Płock

Płock to miasto w centralnej Polsce, położone na Pojezierzu Dobrzyńskim nad rzeką Wisłą. Jego początki sięgają wczesnego średniowiecza, kiedy to na obecnym Wzgórzu Tumskim jedno ze słowiańskich plemion założyło ośrodek kultu pogańskiego. Po chrzcie Polski w 966 roku ośrodek ten został zniszczony, a w jego miejscu powstał gród obronny, który w czasach rządów Mieszka I i Bolesława Chrobrego obwarowano wałem drewniano-ziemnym, a od strony Wisły dodatkowo umocniono podwójną fosą. Uważa się, że właśnie od owego wału (zwanego niegdyś "płotem") pochodzi obecna nazwa miasta. Wkrótce potem rozpoczęta została pierwszego kościoła. W latach 1037-1047 Płock stał się głównym ośrodkiem państwa Miecława (cześnika Mieszka II), a w czasach rządów Bolesława Śmiałego w Płock podniesiony został do rangi stolicy biskupstwa mazowieckiego. Po wygnaniu Bolesława Śmiałego jego brat Władysław Herman w 1079 roku przejął władzę w państwie. Jako, że jego głównym miejscem rezydowania był Płock to tutaj też przeniesiona została stolica Państwa Polskiego. Funkcję to miasto pełniło do roku 1138, kiedy to ośrodek władzy przeniesiony został do Krakowa. W latach 1130-1144 z inicjatywy biskupa płockiego Aleksandra z Malonne w mieście wybudowana została nowa katedra. Pod koniec XII wieku w Płocku przy kolegiacie św. Michała założona szkoła, która jako jedyna z polskich szkół powstałych w średniowieczu przetrwała do czasów obecnych. Największy rozwój Płocka miał miejsce na przestrzeni XIV-XVI wieku. Wtedy to w mieście powstało większość budowli, których znaczna cześć przetrwała do czasów obecnych. W XVII wieku za sprawą konkurencji ze strony nowej stolicy kraju Warszawy rozpoczęła się powolna stagnacja miasta, która pogłębiona została przez liczne pożary oraz zarazę. Upadek miasta nastąpił w okresie wojen szwedzkich, które całkowicie wyniszczyły i wyludniły miasto. Po rozbiorach Polski miasto dostało się pod okupację pruską. W 1816 roku miasto odwiedził car Aleksander I (1777-1825), a w 1831 roku w Płocku odbyła się ostatnia sesja sejmu powstańczego Królestwa Polskiego. W okresie międzywojennym w granice miasta zostało włączone lewobrzeżne Radziwie. Obecnie Płock to znaczący ośrodek handlowy i gospodarczy regionu. Jest to także drugie co do wielkości miast (po Warszawie) Mazowsza, które zamieszkuje przeszło 117 tysięcy ludzi.

Zwiedzanie

Zabytkowa część Płocka znajduje się na wysokim prawym brzegu Wisły, którego najstarszą cześć stanowi porośnięty drzewami skraj skarpy zwanej Wzgórzem Tumskim. To właśnie tutaj znajdują się najcenniejsze zabytki miasta do których należą m.in. Bazylika katedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, Zamek Książąt Mazowieckich oraz gmach Muzeum Diecezjalnego. W pobliżu wzgórza znajduje się główny plac miejski jakim jest Stary Rynek. Ma on kształt prostokąta o wymiarach 138 na 69 metrów i niegdyś pełnił funkcję placu targowego. Przeważająca część jego zabudowy pochodzi z XVIII i XIX wieku, a dominującą budowlą jest klasycystyczny gmach ratusza miejskiego. Głównym deptakiem starego miasta w Płocku jest wytyczona w XIX wieku ulica Tumska. Prowadzi ona od Wzgórza Tumskiego w kierunku północnym skrajem Placu Narutowicza (dawny Rynek Kanoniczy) aż do Nowego Rynku. Deptak ma 700 metrów długości i jest całkowicie wyłączony z ruchu kołowego. Zabudowa Tumskiej to głównie dwu- i trzypiętrowe kamienice. Niegdyś na skarpie wiślanej znajdowały się spichlerze, jednak zostały zniszczone w wyniku osunięcia się ziemi. Do czasów obecnych zachowały się tylko dwa. W jednym z nich znajduje się ekspozycja etnograficzna. Odwiedzając Płock warto także przespacerować położonym i stóp stóp Tumskiego Wzgórza niezwykle malowniczym Bulwarem nad Wisłą. Jest tu ścieżka rowerowa, port, wypożyczalnie sprzętu wodnego oraz 358 metrowe molo, na końcu którego znajduje się restauracja. Co ciekawe, zostało ono wybudowane równolegle do linii brzegu rzeki, będąc jedynym tego typu obiektem w Polsce.

