Jelenia Góra

Jelenia Góra to miasto w południowo-zachodniej Polsce, położone nad rzeką Bóbr (lewy dopływ Odry) na terenie zalesionej i malowniczej Kotliny Jeleniogórskiej, otoczonej od zachodu Górami Izerskimi. Według miejscowych podań i legend historia miasta sięga początków XII wieku, kiedy to odwiedzając Sudety ówczesny polski książę - Bolesław Krzywousty zauroczony miejscowymi krajobrazami polecił założyć tu jedną ze swoich osad. W związku z tym, że władca w czasie podróży upolował jelenia, zwierzę to znalazło się w herbie, a potem nazwie miasta. Pierwsze udokumentowane wzmianki o mieście pochodzą jednak dopiero z końca XIII stulecia. Początkowo Jelenia Góra rozwijała się w cieniu pobliskiego Lwówka, jednak dzięki korzystnemu położeniu oraz licznym przywilejom nadanym przez Piastów świdnicko-jaworskich stała się wkrótce jednym z bogatszych śląskich miast. Pod koniec XIV wieku miasto dostało się pod panowanie Czeskie, a w 1526 roku znalazło się w granicach imperium Habsburgów. Wtedy też nastąpił regres i zastój w rozwoju miasta, który spotęgowany został przez wojnę trzydziestoletnią (1618-1648). Kolejny rozkwit Jeleniej Góry nastąpił dopiero pod koniec XVIII wieku, który trwał aż do końca II wojny światowej. Podczas wojny miastu udało się uniknąć większych zniszczeń, dzięki czemu do czasów obecnych na obszarze starego miasta zachowało się tu wiele zabytkowych budowli. Obecnie Jelenia Góra jest czwartym pod względem liczby ludności (po Wrocławiu, Wałbrzychu i Legnicy) miastem w województwie dolnośląskim, które zamieszkuje przeszło 78 tysięcy ludzi. Miasto stanowi kulturalne i artystyczne centrum regionu i znane jest z licznych festiwali muzycznych, niekonwencjonalnych działań teatralnych oraz pielęgnacji tradycji.

Zwiedzanie

Serce najstarszej części Jeleniej Góry stanowi niewielki rynek z bogato zdobionym ratuszem oraz otaczającymi go barokowymi kamienicami z licznymi restauracjami i kawiarniami. Po II wojnie światowej w latach sześćdziesiątych większość domów przy placów zburzono a następnie zrekonstruowano. Niestety znaczna część detali i zdobień uległa zniszczeniu, ale na szczęście zachowano ogólny rys architektoniczny i podcienie. W Jeleniej Górze przetrwały do czasów obecnych także pozostałości dawnych obwarowań miejskich z basztami. Niegdyś miały one 8 metrów wysokości a ich grubość w niektórych miejscach dochodziła nawet do 1,5 metra. W murach znajdowały się trzy bramy - Zamkowa wychodząca na kierunek północno-zachodni, Wojanowska po stronie wschodniej oraz brama przy ul. Długiej w południowo-zachodniej części obmurowań. Przy każdej z nich znajdowała się wieża, która bronić miała wjazdów do miasta.

Ratusz

Obecny budynek ratusza miejskiego wzniesiony został w latach 1747-1749. Powstał on w miejscu starej najpierw gotyckiej a później renesansowej budowli, która w wyniku złego stanu została rozebrana. Na początku XX wieku budynek ratusza połączono na wysokości pierwszego piętra krytą galeryjką z tzw. "Domem Siedmiu Mieszczan", gdzie pierwotnie mieściły się kramy kupieckie, kuchnia i apteka. W 2013 roku pod galeryjką, odsłonięto ciekawą instalację ukazującą Jeleniogórskiego Szczudlarza, mającą podkreślać, iż korzenie teatrów ulicznych wywodzą się właśnie z Jeleniej Góry. Ratusz reprezentuje połączenie stylu klasycystycznego z barokiem, ma trzy kondygnacje i jest nakryty dachem mansardowym z niewielkimi lukarnami. Jego charakterystycznym elementem jest wysoka czworoboczna wieża przechodząca w tambur, podtrzymujący hełm z tarczami zegarowymi i latarnią. W sąsiedztwie budynku w miejscu starej studni w XIX wieku wybudowano kamienną figurę Neptuna z dwoma delfinami, która przypomina o roli kupców i ich kontaktach handlowych z krajami zamorskimi.

Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego

Jest to dawny ewangelicki Kościół Łaski Pod Krzyżem Chrystusa, który po II wojnie światowej i wysiedleniu ludności niemieckiej został przejęty przez państwo i przekazany Kościołowi katolickiemu. Wzniesiony został na początku XVIII wieku jako jeden z sześciu kościołów protestanckich, wybudowanych na mocy ugody altransztadzkiej zawartej między królem szwedzkim Karolem XII a cesarzem rzymskim Józefem I Habsburgiem w Altranstädt zezwalającej m.in. na ich budowę. Głównym projektantem świątyni został znany budowniczy i architekt Martin Frantz (1679-1742). Kościół wzorowany na sztokholmskiej świątyni św. Katarzyny powstał na planie krzyża greckiego i reprezentuje styl barokowy. Świątynia otrzymała bogate wyposażenie wnętrza, na które składają się m.in. freski w nawie głównej pędzla Felixa Antona Schefflera, freski Johanna Franza Hoffmanna w sklepieniu kopuły i nawach poprzecznych. We wnętrzu uwagę przykuwa także XVIII-wieczny barokowy ołtarz główny oraz ufundowana przez Melchiora Bertholda i wykonana z jednego bloku piaskowca w 1717 roku ambona. Jako jeden z niewielu kościołów na świecie posiada organy umieszczone za ołtarzem, a nie nad wejściem głównym. Świątynia otoczona jest malowniczym parkiem z 19 kaplicami grobowymi.

Pozostałe Zabytki w Jeleniej Górze

• Kaplica św. Anny - mieści się w średniowiecznej bastei bramy Wojanowskiej na starym mieście, która niegdyś stanowiła część obwarowań miejskich. Kaplica wraz ze skromnym barokowym wyposażeniem pochodzi z XVIII wieku. We wnętrzu warto zwrócić na ołtarz, który została namalowany na ścianie. Ciekawostką są również wmurowane w jej ściany dwa krzyże pojednania (zwane też pokutnymi), będące pamiątką po średniowiecznym obyczaju prawnym.
• Bazylika św. Erazma i św. Pankracego - jest to najstarszy kościół Jeleniej Góry, stojący na miejscy ufundowanej w XII wieku przez Bolesława Krzywoustego drewnianej świątyni, która została zniszczona przez pożar na początku XIV stulecia. Swój obecny kształt kościół uzyskał w czasie ostatniej większej przebudowy jaka miała miejsce w połowie XVI wieku. Budowla jest trójnawową, gotycko-renesansową bazyliką z wydłużonym prezbiterium i strzelistymi oknami. Charakterystycznym elementem świątyni jest jest zachowana po prawej stronie wieży zewnętrzna barokowa kazalnica. We wnętrzu warto zwrócić uwagę na wykonany w 1718 roku przez Tomasza Weissfelda drewniany ołtarz główny, ambonę oraz stalle.
• Cerkiew Świętych Apostołów Piotra i Pawła - wzniesiona została w XVIII wieku jako kościół katolicki pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny. Świątynia powstała w miejscu starego gotyckiego kościoła który został zniszczony przez pożar. W 1948 roku kościół przekazano ją jeleniogórskiej parafii prawosławnej. W cerkwi nie zachowały się niestety elementy dawnego wyposażenia. Obecnie można tu obejrzeć skromny ikonostas (przeniesiony z Lubelszczyzny) a także freski Jerzego Nowosielskiego oraz Adama Stalony-Dobrzańskiego. W zewnętrzne ściany cerkwi wmurowano dwa średniowieczne krzyże pokutne z rytami noża i miecza.
• Teatr im. Cypriana Kamila Norwida - wzniesiono go na początku XX wieku ze składek jeleniogórzan, według projektu Alfreda Daehmela w stylu secesyjnym. Główna sala widowiskowa posiada około 550 miejsc z trzema balkonami i pomieszczeniem foyer. Po wojnie uruchomiono tutaj pierwszy teatr na Ziemiach Odzyskanych w którym debiutowali m.in.: Adam Hanuszkiewicz i Kazimierz Dejmek.
• Pałac Paulinum - znajduje się na wschodnich rubieżach miasta, przy trasie wylotowej na Karpacz. Rezydencja wzniesiona została w drugiej połowie XIX wieku a swój obecny neorenesansowy kształt uzyskała w czasie przebudowy jak przeprowadzona została w 1906 roku. Jest to trzykondygnacyjna willa w stylu zamkowo-dworskim, którą zdobią liczne wieżyczki, wykusze oraz loggie. Do wnętrza prowadzi wgłębiony portyk z kolumnami. Obecnie posiadłość stanowi własność prywatną i mieści się w niej hotel wraz z restauracją.

