Zagrzeb (Zagreb)

Zagrzeb to stolica i zarazem największe miasto Chorwacji, położone w północnej części kraju na północnym brzegu rzeki Sawy (prawy dopływ Dunaju), u podnóża pasma górskiego Medvednica. Jego początki sięgają końca XI wieku, kiedy to na okolicznym wzgórzu (Kaptol) założone zostało biskupstwo i rozpoczęta została budowa katedry. Wkrótce potem wokół świątyni zawiązała się niewielka osada, która z upływem czasu rozrosła się w znaczący ośrodek handlowy. Około XIII wieku miasto zostało najechane i splądrowane przez Tatarów. Zniszczona wówczas została także katedra. Jakiś czas później świątynia została odbudowana i otoczona fortyfikacjami. W średniowieczu Zagrzeb podzielony był na dwie odrębne części. Pierwszą z nich był stanowiący ośrodek życia duchowego Kapitol, drugą zaś, zamieszkały przez bogatych kupców i rzemieślników Gradec. Z początku ośrodki te rywalizowały zacięcie ze sobą o prymat, jednak wraz z rosnącym zagrożeniem ze strony Imperium osmańskiego połączyły się w jedno większe miasto, które bardzo szybko stało się stolicą Chorwacji (a dokładnie Trójjedynego Królestwa Chorwacji, Slawonii i Dalmacji). Liczne epidemie oraz najazdy sprawiły, że w drugiej połowie XVIII wieku stolice przeniesiono na jakiś czas do Varaždina. W XIX wieku Zagrzeb dostał się pod panowanie monarchii habsburskiej, a po rozpadzie Austro-Węgier jego rola spada do funkcji głównego miasta chorwackiego. Stan ten trwał, aż do 1991 roku, kiedy to po rozpadzie Jugosławii Zagrzeb stał się stolicą niepodległej Chorwacji. Obecnie miasto stanowi administracyjne, gospodarcze, kulturalne, komunikacyjne i naukowe centrum Chorwacji, które zamieszkuje blisko 800 tysięcy ludzi. Z uwagi na swoje położenie oraz kulturę Zagrzeb zaliczany jest do miast Europy Środkowej.

