Muzeum Byłego Obozu Zagłady w Sobiborze

Żłobek to niewielka miejscowość we wschodniej Polsce, położona w pobliżu trójstyku granicy Polski, Białorusi i Ukrainy. W jej obrębie znajdują się stacja kolejowa Sobibór oraz Muzeum Byłego Obozu Zagłady w Sobiborze. Placówka założona została 14 października 1993 roku w pięćdziesiątą rocznicę zbrojnego powstania więźniów obozu. Muzeum znajduje się w miejscu gdzie w czasie drugiej wojny światowej funkcjonował niemiecki obóz zagłady SS-Sonderkommando Sobibor. Powstał on na przełomie kwietnia i maja 1942 roku, jako drugi, po Bełżcu, ośrodek eksterminacji Żydów w ramach "Aktion Reinhardt". Decyzja o jego budowie zapadła prawdopodobnie pod koniec października 1941 roku, w związku z planowaną zagładą Żydów na terenie Generalnego Gubernatorstwa oraz deportacją tysięcy Żydów ze Słowacji na teren dystryktu lubelskiego. Przez cały okres funkcjonowania obozu służyło w nim 51 Niemców i Austriaków oraz kompania wartownicza złożona ze 120-150 strażników (byłych jeńców sowieckich). Obozem zarządzało dwóch komendantów. Pierwszym z nich był Franz Stangl nadzorujący obóz od kwietnia do sierpnia 1942 roku. Jego obowiązki przejął Franz Reichleitner, który kierował obozem aż do jego likwidacji w grudniu 1943 roku. Przez niemal cały okres funkcjonowania obozu Niemcy kierowali do niego transporty z gett i obozów pracy w okupowanej Polsce, przede wszystkim z dystryktu lubelskiego. Ponadto w Sobiborze byli mordowani Żydzi z Austrii, Protektoratu Czech i Moraw, Francji, Holandii, Niemiec, Słowacji i ZSRR. Ofiary zabijano w stacjonarnych komorach gazowych przy użyciu gazów spalinowych. Niemcy dokładali wysiłków, aby zachować w tajemnicy prawdziwe przeznaczenie obozu. Miejscową ludność informowano, że pełni on funkcję obozu pracy lub obozu przejściowego. Więźniowie byli narażeni na głód, choroby oraz bestialstwo strażników. Z czasem w Sobiborze zawiązała się obozowa konspiracja, a 14 października 1943 roku wybuchło powstanie, w którego trakcie zbiegło około 300 więźniów. Obecnie szacuje się, że w obozie zamordowano od 130 tysięcy do 300 tyięcy. osób.

Muzeum

Początkowo kompleks muzealny składał się z pomnika matki żydowskiej z dzieckiem, kopca z prochami ofiar obozu oraz budynku muzealnego znajdującego się przy dawnej stacji kolejowej, połączonego z pozostałymi częściami muzeum tzw. szlakiem pamięci. W 2011 roku z powodu kłopotów finansowych i braku wsparcia ze strony Ministerstwa Kultury, placówka została przejściowo zamknięte dla zwiedzających. Wkrótce potem staraniem rządów Polski, Holandii, Izraela i Słowacji rozpoczęta została praca nad stworzeniem nowego muzeum jako miejsca pamięci. Jego koncepcja architektoniczno-artystyczna została przyjęta w 2013 roku i rozpoczęte zostały prace budowlane. Zakończenie inwestycji i otwarcie nowej placówki miało miejsce 29 października 2020 roku. Ekspozycja złożona jest z 16 paneli tematycznych ukazuje dzieje obozu zagłady w Sobiborze z uwzględnieniem losów poszczególnych ofiar w szerokim kontekście działania nazistowskiego aparatu eksterminacji ludności żydowskiej w Polsce i Europie. Materiały Ikonograficzne to niemal setka zdjęć i dokumentów. Centralną część przestrzeni ekspozycji zajmuje dwudziestopięciometrowa gablota, w której znajduje się 700 obiektów odkrytych podczas trwających od 2000 roku badań archeologicznych. Są to przedmioty osobiste należące do ofiar głównie: biżuteria, klucze, okulary, fragmenty ubrań, przybory piśmiennicze. Większość z nich pozostaje anonimowa. Ostatnim etapem tworzenia Muzeum i Miejsca Pamięci w Sobiborze była budowa nowego upamiętnienia oraz infrastruktury przeznaczonej dla zwiedzających w ramach urządzenia przestrzennego terenu byłego niemieckiego nazistowskiego obozu zagłady. Jego dominantą jest Ściana Pamięci - wielometrowy mur poprowadzony wzdłuż Schlauchu, jak w żargonie obozowym nazwano drogę, którą pędzono ofiary do budynku komór gazowych. Mur swój bieg przy fasadzie budynku muzeum, łączy najważniejsze części byłego obozu i okala rozległą polanę masowych grobów z prochami ofiar.

Ciekawostki

• Obóz zagłady w Sobiborze, a w szczególności bunt jego więźniów w październiku 1943 roku, zostały ukazane w brytyjskim filmie telewizyjnym z 1987 roku pod tytułem Ucieczka z Sobiboru;
• W obozie zagłady w Sobiborze toczy się akcja włoskiej powieści Dziewczynka z Sobiboru (La bambina e il nazista) autorstwa Franco Forte i Scilli Bonfiglioli.

Multimedia