienia dla lokalnej ludności. W XIII wieku na terenie amfiteatru organizowane były targi i turnieje rycerskie. Obecnie jest to jeden z trzech rzymskich amfiteatrów (obok Koloseum i areny we francuskim Nimes) jakie zachowały się w tak dobrym stanie do czasów obecnych. Budowla wykorzystywana jest po dziś dzień. Organizowane są tu różnego rodzaju imprezy czy wydarzenia kulturalne, takie jak m.in. festiwal filmowy, mecze hokeja na lodzie czy koncerty. Występowały tu takie gwiazdy jak m.in. Luciano Pavarotti, Andrea Bocelli, José Carreras, Anastacia, Eros Ramazzotti, Sinéad O’Connor, Elton John czy Sting. Amfiteatr wzniesiony został z białego wapienia na planie elipsy o wymiarach 132 x 105 metrów. Budowla usytuowana została na ścianie skarpy od strony morza. Amfiteatr składa się z trzech kondygnacji i osiąga maksymalną wysokość 32,45 metra. Do wnętrza prowadziły cztery zewnętrzne klatki schodowe w kształcie wież. Na jednej z nich wmurowano tablicę pamiątkową poświęconą weneckiemu senatorowi Emo, który przeciwstawił się rozebraniu amfiteatru, który stanowił doskonały budulec dla dożów budujących swoje pałace w Wenecji.
Łuk Sergiusza
Łuk triumfalny w Puli (nazywany dawniej także Złotą Bramą) wzniesiony został w latach 20-10 p.n.e. przez Salwię Postumę z rodu rzymskich Sergiuszy, by upamiętnić zmarłych członków rodziny. Pierwotnie tylna część budowli była połączona z południową bramą miejską, którą ostatecznie rozebrano w XIX stuleciu wraz całym systemem obwarowań miejskich. Ściany przejścia pod lukiem zdobią reliefy przedstawiające winorośl oraz pnącza akantu zamieszkałe przez ptaki i małe stworzenia. Strop łuku zdobi orzeł trzymający w szponach węża a po bokach widnieją stworzenia morskie i sfinksy. Dawniej na szczycie łuku ustawione były trzy statuy Sergiuszy. Dziś pozostały po nich jedynie bazy na których znajdują się wyryte imiona mężczyzn.
Katedra Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny
Katedra w Puli (Katedrala Uznesenja Marijina u Puli) wzniesiona została w XV wieku w miejscu starożytnej świątyni Jowisza i późniejszej wczesnochrześcijańskiej bazyliki. Jest to trójnawowa bazylika, której charakterystycznym elementem jest renesansowy portal. W XVIII stuleciu do katedry została dobudowana dzwonnica z bloków pozyskanych z pobliskiego amfiteatru. We wnętrzu świątyni warto zwrócić uwagę na ołtarz główny z wbudowanym starożytnym rzymskich sarkofagiem, pochodzące z przełomu V i VI wieku mozaiki podłogowe oraz antyczne kolumny.
Pozostałe Zabytki w Puli
- Brama Herkulesa (Herkulova vrata) - wzniesiona została w I wieku p.n.e. co czyni z niej najstarszy zabytek Puli. Brama ma 3,6 metrów szerokości i przeszło 4 metry wysokości. Poświęcona jest patronowi miasta, mitycznemu Herkulesesowi o czym przypomina płaskorzeźba brodatego mężczyzny z maczugą.
- Brama Podwójna (Dvojna vrata) - jest to jedna z trzech starożytnych bram miejskich, która przetrwały do czasów obecnych. Wzniesiono ją w II wieku n.e. w formie podwójnego portalu. Pierwszy z nich prowadził do amfiteatru a drugi wykorzystywany był w celach wojskowych.
- Kaplica św. Marii Formosa (Kapelica sv. Marije Formoze) - stanowi ona pozostałość po wczesnochrześcijańskiej bazylice, która została zniszczona w XVI wieku przez Wenecjan.
- Klasztor i Kościół Franciszkanów (Samostan i crkva sv. Franje) - wzniesiony został na przełomie XIII i XIV wieku dla przybyłych do Puli braci Franciszkanów. Charaketrystycznym elementem całego założenia jest zazieleniony dziedziniec z lapidarium oraz romańsko-gotycki portal z rozetą. We wnętrzu świątyni warto zwrócić uwagę na jeden z najpiękniejszych istryjskich poliptyków, wykonany w XV wieku przez mistrza Jakova z Puli. Przedstawia on Matkę Boską z Dzieciątkiem.
- Twierdza (Kaštel) - wybudowana została w samym sercu miasta na jednym ze wzgórz w pierwszej połowie XVI wieku przez Wenecjan. Forteca powstała w miejscu starego średniowiecznego zamku. Budowla zaprojektowana została przez francuskiego inżyniera wojskowego Antoine de Ville'a (1596-1657). Na twierdzę składają się cztery bastiony, mury obronne oraz wieża obserwacyjna. Obecnie w jej wnętrzach ma swoją siedzibę Muzeum Historyczne Istrii.
- Zerostrasse - jest to sieć podziemnych tuneli oraz galerii, które wybudowane zostały na początku XX wieku jako schrony wojenne.
Muzea w Puli
- Muzeum Archeologiczne (Arheoloski muzej Istre) - znajduje się na zboczu wzgórza zamkowego przy ulicy Gradinski uspon 6 i prezentuje liczne przedmioty oraz artefakty związane z najwcześniejszą historią półwyspu, począwszy od czasów prehistorycznych, przez okres rzymski aż do średniowiecza. Placówka założona została w 1902 roku a dla szerszej publiczności wystawy udostępniono w 1930 roku. W muzeum obejrzeć można m.in. ceramikę, szkło, rzeźbę, biżuterię czy dawne stroje słowiańskie. Do najcenniejszych eksponatów należą m.in. rzymska lampa naftowa czy pochodząca z przełomu IX i X wieku szkatuła z kości słoniowej. W bezpośrednim sąsiedztwie muzeum znajdują się pozostałości małego teatru rzymskiego z II wieku n.e. z fragmentami widowni i proscenium.
- Muzeum Historyczne i Morskie Istrii (Povijesni i pomorski muzej Istre) - mieści w murach weneckiej twierdzy przy ulicy Gradinski uspon 6 i prezentuje ekspozycje przybliżające historię regionu oraz jego związku z morzem. W placówce obejrzeć można m.in. dawne fotografie, modele statków, numizmatykę, dokumenty dotyczące stoczni czy bogatą kolekcję broni, umundurowania i sprzętu wojskowego.
Ciekawostki
- Pula jest prawdopodobnie najstarszym miastem na chorwackim wybrzeżu Adriatyku;
- Pula stanowi duży ośrodek przemysłu stoczniowego gdzie budowane są m.in. gigantyczne tankowce o wyporności 250 tysięcy BRT.