Zwiedzanie

Mimo, że w Zagrzebiu nie tak wielu zabytków jak np. w Splicie czy Dubrowniku to warto go odwiedzić i przespacerować się po malowniczym starym mieście a także zajrzeć do kilku ciekawych muzeów. Większa część miasta połżona jest na północnym brzegu rzeki Sawy. Z uwagi za swoją historię podzielone jest ono na dwie części: Górne Miasto (Gornji Grad - dawny Kapitol i Gradec) oraz Dolne Miasto (Donji Grad). Starsze z nich, Górne Miasto (na które dostać się można m.in. kolejką linową) rolokowane jest na malowniczym wzgórzu. Jego serce stanowi plac św. Marka (Trg Sv. Marka) o wymiarach 85 na 55 metrów, który zdominowany jest przez monumentalny kościół św. Marka (Crkva sv. Marka). Zachodnią pierzeję placu tworzy okazały barokowy Pałac Bana (Banski dvori) w którym obecnie swoją siedzibę ma rząd Chorwacji. Po przeciwnej stronie zaś, znajduje się gmach Zgromadzenia Chorwackiego (Hrvatski sabor). Przy placu znajduje się także siedziba Sądu Konstytucyjnego (Ustavni sud) oraz budynek Starego Ratusza (Stara gradska vijećnica), w którym odbywają się sesje rady miasta. Sam plac był miejscem gdzie odbywały się ważne wydarzenia w historii Chorwacji. To właśnie tutaj w 1573 roku stracono Matiję Gubca, przywódcę powstania chłopskiego a 1918 roku ogłoszono secesję Chorwacji od Austro-Węgier i przystąpienie do nowo powstałego Państwa Słoweńców, Chorwatów i Serbów. Wokół placu znajduje znajduje się sieć zabytkowych, krętych i brukowanych uliczek. Kierdujac się na zachód dojdziemy do średniowiecznej Kamiennej Bramy (Kamenita vrata) z cudownym obrazem Matki Boskiej. Każdego dnia spotkać tu można tłumy wiernych. Miejsce to przypomina swoja atmosferą słynną Ostrą Bramę w Wilnie. W pobliżu bramy napotkać można cieszące się dużą popularnością targowisko pod gołym niebem zwane Dolac. Jest to najstarszy targ w Chorwacji, gdzie na tradycyjnych straganach można kupić świeże owoce czy warzywa z okolicznych gospodarstw, a także kwiaty oraz chorwackie przysmaki. Idąc dalej na zachód dojdziemy do Kapitolu gdzie stoi XIII-wieczka katedra Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i świętych Stefana i Władysława (Katedrala Uznesenja Blažene Djevice Marije i svetih Stjepana i Ladislava). Świątynia stanowi jeden z najcenniejszych zabytków a także jeden z symboli Zagrzebia. Jest to także najwyższa budowla sakralna w Chorwacji. Dolne Miasto (Donji Grad) to cześć współczesnego Zagrzebia, które w swoim obecnym kształcie powstało na przełomie XIX i XX wieku. Jego centrum stanowi podłużny plac bana Josipa Jelačicia (Trg bana Josipa Jelačića), który otoczony jest licznymi secesyjnymi i modernistycznymi, wielopiętrowymi kamienicami. W jego sercu wznosi się konny pomnik słynnego chorwackiego hrabiego i bana Josipa Jelačicia (1801-1859). W kierunku zachodnim od placu ciągnie się ulica Ilica, która stanowi jedną z najdłuższych i najważniejszych handlowych ulic Zagrzebia. To właśnie tutaj znajdują się najważniejsze i najdroższe sklepy znanych globalnych marek oraz liczne instytucje kultury. Zwiedzając miasto warto także wejść na XIII-wieczną, pięciopiętrowa Wieżę Lotrščak (Kula Lotrščak). Na jej szczycie znajduje się taras widokowy z którego rozpościera się przepiękna panorama miasta oraz okolicy.

Katedra Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny

Początki katedry w Zagrzebiu sięgają końca XI wieku, kiedy to z polecenia węgierskiego króla Władysława I (1048-1095) założone zostało tu biskupstwo i na jednym z okolicznych wzgórz, zwanym obecnie Kapitol rozpoczęto budowę pierwszej romańskiej świątyni. Niestety w 1242 roku została ona doszczętnie zniszczona podczas jednego z najazdu Tatrów. Wkrótce potem katedra została odbudowana w ówcześnie obowiązującym gotyckim stylu. Na przestrzeni wieków świątynia była wielokrotnie przebudowywana i powiększana, a swój obecny neogotycki kształt uzyskała w czasie ostatniej większej przebudowy jaka przeprowadzona została 1880 roku po zniszczeniach w wyniku trzęsienia ziemi. Charakterystycznym elementem kościoła są dwie wysokie wieże o wysokości 104 i 105 metrów, co czyni ze świątyni drugą co do wielkości budowlą w Chorwacji. We wnętrzu katedry warto zwrócić uwagę na okazały ołtarz główny, ambonę oraz sarkofag kardynała i prymas Chorwacji błogosławionego Alojzije Stepinaca (1898-1960). W katedrze pochowani są także chorwacki ban Petar Zrinski oraz książę Fran Krsto Frankopan. Przed wejściem do katedry wznosi się okazała kolumna maryjna.

