Chełmno

Chełmno to miasto w północnej Polsce, położone nad Wisłą, około 40 km w kierunku północnym od Torunia. Jego początki sięgają XI wieku, kiedy to Piastowie wznieśli na górze św. Wawrzyńca gród warowny wyznaczający prawdopodobnie północny punkt ówczesnej granicy ich państwa. W 1233 roku Chełmno wraz z Toruniem otrzymało prawa miejskie, a w 1228 Zakon krzyżacki wybrał je na stolicę ziemi chełmińskiej. Ostateczna lokalizacja miasta na obecnym miejscu oraz fakt, że w pierwotnych planach Zakonu Krzyżackiego miasto to było przeznaczone na stolicę państwa krzyżackiego, miało decydujący wpływ na rozmach z jakim Chełmno zaplanowano. Na tak niewielkim obszarze powstały aż 3 duże świątynie: kościół parafialny (fara) wraz z kaplicą św. Marcina oraz kościoły klasztorów żebraczych - Franciszkanów i Dominika. Po klęsce Zakonu w Bitwie pod Grunwaldem w 1410 roku miasto zostało poddane królowi polskiemu, jednak na mocy pokoju toruńskiego powróciło w granice Prus. Największy rozwój miasta przypada na drugą połowę XIII wieku, kiedy to stało się członkiem Hanzy (związek miast handlowych Europy Północnej z czasów Średniowiecza i początku ery nowożytnej). W 1386 roku założona tu została ciesząca się dużą renomą słynna szkoła akademicka (Akademia Chełmińska). Na początku XV wieku w skutek częstych wojen polsko-krzyżackich nastąpiło pogorszenie sytuacji gospodarczej miasta. W 1772 roku, po I rozbiorze Polski Chełmno znalazło się w zaborze pruskim, a od 1806 stanowiło część Księstwa Warszawskiego by ponownie w 1815 roku stać się częścią Prus. W XIX wieku miasto przeżywało swój ponowny rozkwit. Wtedy to wybudowano większość zachowanych do dziś kamienic, głównie w obrębie starego miasta oraz w okolicach ulicy Dworcowej, będącej przedłużeniem ulicy Grudziądzkiej i wraz z nią tworzącej główną oś miasta.

Zwiedzanie

Bogate w zabytki historyczne centrum miasta, usytuowane jest na wysokiej skarpie w odległości około półtora kilometra od doliny Wisły. Trudno nie ulec urokowi średniowiecznego Chełmna, w którym czas się zatrzymał i oferuje nam niepowtarzalną okazję podróży w przeszłość. Zachowało się tutaj pięć (spośród siedmiu) gotyckich kościołów, oraz prawie nienaruszony średniowieczny układ urbanistyczny miasta wraz z otaczającymi je przeszło dwu kilometrowymi murami miejskimi. Serce starego miasta stanowi rozległy rynek o wymiarach 111 na 156 metrów w którego zachodnim krańcu znajduje się okazały renesansowy budynek ratusza miejskiego. Obecnie w jego murach oraz Baszcie Prochowej mieści się założone w 1954 roku Muzeum Ziemi Chełmińskiej. Atrakcją miasta są także jedne z najlepiej zachowanych murów miejskich w Polsce (ciąg zachowanych obwarowań ma blisko 1700 metrów długości). Mury zaczęto wznosić już w drugiej połowie XIII wieku, a w 1563 roku podwyższono je zamurowując blanki. Pierwotnie znajdowało się w nich siedem bram wjazdowych, z których ocalały dwie - Grudziądzka i Merseburska, zachowały się także 23 baszty, z których najbardziej interesujące są: Prochowa (obecnie dział archeologiczny Muzeum Ziemi Chełmińskiej), Mestwina (jeszcze w średniowieczu włączona do kompleksu klasztornego, wtedy Benedyktynek obecnie sióstr Miłosierdzia), Dominikańska (obecnie Klub Seniora) oraz Panieńska (obecnie siedziba Zastępu Rycerskiego z Chełmna). Na terenie murów znajduje się ścieżka spacerowa, a w dwóch otwartych basztach urządzone zostały wieże widokowe. W 2005 roku chełmińskie stare miasto zostało wpisane na listę Pomników historii. Zabytki Chełmna znajdują się także na Europejskim Szlaku Gotyku Ceglanego.