Muzea w Jeleniej Górze

• Muzeum Karkonoskie - znajduje się przy ulicy Matejki 28 i prezentuje eksponaty związane z fauną i florą Karkonoszy. Jego początki sięgają 1880 roku i związane są z działalnością Towarzystwa Karkonoskiego (Riesengebirgsverein), które powstało w celu gromadzenia i ochrony przedmiotów związanych z regionem. W 1914 roku zostało one przekształcone w placówkę muzealną. W czasie II wojny światowej muzeum pełniło funkcję składnicy dzieł sztuki. Po wojnie wiele eksponatów zostało wywiezionych do innych polskich muzeów. Obecnie na stałych, czterojęzycznych wystawach: "Z historii Jeleniej Góry i regionu" oraz "Szkła artystycznego" prezentowane jest przeszło dwa tysiące różnorodnych eksponatów. Obejrzeć można tu m.in. niezwykle bogatą kolekcję szkła artystycznego i użytkowego, bogaty zbiór obrazów malowanych na szkle (w tym największą w Polsce kolekcję obrazów Wlastimila Hofmana), kolekcję wyrobów z cyny oraz pochodzącą z przełomu XVIII i XIX wieku jeleniogórską drewnianą chałupę wiejską z pełnym wyposażeniem. Muzeum posiada posiada trzy oddziały: Skansen Uzbrojenia Wojska Polskiego w Jeleniej Górze, Muzeum - Zamek w Bolkowie oraz Dom Carla i Gerharta Hauptmannów w Szklarskiej Porębie. W placówce regularnie organizowane są również wystawy czasowe.
• Muzeum Historii i Militariów - znajduje się na terenie dawnej jednostki wojskowej przy ulicy Sudeckiej 83 i prezentuje bogatą kolekcję broni ciężkiej używanej przez Wojsko Polskie po 1945 roku. Obejrzeć tu można m.in. wyrzutnię rakiet kierowanych SPU 2P25M1, radziecki czołg T34-85, kołowy transporter opancerzony BTR-152, stację radiolokacyjną SON-9A, wyrzutnię rakietowa BM-13 "Katiusza" oraz kolekcję armat i min morskich.
• Dom Carla i Gerharta Hauptmanów - mieści się w willi niemieckiego laureata literackiej Nagrody Nobla z 1912 roku Gerharta Hauptmanna przy ulicy Michałowieckiej 32 (Jagniątkowo) i stanowi jeden z oddziałów Muzeum Karkonoskiego. Przez blisko pół wieku dom pełnił rolę rezydencji pisarza, a także miejscowego centrum życia kulturalnego. Muzeum promuje zarówno postać jak i twórczość śląskiego Noblisty, ale także wielokulturowy charakter dziedzictwa Dolnego Śląska. Na ekspozycję stałą składają się pamiątki związane z twórczością i życiem noblisty, m.in. jego sprzęty, listy, pierwsze wydania dzieł. Poza działalnością muzealną prowadzone są tu badania nad literaturą i historią Śląska, organizuje się międzynarodowe warsztaty, sympozja i konferencje naukowe, a także koncerty, spektakle operowe, teatralne, wieczory autorskie.
• Muzeum Motoryzacji - znajduje się na II piętrze Galerii Nowy Rynek przy ulicy Podwale 25 i prezentuje bogatą kolekcję zabytkowych pojazdów. Początkowo miała to być niewielka wystawa przedwojennych samochodów, jednak entuzjazm członków i przyjaciół stowarzyszenia Królewskie Towarzystwo Automobilowe spowodowały, że przekształciła się w duże muzeum, w którym znalazły się samochody i eksponaty, związane z przedwojenną historią Polski oraz z rajdową przeszłością Karkonoszy. Obejrzeć można tu takie pojazdy jak m.in. pierwszy samochód produkowany przy użyciu ruchomej taśmy produkcyjnej Ford Model T, unikatowy przedwojenny Polski Fiat Model 518, Buick Elektra, Ford Thunderbird czy ogromny 7-metrowy Lincoln Continental.