Kościół św. Marka

Początki kościoła pod wezwaniem św.Marka (Crkva sv. Marka) w Zagrzebiu sięgają pierwszej połowy XIII wieku kiedy to wzniesiona została tu pierwsza romańska świątynia. W drugiej połowie XIV wieku kościół został gruntownie przebudowany w stylu gotyckim, jednak nadal zachował szereg cech charakterystycznych dla poprzedniej epoki. Charakterystycznym elementem świątyni jest XIV wieczny portal południowy, który wykonany został prawdopodobnie przez najmłodszego syna niemieckiego muratora i rzeźbiarza epoki gotyku Petera Parlera (1333-1399). Zdobi go piętnaście drewnianych wizerunków postaci świętych. W latach 1660-1669 do kościoła dobudowana została barokowa dzwonnica. Charakterystyczny jest również dach kościoła, który zdobią kolorowe dachówki oraz dwa herby: Zagrzebia oraz Trójjedynego Królestwa Chorwacji, Slawonii i Dalmacji, którego od 1868 roku Zagrzeb był stolicą. We wnętrzu świątyni warto zwrócić uwagę na ołtarz główny z monumentalnym krucyfiksem, witraże, obraz przedstawiający Zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa autorstwa Ljubo Babica czy rzeźbę Chorwackiej Bogurodzicy.

Pozostałe Zabytki w Zagrzebiu

• Kamienna Brama (Kamenita vrata) - jest to dawna brama miejska, która niegdyś stanowiła część murów miejskich średniowiecznego Gradca. Wzniesiona została w połowie XIII wieku i obecnie stanowi jeden z najlepiej zachowanych zabytków miasta. W bramie znajduje się kaplica z cudownym obrazem Matki Bożej z Kamiennej Bramy (Majka Božja od Kamenitih vrata), patronki Zagrzebia. Jego pochodzenie nie jest znane. Przypuszcza się, że obraz namalowany został w XVI lub XVII wieku. Pierwotnie znajdował się ponad wrotami bramy. Podczas pożaru jaki nawiedził miasto w 1731 roku, cudowny obraz wyszedł praktycznie bez większych zniszczeń (nadpaleniu uległa jedynie rama). Miejscowa legenda głosi, że ogień zgasł, gdy tylko osiągnął skraj wizerunku Maryi. Obraz przedstawia otoczoną przez anioły Matkę Boską z berłem w dłoni oraz małego Jezusa trzymającego jabłko królewskie. Obie postaci noszą korony nałożone w dwusetną rocznicę cudownego ocalenia z pożaru. Obecnie kaplica stanowi popularne miejsce kultu.
• Wieża Lotrščak (Kula Lotrščak) - jest to dawna baszta miejska, która wzniesiona została w połowie XIII wieku jako część murów miejskich średniowiecznego Gradca. Nazwa Lotrščak wywodzi się od łacińskiego zwrotu campana latrunculorum, co dosłownie oznacza "dzwon złodziei, rozbójników". Dawniej mianem tym określano dzwony, które zawieszono w wieżach stanowiących część obwarowań miejskich. Dzwon w wieży Lotrščak był używany zawsze tuż przed zapadnięciem zmroku, a jego dźwięk oznaczał, że wkrótce brama zostanie zamknięta i wszyscy mieszkańcy pracujący