Ratusz

Początki chełmińskiego ratusza sięgają XIII wieku, kiedy to wzniesiona została niewielka gotycka dwukondygnacyjna budowla z przeznaczeniem na siedzibę rajców miejskich. Mieściła się w nim waga miejska, sala obrad oraz reprezentacyjna sala na piętrze. W latach 1567-1572 budynek został poddany gruntowniej rozbudowie w czasie której uzyskał swój renesansowy kształt. Wtedy też utworzono w nim więzienie, salę sądowa oraz sklep. Jeszcze w tym samym wieku ratusz uzyskał wieżę, którą w 1721 roku nakryto barokowym hełmem. Obecnie w budynku ma swoją siedzibę Muzeum Ziemi Chełmińskiej w którym prezentowane są ekspozycje przybliżające dzieje miasta i ziemi chełmińskiej, począwszy od pradziejów (eksponaty pochodzące z wykopalisk w Kałudsie i Starogrodzie) aż po lata II wojny światowej. Codziennie o godzinie 11:58 z wieży ratuszowej wygrywany jest hejnał. Pieśń "Wisła" napisana została w 1863 roku przez Ignacego Danielewskiego podczas odbywania kary w twierdzy Wisłoujście (Weichselmünde) w 1863 roku.

Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny

Kościół parafialny pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Chełmnie, nazwany potocznie "Farą", jest najokazalszym i najpiękniejszym spośród siedmiu istniejących obecnie kościołów w mieście. Wniesiony został w latach 1280-1320, a następnie częściowo przebudowany w drugiej połowie XVI stulecia. Z pierwotnego wystroju wnętrza świątyni zachowały się fragmenty gotyckich polichromii, wykonana na przełomie XIII i XIV wieku gotlandzka chrzcielnica oraz płyty nagrobne. Dominuje jednak wyposażenie renesansowe i barokowe (ołtarze, stalle, epitafia czy konfesjonały). Najciekawiej prezentuje się bogato zdobiony rokokowy ołtarz główny Najświętszego Sakramentu oraz kaplica ze słynącym łaskami obrazem Matki Boskiej Bolesnej.