Bazylika Katedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny

Bazylika wzniesiona została w pierwszej połowie XII wieku z inicjatywy przybyłego na ziemie Polskie z okolic dzisiejszego Liege biskupa Aleksandra z Malonne. Świątynia powstała w miejscu starej (zniszczonej przez pożar) drewnianej katedry wybudowanej przez Bolesława Śmiałego lub jego brata Władysława Hermana. Uroczysta konsekracja nowej świątyni miała miejsce w 1144 roku. Na przestrzeni wieków katedra była wielokrotnie przebudowywana i powiększana. Gruntowna renowacja świątyni przeprowadzona została na początku XX wieku, wtedy też (w 1910 roku) papież Pius X podniósł świątynię do rangi bazyliki mniejszej. Mimo wielu zmian po dziś katedra zachowała swój romański charakter. Jest to trójnawowa bazylika z dwiema wieżami, kopułą, czterema kaplicami bocznymi, dwiema zakrystiami oraz skarbcem i kapitularzem. W Kaplicy Królewskiej znajdują się sarkofagi dawnych władców władców Polski: Władysława Hermana i Bolesława Krzywoustego a także spoczywają szczątki 15 książąt mazowieckich. Na uwagę zasługują także główne drzwi katedry (tzw. Drzwi Płockie), które uchodzą za jeden z najokazalszych zabytków późnoromańskiej sztuki odlewniczej. Wykonane zostały w Magdeburgu w połowie XII wieku i są 20 lat starsze niż słynne drzwi gnieźnieńskie. Na drzwiach przedstawiona jest postać fundatora katedry biskupa Aleksandra z Malonne w towarzystwie dwóch rzemieślników z przyrządami giserskimi. W pozostałych polach widnieją sceny ze Starego Testamentu oraz z życia Chrystusa i Maryi. Niestety drzwi te nie są oryginalne a stanowią kopię. Oryginał zdobi sobór św. Zofii w Nowogrodzie Wielkim (do dziś nie wiadomo jak tam trafił).

Zamek Książąt Mazowieckich

Zamek w Płocku wzniesiony został w XIV wieku (na przeciwko katedry) jako główna siedziba książąt mazowieckich. W XVI wieku został przebudowany i przekazany benedyktynom, którzy założyli tu jedno ze sowich opactw. Wkrótce potem terenie zamku wzniesiony został także gotycki kościół św. Wojciecha. W 1781 roku zakonników przeniesiono do Pułtuska, a opactwo ponownie przebudowano i przeznaczono na seminarium duchowe. Do czasów obecnych pd dawnym zamku zachowało się cześć murów oraz dwie gotyckie wieże: Szlachecka i Zegarowa. Ta druga zwieńczona jest barokowym hełmem a jej podstawę zdobią fragmenty romańskiego palatium. Obecnie ma tu swoją siedzibę Muzeum Diecezjalne w którym prezentowane są m.in. przedmioty liturgiczne pochodzące ze skarbca katedry.

Kolegiata św. Bartłomieja

Jest to najstarszy kościół parafialny Płocka, który działa nieprzerwanie od 1356 roku. Świątynia ufundowana została przez króla Kazimierza Wielkiego i wzniesiona w połowie XIV stulecia przy południowo-zachodnim narożniku Rynku. Na przestrzeni wieków kościół był kilkukrotnie przebudowywany. Ostatnia większa modernizacja w pierwszej połowie XVIII wieku w czasie której budowla uzyskała swój obecny późnobarokowy kształt. W 1732 fara stała się kolegiatą św. Bartłomieja, po przeniesieniu tutaj Kapituły z kolegiaty św. Michała. We wnętrzu warto zwrócić uwagę na ołtarz główny, który został tu przeniesiony w 1856 roku ze zlikwidowanego kościoła św. Wojciecha. Co roku z fary wychodzi piesza pielgrzymka do sanktuarium maryjnego w Skępem. Pierwsza odbyła się w 1846 roku jako dziękczynienie za wygaśniecie epidemii cholery w Płocku.