poza murami powinni wrócić do miasta. Na przestrzeni wieków baszta była wielokrotnie modyfikowana, a swój obecny wygląd uzyskała w czasie ostatniej większej przebudowy jaka przeprowadzona w XIX wieku pod kierownictwem Kuno Waidmanna. Wtedy to dobudowano czwarte piętro a także wstawiono nowe okna. W 1877 roku w budowli w jednym z okien umieszczona armatę (Grički top) z której dokładnie o godzinie 12 strzelano by dać sygnał dzwonnikom z pobliskich kościołów by mogli zacząć wybijać południe. Tradycja ta kultywowana jest po dziś dzień. Wystrzał Grickiej Armaty słyszalny jest na terenie niemal całego historycznego centrum miasta. Po remoncie w 1981 roku, wieżę udostępniono dla turystów. W jej murach znajduje się galeria sztuki Klovićevi dvori, a także prezentowane są wystawy Muzeum Miasta Zagrzebia. Dla gości udostępniony jest także taras widokowy z którego rozpościera się przepiękna panorama miasta.
• Kościół św. Katarzyny (crkva sv. Katarine) - wniesiony został w latach 1620-1632 w stylu barokowym. Jest to kościół halowy z bocznymi kaplicami. W sąsiedztwie świątyni znajduje się plac Jezuicki (Jezuitski trg), gdzie dorocznie organizowany jest Międzynarodowy Festiwal Folklorystyczny.
• Chorwacki Teatr Narodowy (Hrvatsko narodno kazalište) - wzniesiony został w drugiej połowie XIX wieku według projektu dwóch wiedeńskich architektów: Ferdinanda Fellnera i Hermanna Helmera. Jego oficjalne otwarcie miało miejsce 14 października 1895 roku, kiedy to cesarz Franciszek Józef I (noszący wówczas także tytuł króla Chorwacji), wykonał symboliczne ostatnie uderzenie srebrnym młotkiem na oczach licznych mieszkańców Zagrzebia i gości z całej Chorwacji. Otwarcie uświetniło okolicznościowe przedstawienie "Slava umjetnosti" Stjepana Mileticia z muzyką autorstwa Ivana Zajca, oraz ósma odsłona z opery Zajca Nikola Subić Zrinjski. Gmach reprezentuje styl neobarokowy i uznawany jest za arcydzieło późnego historyzmu.
• Pałac Vojkoviciów (Palača Vojković) - jest to okazały gmach, który wzniesiony został w stylu baroku Marii Teresy. Obecnie w jego murach ma swoją siedzibę Muzeum Historyczne Chorwacji.
• Kolejka linowo-terenowa (Zagrebačka uspinjača) - wybudowana została w 1890 roku i łączy główną ulicę handlową Zagrzebia (Ilica) z Górnym Miastem (Gradec). Jej trasa ma zaledwie 66 metrów długości i składa się z dwóch wagoników mieszczących każdy po 28 osób. Początkowo napęd zapewniały silnik parowy, zamieniony w 1934 roku na napęd elektryczny. Wagoniki kursują równolegle co kilkanaście minut, a przejazd całej trasy zajmuje około 64 sekund. Kolejkę zbudowano na rok przed uruchomieniem tramwaju konnego w Zagrzebiu, co czyni z niej najstarszy środek transportu publicznego w stolicy Chorwacji.

