Wardzia (ვარძია)
Wardzia to rozległe skalne miasto-klasztor w południowej Gruzji, położone na zboczu góry Eruszeli w dolinie rzeki Kury w pobliżu miasta Aspindza. Jego budowa rozpoczęta została w drugiej połowy XII wieku w czasach rządów króla Jerzego III z rodu Bagratydów, które uznawane są dziś za złoty wiek historii gruzińskiej. Prace ukończone jednak zostały dopiero w czasach panowania jego, królowej Tamary. W okresie średniowiecza skalne miasto wykorzystywane było jako schronienie podczas najazdów mongolskich. Wardzia skryta było wewnątrz masywu a do środka prowadziły zamaskowane tunele. Rozległy kompleks pomieścić mógł nawet kilkadziesiąt tysięcy osób. W skład Wardzi oprócz klasztoru wchodziła sala tronowa oraz blisko 3 tysiące wykutych w skale komnat rozmieszczonych na 13 kondygnacjach. W mieście zainstalowano skomplikowany system nawodnień pobliskich pól uprawnych. Jedyny dostęp do klasztoru zapewniało kilka dobrze ukrytych tuneli blisko rzeki Kura. To właśnie w Wardzii królowa Tamara błogosławiła swoją armię przed walką z sułtanem Rukhuddinem, a także witała Dawida Sosłana i jego armię po odniesionym zwycięstwie. W 1283 roku skalny kompleks nawiedzony został przez trzęsienie ziemi w wyniku którego zniszczone zostało przeszło dwie trzecie miasta wraz z systemem nawodnień. Zapadnięcie się zewnętrznych ścian spowodowało odsłonięcie imponujących struktur, które do tej pory skrywało wnętrze góry. Mimo to Wardzia funkcjonowała jeszcze do 1551 roku, kiedy to została splądrowana i doszczętnie zniszczona przez Persów. Zakończyło się to upadkiem monastyru, część mnichów została zabita, pozostali uciekli pozostawiając miasto opuszczone. Obecnie Wardzia to muzeum-rezerwat, którym zarządza grupka mnichów. Codziennie kursują tu autobusy pobliskiej Achalkalaki. Do czasów obecnych zachowało się tu przeszło 250 komnat rozlokowanych na 13 poziomach oraz fragmenty sieci tuneli, korytarzy, schodów i systemu wodno-kanalizacyjnego. W pobliżu kompleksu skalnego znajdują się gorące źródła, w których można zażywać leczniczych kąpieli.