Pozostałe Zabytki Płocka

• Ratusz - wzniesiony został w latach 1824-1827 według projektu polskiego architekta epoki klasycyzmu Jakuba Kubickiego (1758-1833). W kolejnych latach budynek był kilkukrotnie przebudowywany i powiększany. W 1837 roku wybudowano wieżyczkę a na przełomie XIX i XX wieku zespolono z ratuszem sąsiednie kamienice. W 1831 roku w budynku ratusza odbyło się posiedzenie ostatniego sejmu powstania listopadowego. Wśród uczestników obrad znajdowali się m.in. generał Józef Bem i historyk Joachim Lelewel. Codziennie o godz. 12.00 i 18.00 z wieży ratuszowej grany jest hejnał Płocka.
• Katedra Mariawicka - wzniesiona została w latach 1911-1914 z inicjatywy założycielki i duchowej opiekunki mariawityzmu, Marii Franciszki Kozłowskiej (1862-1921). Początkowo świątynia nosiła nazwę Nieustającej Adoracji Ubłagania, ale od 15 sierpnia 1918 roku nazwa została zmieniona na Świątynię Miłosierdzia i Miłości – w myśl słów, które tego dnia podczas porannej mszy miała usłyszeć w duszy błogosławiona Maria Franciszka. Poza kościołem w skład kompleksu budynków wchodzi także klasztor (siedziba władz Kościoła Starokatolickiego Mariawitów). Kompleks wzniesiono na posesji przy ul. Dobrzyńskiej 27 (obecnie ul. Kazimierza Wielkiego 27) zakupionej przez Marię Franciszkę Kozłowską w 1902 roku na potrzeby Zgromadzenia Sióstr Mariawitek. Kościół jest trójnawową bazyliką zbudowaną na planie prostokąta z wyższą nawą środkową. Prezbiterium zwieńczone jest czworoboczną kopułą z licznymi gotyckimi świetlikami, a na piętrze znajduje się trójdzielny chór. Świątynia, klasztor i ogrodzenie utrzymane są w szarym kolorze, symbolizującym habit duchownych mariawickich.
• Dom Władysława Broniewskiego - jest to dom w którym urodził się w 1897 roku i wychowywał poeta i żołnierz Legionów Polskich Władysław Broniewski (1897-1962). Budynek znajduje się przy ulicy Kościuszki 4 i obecnie ma tu swoją siedzibę Związek Nauczycielstwa Polskiego. W jednej z sal urządzono ekspozycję poświęcona życiu i twórczości poety. Na dziedzińcu rośnie rozłożysty dąb, który pojawiał się w wierszach Broniewskiego, a nieopodal, przy Placu Obrońców Warszawy znajduje się pomnik autorstwa Gustawa Zemły, wystawiony w 1972 roku na cześć poety.
• Odwach - jest to niewielki, klasycystyczny, parterowy budynek, który wzniesiono w 1837 roku według projektu architekta Michała Jakuba Miklaszewskiego. Niegdyś znajdowała się tu wartownia carska zwana także odwachem, a obecnie mieści się tu siedziba Oddziału Miejskiego PTTK w Płocku.