Muzea w Zagrzebiu

• Muzeum Miasta Zagrzebia (Muzej grada Zagreba) - mieści się w XVII-wiecznych zabudowaniach dawnego klasztoru klarysek przy ulicy Opatička 20 i prezentuje zbiory z dziedziny kulturalnej, gospodarczej i politycznej historii Zagrzebia począwszy od starożytności aż po czasy obecne. Placówka założona została w 1907 roku przez Towarzystwo "Braci Chorwackiego Smoka" (Družba "Braća hrvatskoga zmaja").
• Muzeum Archeologiczne (Arheološki muzej) - mieści się w zabytkowym pałacu (Palači Vranyczany-Hafner) przy ulicy Trg Nikole Šubića Zrinskog 19 i prezentuje różnego rodzaju artefakty i znaleziska archeologiczne oraz zbiory związane z antyczną i średniowieczną historią Zagrzebia i okolic. Obejrzeć można tu m.in. tzw. zagrzebską mumię, zawiniętą w tkaninę, jedyną zachowaną księgę w języku etruskim (Liber Linteus Zagrabiensis) czy pochodzącą z IV wieku p.n.e. inskrypcję dotycząca założenia greckiej kolonii na wyspie Korčula.
• Muzeum Sztuki i Rzemiosła (Muzej za umjetnost i obrt) - mieści się XIX wiecznym neorenesansowym gmachu przy ulicy Trg Republike Hrvatske 10 i prezentuje bogatą kolekcję sztuki użytkowej z przełomu od XIV do XX wieku. Placówka założona została w 1880 roku. Obejrzeć tu można m.in. dawne meble, rzeźbę, obrazy, ceramikę oraz wyroby rzemieślnicze.
• Galeria Starych Mistrzów Strossmayera (Strossmayerova galerija starih majstora) - mieści się w neorenesansowym gmachu Chorwackiej Akademii Nauki i Sztuki (Hrvatska akademija znanosti i umjetnosti) przy ulicy Trg Nikole Šubića Zrinskog 11 i prezentuje malarstwo oraz rzeźbę od XIV do XIX wieku. Podsawę zbiorów stanowi kolekcja obrazów zgromadzona przez znanego chorwackiego polityka, duchownego i mecenasa sztuki biskupa Josipa Juraja Strossmayera (1815-1905). Był on także jednym z założycieli i twórców Jugosłowiańskiej Akademii Nauk i Sztuk Pięknych. W galerii obejrzeć można dzieła m.in. Vittore Carpaccia, Andrija Medulića, Federica Benkovića, Joachima Pateniera czy El Greco.
• Muzeum Mimara (Muzej Mimara) - mieści się w zabytkowym gmachu (dawne gimnazjum) przy ulicy Rooseveltov trg 5 i prezentuje bogate zbiory dzieł sztuki z różnych kultur i cywilizacji. Za podstawę ekspozycji muzealne posłużyła kolekcja znanego chorwackiego malarza i mecenasa sztuki Antego Topića Mimara. Obejrzeć tu można m.in. obrazy malarstwa hiszpańskiego, włoskiego i holenderskiego oraz ceramikę i sztukę orientalną.
• Galeria Nowoczesna (Moderna galerija) - znajduje się przy ulicy Andrije Hebranga 1 i prezentuje dzieła chorwackich malarzy i rzeźbiarzy z przełomu XIX i XX wieku. Obejrzeć można tu prace m.in. wybitnego grafika Ljubomira Tito Stjepana Babića, prekursora chorwackiego malarstwa współczesnego Vjekoslava Karasa, rzeźbiarza Ivana Meštrovića czy malarza impresjonisty Josipa Račića.
• Chorwackie Muzeum Sztuki Prymitywnej (Hrvatski muzej naivne umjetnosti) - znajduje się przy ulicy Sv. Ćirila i Metoda 3 i prezentuje zbiory artystów, którzy nie są związani z żadnymi kierunkami sztuki współczesnej ani tradycjami sztuki ludowej. Obejrzeć można tu m.in. kolekcję około 80 obrazów, rzeźb i rysunków autorstwa piętnastu twórców chorwackiej sztuki naiwnej powstałych w okresie od lat 30. do 80. XX wieku. W muzeum znajdują się także prace artystów zagranicznych, m.in. polskiego malarza Nikifora Krynickiego (1895–1968), holenderskiego Willema van Genka (1927–2005), rosyjskiego Pavla Leonova (1920–2011) czy japońskiego Taiziego Harady.
• Muzeum Sztuki Nowoczesnej (Muzej suvremene umjetnosti) - znajduje się przy ulicy Avenija Dubrovnik 17 i prezentuje dzieła najwybitniejszych współczesnych artystów. Obejrzeć można tu prace m.in. Dalibora Martinisa, Victora Vasarelyego, Julio Le Parca czy Katarzyna Kozyra.