Cieplice - Uzdrowisko

Cieplice to obecnie dzielnica uzdrowiskowa Jeleniej Góry. W latach 1935-1976 miejscowość funkcjonowała jako samodzielne miasto Cieplice Śląskie-Zdrój. Jak głosi jedna z miejscowych legend miejscowe źródła odkryte zostały w 1175 roku podczas pościgu za jeleniem przez księcia Bolesława Wysokiego, wnuka założyciela miasta. Wkrótce potem książę polecił wybudować to dom myśliwski wokół którego z biegiem czasu zawiązała się osada. Pierwszy dom zdrojowy wybudowano tu już pod koniec XIII wieku. Od 1381 roku Cieplice należały do członków potężnego rycerskiego rodu Schaffgotschów. Po spaleniu się zamku Chojnik w XVII wieku przenieśli się do pałacu Cieplicach, który w 1784-1809 przebudowano w okazałą barokową rezydencję. Cieplice słyną z leczniczych termalnych źródeł, których temperatura dochodzi do 90 stopni Celsjusza. Do tutejszych wód leczniczych zjeżdżało wielu znanych ludzi, m.in.: John Quincy Adams (późniejszy prezydent Stanów Zjednoczonych), Johann Wolfgang von Goethe, królowa polska Marysieńka (1687), księżna Izabela Czartoryska, książę Stanisław Poniatowski (bratanek króla), Józef Wybicki, Hugo Kołłątaj czy poeta Wincenty Pol. W uzdrowisku prowadzone jest leczenie uzdrowiskowe w następujących kierunkach: choroby ortopedyczno-urazowe, choroby układu nerwowego, choroby reumatologiczne, osteoporoza, choroby nerek i dróg moczowych, choroby oka i przydatków oka. Dla kuracjuszy dostępne są także dwa malownicze parki: powstały w 1713 roku na terenie ogrodu warzywnego Park Zdrojowy oraz założony w 1906 roku Park Norweski.

Ciekawostki

• Upamiętnieniem faktu funkcjonowania w Jeleniej Górze komunikacji tramwajowej w latach 1897-1969 są trzy wozy tramwajowe, ustawione w zajezdni, w Podgórzynie Górnym przy tzw. Skałce oraz na placu Ratuszowym, gdzie znajduje się również symboliczny odcinek dawnej trasy tramwajowej;
• W 1803 roku w jeleniogórskiej cukrowni jako pierwszej (lub jednej z pierwszych) na świecie udało się dokonać rafinacji cukru z buraków (a nie z trzciny);
• W Jeleniej Górze założone zostały Kabaret Paranienormalni i Kabaret Paka.