Çatalhöyük to stanowisko archeologiczne w południowej Turcji, położone na Wyżynie Anatolijskiej w pobliżu miasta Konya. Odkryte zostało w połowie XX wieku i dokładnie zbadane przez angielskich archeologów pod kierownictwem Jamesa Mellaarta. Przeprowadzone analizy wykazały, ze jest to jedna z najstarszych i największych neolitycznych osad jakie odkryte zostały na bliskim wschodzie. Pochodzi z okresu eneolitu (okres przejściowy między końcowym etapem epoki kamienia a epoką brązu,) i przypuszcza się, że założona została między 7400 a 7300 roku p.n.e. Jak wykazały badania archeologiczne w szczycie rozkwitu Çatalhöyük miejsce to zamieszkiwane było przez od 5 do 8 tysięcy ludzi. Dla porównania w słynnym Jerychu żyło w tym czasie co najwyżej 2 tysiące mieszkańców. Çatalhöyük jak na owe czasy było fenomenem. Obecnie uznaje się je za duży jednorodny organizm, który można nazwać miejskim. W osadzie znajdowało się około tysiąca przylegających do siebie budynków. Ich ściany wznoszono przy pomocy cegieł mułowych różnych rozmiarów. Żaden z domów nie posiadał okien ani tradycyjnych drzwi. Wchodziło się do nich przez otwór w płaskim dachu od którego prowadziła drewniana drabina. W Çatalhöyük nie było niczego w rodzaju ulic czy zaułków, a cała komunikacja odbywała się na dachach budynków. Dzięki takiej zabudowie miasto nie potrzebowało murów obronnych. W każdym z domów mieszkało oo 5 do 8 osób. W głównym pomieszczeniu znajdowało się palenisko a pod ścianami ustawione były ławy. Osobne pomieszczenia wykorzystywane były jako spiżarnie w których przetrzymywano plony zebrane z otaczających osadę pól uprawnych.
Mieszkańcy Çatalhöyük chowali swych zmarłych w obrębie osady, pod platformami wewnątrz domów mieszkalnych lub budynków określanych jako sanktuaria. Ciała chowane były pod glinianą podłogą - w tej samej części domostwa, w której spała cała rodzina. Mieszkańcy miasta byli także wyjątkowo twórczy. Bardzo często ściany swoich domów ozdabiali różnego rodzaju malowidłami przedstawiającymi symbole do dziś obecne w zachodniej cywilizacji. Oprócz malowideł archeolodzy natrafili również na dużą liczbę różnego rodzaju ludzkich figurek. Çatalhöyük przestało istnieć około 6 tys. lat p.n.e. Przyczyną jego upadku był rozwój społeczeństwa oraz rozpad wspólnoty żyjącej w zbyt ciasnej zabudowie uniemożliwiającej rozbudowę poszczególnych domów. Nagromadzenie się tak dużej ilości ludzi na małej przestrzeni sprzyjało rozwojowi przemocy a także doprowadziło do rozprzestrzenienia się chorób zakaźnych. Całości zniszczenia doprowadziła degradacja pobliskiego środowiska oraz zmiany klimatu utrudniające hodowlę zwierząt. W 2012 roku Çatalhöyük zostało wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.
Ciekawostki
- Podczas prac archeologicznych jakie prowadzone były na terenie Çatalhöyük polscy archeolodzy odkryli dwie unikatowe figurki kobiece o bardzo pełnych kształtach, przypominające zapaśników sumo.