• Muzeum Historyczne Chorwacji (Hrvatski povijesni muzej) - mieści się pałacu Vojkovicia przy ulicy Antuna Gustava Matoša 9 i gromadzi przedmioty związane z historią Chorwacji począwszy od średniowiecza aż po czasy współczesne. Obejrzeć tu można m.in. kolekcje XVI-wiecznych map, mundury z czasów monarchii Habsburskiej, stare chorwackie monety, zdjęcia z wojny domowej na Bałkanach oraz zbiór pokaźny XX-wiecznych dzieł sztuki.
• Muzeum Przyrodnicze (Hrvatski prirodoslovni muzej) - znajduje się przy ulicy Demetrova 1 i prezentuje bogate zbiory z takich nauk jak m.in. geologia, mineralogia czy paleontologia. Obejrzeć tu można m.in. fragment czaszki wymarłego 10 tysięcy lat temu lwa jaskiniowego, kolekcję skamieniałości czy szczątki neandertalczyka z Krapiny.
• Muzeum Techniki (Tehnički muzej) - znajduje się przy ulicy Savska cesta 18 i prezentuje eksponaty i wystawy związane z rozwojem technologii i nauki na przestrzeni lat. Jednym z najważniejszych działów muzeum jest ten poświęcony wynalazkom i badaniom Tesli, twórcy m.in. prądnicy prądu przemiennego, dynama rowerowego czy transformatora elektrycznego.
• Muzeum Etnograficzne (Etnografski muzej) - znajduje się przy ulicy Trg Mažuranića 14 i prezentuje bogate zbiory kultury ludowej oraz rękodzieła nie tylko z Chorwacji, ale także Etiopii, Ameryki Południowej, Chin czy wysp Pacyfiku. Założone zostało w 1919 roku z inicjatywy pochodzącego ze Słowacji kupca i producenta tekstyliów Salamona Bergera. W muzeum obejrzeć można m.in. bogatą kolekcję chorwackich strojów ludowych (z różnych regionów kraju), tradycyjną biżuterię, ceramikę czy stare instrumenty muzyczne.
• Chorwackie Muzeum Szkolnictwa (Hrvatski školski muzej) - znajduje się przy ulicy Trg Republike Hrvatske 4 i prezentuje historię chorwackiej edukacji i pedagogiki. Placówka założona została na początku XX wieku przez chorwackiego pedagoga Antuna Cuvaja (1854-1927 ).
• Muzeum Zerwanych Związków (Muzej prekinutih veza) - mieści się barokowym pałacu Kulmer na Górnym Mieście przy ulicy Sv. Ćirila i Metoda 2 i prezentuje różnego rodzaju pamiątki jak listy miłosne, zdjęcia ze wspólnych podróży czy pierścionki zaręczynowe po zerwanych związkach. Placówka założona została w 2010 roku przez producentkę filmową, Olinkę Višticę i projektanta wnętrz Dražena Grubišicia. Część ekspozycji w formie wystawy czasowej jest pokazywana w różnych miejscach na całym świecie. Wystawa jest zmieniana co dwa lata, aby pokazać jak najwięcej ciekawych historii, bo kolekcja wciąż się powiększa. W 2011 roku muzeum otrzymało nagrodę Kennetha Hudsona przyznawaną przez Europejskie Forum Muzeów.
• Muzeum Iluzji (Muzej iluzija) - znajduje się przy ulicy Ilica 72 i prezentuje ekspozycje wykorzystujące zjawiska iluzji optycznej do wprowadzenia zwiedzających w konsternację. Atrakcje przeznaczone są zarówno dla dzieci, jak i osób dorosłych. Obejrzeć tu można m.in. lustrzany gabinet, zbiór 40 abstrakcyjnych obrazów czy największą w Europie kolekcję hologramów.
• Muzeum Motoryzacji Ferdinanda Budickiego (Muzej Automobila Ferdinand Budicki) - znajduje się przy ulicy Zaprešićka 2 i prezentuje kolekcję zabytkowych pojazdów. Obejrzeć tu można m.in. Forda Model T z 1922 roku, Citroëna 2CV, tramwaj ZET czy zabytkową ciężarówkę z 1916 roku.
• Chorwackie Muzeum Telekomunikacji (Hrvatski Telekom Muzej) - znajduje się przy ulicy Jurišićeva ulica 13 i prezentuje historię Chorwackiej poczty oraz telekomunikacji. Obejrzeć tu można m.in. kolekcję starych znaczków pocztowych, ekspozycję z centralą telefoniczną czy zabytkowe urządzenia telekomunikacyjne jak telegraf czy dalekopis.

Ciekawostki

• Zagrzeb jest głównym ośrodkiem działalności chorwackiej Polonii. W latach międzywojennych prężnie funkcjonowało tutaj "Ognisko Polskie", a obecnie w mieście znajduje się siedziba Polskiego Towarzystwa Kulturalnego "Mikołaj Kopernik".

Multimedia