Pozostałe Zabytki Chełmna

• Kościół św. Jakuba Starszego i św. Mikołaja - jest to dawny kościół franciszkański, który znajduje się w zachodniej części chełmińskiego starego miasta. Jego budowa rozpoczęta została pod koniec XIII wieku i trwała aż do końca XIV stulecia, kiedy to urządzone zostało wnętrze. Po kasacie zakonu w 1806 roku bogate wyposażenie świątyni zostało przeniesione do innych kościołów (m.in. do Kijewa i Lisewa). Świątynia reprezentuje gotyk ceglany i składa się dwóch głównych części: korpusu trójnawowego (o długości 28 metrów) i prosto zamkniętego prezbiterium (o długości 24 metrów). W XIX wieku kościół uzyskał neogotycki wystrój z ołtarzem, chórem i amboną.
• Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła - jest to dawny kościół dominikański, który znajduje się w północno-wschodniej części starego miasta. Wybudowany został na przełomie XIII i XIV wieku, a swój obecny kształt bazyliki uzyskał w czasie ostatniej większej przebudowy jaka przeprowadzona została w XVII stuleciu. We wnętrzu warto zwrócić uwagę na rokokowy ołtarz główny oraz pochodzące z tego samego okresu stalle i ambonę. Kościół ten stanowił pierwowzór dla fasady katedry warszawskiej.
• Zespół Klasztorny Sióstr Miłosierdzia - jest to dawny klasztor cysterek, następnie benedyktynek a obecnie Sióstr Miłosierdzia. Wzniesiony został na przełomie XIII i XIV wieku, w pobliżu warowni krzyżackiej zwanej wieżą Mściwoja. W skład całego kompleksu klasztornego wchodzą m.in. zabudowania szpitalne i klasztorne, ogrody oraz zlokalizowany wzdłuż północnego ciągu kościół. Swój obecny wygląd klasztor uzyskał w czasie ostatniej większej przebudowy jaka przeprowadzona została w XIX stuleciu.
• Kościół Ducha Świętego - jest to dawny kościół szpitalny, który prowadzony przez zakon Duchaków. W 1694 roku świątynia przeszła w ręce Zgromadzenia Sióstr Miłosierdzia, a w okresie zaborów w 1828 roku urządzono w niej magazyn wojskowy. Do pełnienia funkcji sakralnej kościół przywrócono dopiero na początku XX wieku. Budowla reprezentuje gotyk ceglany a jej charakterystycznym elementem jest wysoka czworoboczna wieża. We wnętrzu warto zwrócić uwagę na gotyckie polichromie.
• Kaplica św. Marcina - jest to gotycka budowla, która wzniesiona została w połowie XIV stulecia. Jest to ceglana budowla, zbudowana na rzucie prostokąta z ciekawie prezentującą się elewacją frontową.
• Budynek Akademii Chełmińskiej - akademia w Chełmie powołana została w 1386 roku za wstawiennictwem papieża Urbana VI. Początkowo zarządzali nią sprowadzeni z Niderlandów Bracia Wspólnego Życia a później jej prowadzeniem zajęli się misjonarze św. Wincentego à Paulo. W owym czasie akademia była uważana na jedną z najważniejszych i najznamienitszych w całej I Rzeczypospolitej. Swój obecny barokowy wygląd budynek akademii uzyskał w czasie ostatniej większej przebudowy jaka przeprowadzona została w XIX wieku.
• Kościół Matki Boskiej Częstochowskiej - jest to jeden z najmłodszych kościołów w mieście, który wzniesiony został w latach 1874-1875 z przeznaczeniem dla utworzonego wówczas stałego garnizonu pruskiego. Po odzyskaniu niepodległości, kiedy Chełmno powróciło w granice nowo utworzonego państwa polskiego świątynia stała się kościołem garnizonowym dla stacjonującego w Chełmnie wojska polskiego i tę funkcję pełni do dziś.
• Twierdza Chełmno - jej pozostałości znajdują się na południowych i południowo-wschodnich przedpolach Chełmna. Forteca wzniesiona została w latach 1901-1909 przez władze pruskie i gruntownie rozbudowana po wybuchu I wojny światowej. Oprócz fortyfikacji bojowych w skład twierdzy wchodziły również budowle zaplecza, w tym składnica sprzętu mostowego, magazyny artyleryjskie i dwukondygnacyjna wozownia artyleryjska.
• Park Miniatur Zamków Krzyżackich - znajduje się na terenie Parku Pamięci i Tolerancji im. dra Rydygiera. Inicjatorem jego powstania było, obecnie nieistniejące, Stowarzyszenie na rzecz Ochrony i Promocji Dziedzictwa Kulturowego Ziemi Chełmińskiej "Sclavinia". Obecnie na terenie parku znajduje się dziewięć miniatur dawnych zamków krzyżackich z: Radzynia Chełmińskiego, Bierzgłowa, Grudziądza, Papowa Biskupiego, Kurzętnika, Rogóźna, Torunia, Pokrzywna oraz zamku wysokiego z Malborka. Wszystkie wykonane są w skali 1:30 i posiadają opisy umieszczone tuż obok aby zainteresowani mogli zapoznać się z historią ich budowy oraz często bardzo ciekawymi dziejami.

Chełmno - Miasto Zakochanych

Główną atrakcją Chełmna są nie tylko piękne, średniowieczne zabytki i układ urbanistyczny miasta, ale również kult św. Walentego związany z przechowywaną, prawdopodobnie od średniowiecza w chełmińskim kościele farnym relikwią. Od kiedy Polskę owładnęła moda obchodzenia "Walentynek", chełmińska relikwia, wystawiona ponownie w 2002 roku na widok publiczny, nabrała nowego znaczenia. To właśnie tutaj organizowane są jedyne w Polsce, tak huczne, obchody Dnia Świętego Walentego tzw. Walentynki Chełmińskie. Stąd to właśnie Chełmno nazywane jest "miastem zakochanych" czy "miastem miłości". Symbolem tego jest usytuowany w sąsiedztwie Bramy Grudziądzkiej pomnik przedstawiający zakochaną parę siedzącą na ławce, nazywany potocznie "Ławeczką zakochanych".

Ciekawostki

• Nazwa miasta ma charakter topograficzny i pochodzi od słowa "chełm" lub "chołmien", oznaczającego wzgórze (dosłownie oznacza osadę na wzgórzu);
• Na zachodniej ścianie ratusza zawieszony jest niepozorny pręt, który jest wyznacznikiem dawnej miary, którą wykorzystywali kupcy podczas sprzedaży swoich towarów. Jego długość wynosi 4,35 metra i podzielony jest na łokcie i stopy.