Muzea w Płocku

• Muzeum Diecezjalne im. bł. abpa. Antoniego Juliana Nowowiejskiego - znajduje się na Wzgórzu Tumskim i zajmuje dwa budynki: dawne Opactwo Benedyktyńskie oraz gmach "Starego Muzeum". W placówce prezentowane są przedmioty pochodzące ze skarbca katedralnego oraz liczne przedmioty i zabytki sakralne zgromadzone z kościołów diecezji płockiej, które przestały służyć kultowi religijnemu, a posiadają wartość historyczną lub artystyczną. Cześć ekspozycji obejmuje także rzeźbę, malarstwo, numizmatykę, ceramikę, medalierstwo oraz czy rzemiosło artystyczne. Obejrzeć tu można m.in. kielich Konrada Mazowieckiego, XIV-wieczną hermę św. Zygmunta Burgundzkiego z piastowskim diademem, kielich Księcia Konrada, Ołtarz Konstancji Królowej Polski, kielich Karola Ferdynanda czy gotyckie monstrancje. Placówka regularnie organizuje także wystawy czasowe.
• Muzeum Mazowieckie - mieści się w zabytkowej secesyjnej kamienicy na starym mieście przy ulicy Tumskiej 8 i prezentuje bogate zbiory historyczne, numizmatyczne, artystyczne, i archeologiczne. Jest to jedna z najstarszych tego typu placówek której początki sięgają 1821 roku. Największa ekspozycja poświęcona jest sztuce secesji. Trzon kolekcji stanowią wysokiej klasy meble, dopełnione wyrobami rzemiosła artystycznego (szkło, ceramika, metala, tkanina). Ponadto jet tu także galeria malarstwa oraz wystawa medalierstwa z przełomu XIX i XX wieku. Obok secesji w kamienicy przy ulicy Kolegialnej 6 prezentowana jest tu także sztuka art déco.
• Muzeum Małachowianki - znajduje się na terenie dawnej kolegiaty św. Michała przy ulicy Stanisława Małachowskiego 1 i prezentuje dzieje najstarszej szkoły średniej w Polsce, która założona została w 1180 roku a dziś nosi nazwę Liceum Ogólnokształcącego im. Marszałka Stanisława Małachowskiego. Ekspozycja podzielona jest na dwie części. W pierwsze prezentowane pozostałości po kolegiacie, jakie przetrwały do dzisiejszych czasów. Druga zaś przybliża historię szkoły, jej wybitnych nauczycieli i absolwentów. Dla zwiedzających udostępniona jest także wieża dawnej kolegiaty, w której urządzono obserwatorium astronomiczne.
• Muzeum Żydów Mazowieckich - mieści się w XIX-wiecznej Małej Synagodze przy ulicy Józefa Kwiatka 7 i prezentuje ekspozycje związane z historią i tradycją żydowską zarówno w Płocku, na Mazowszu jak i w całej Polsce. Multimedialna wystawa opowiada o dziejach osadnictwa żydowskiego na ziemiach polskich. Przestrzeń wystawy podzielona jest na trzy główne strefy tematyczne: przedsionek, pomieszczenie Holokaust oraz salę główną. Jednym z najcenniejszych eksponatów jest szafa ołtarzowa aron ha-kodesz, zwana "świętą arką", która powróciła do dawnej bożnicy. Swoją nazwą nawiązuje do biblijnej Arki Przymierza, w której Izraelici umieścili tablice z Dziesięciorgiem Przykazań. W szafie przechowywane są zwoje Tory, nawinięte na wałki, spisane ręcznie w języku hebrajskim na pergaminie.
• Muzeum św. Faustyny - mieści się w podziemiach Sanktuarium Miłosierdzia Bożego przy Starym Rynku i upamiętnia pobyt św. siostry Faustyny w płockim klasztorze w latach 1930-1932. Obejrzeć tu można m.in. dawną cela zakonną w jakiej spędzała czas Faustyna, wnętrze piekarni, w której pracowała oraz liczne pamiątki i dewocjonalia. Część ekspozycji prezentuje także rozwój kultu Miłosierdzia Bożego w Płocku, Polsce i na świecie.

Ciekawostki

• W Płocku urodził się polski polityk i publicysta oraz ostatni prezes Rady Ministrów PRL i pierwszy III Rzeczypospolitej Tadeusz Mazowiecki (1927-2013);
• Każdego roku na plaży nad Wisłą w Płocku organizowany jest międzynarodowy festiwal muzyki elektronicznej Audioriver;
• Płocka Stocznia Rzeczna jest największym w Polsce zakładem produkującym tabor rzeczny dla żeglugi śródlądowej.