Skansen Rzeki Pilicy

Tomaszów Mazowiecki to miasto w centralnej Polsce, położone nad rzeką Pilicą (lewy dopływ Wisły). Jedną z ciekawszych atrakcji jest tu usytuowany w południowo-wschodniej części miasta Skansen Rzeki Pilicy. Placówka powstaje od 2000 roku i jest pierwszym w Polsce muzeum na wolnym powietrzu poświęconym rzece. Początkowo działała jako muzeum społeczne, którym opiekowało się Stowarzyszenie Przyjaciół Pilicy i Nadpilicza (pomysłodawca i twórca placówki). Od 19 kwietnia 2005 roku Skansen funkcjonuje jako samorządowa instytucja kultury, podlegająca bezpośrednio Urzędowi Miasta w Tomaszowie Mazowieckim. Podstawowym i konsekwentnie realizowanym założeniem skansenu jest tworzenie placówki żywej, w której przyrodę i historię rzeki oraz przestrzeń kulturową, jaką ona wytworzyła, można poznawać wszystkimi zmysłami. Wiele eksponatów otrzymało w Skansenie Rzeki Pilicy "drugie życie". Najbardziej rozbudowana jest ekspozycja zatytułowana "Młynarstwo wodne w dorzeczu Pilicy". Najważniejszym jej elementem jest drewniany młyn wodny, przeniesiony wraz z całym wyposażeniem w latach 1998-2000 ze wsi Kuźnica Żerechowska, położonej nad rzeką Luciążą - największym lewym dopływem Pilicy. Wnętrze budynku zajmuje ekspozycja poświęcona tradycjom młynarstwa wodnego w dorzeczu Pilicy, której głównym elementem są ruchome modele młynów. Obok skansenowego młyna w stylowej galerii zostało zgromadzonych ponad 30 kamieni młyńskich pochodzących z nieistniejących już młynów z dorzecza Pilicy. Jest to największa tego typu kolekcja w Polsce. Ciekawa jest też ekspozycja "Wojenne trofea Pilicy" gdzie prezentowane są eksponaty które zostały w większości wydobyte z rzeki. Obejrzeć tu można m.in. jedyny na świecie eksperymentalny, opancerzony ciągnik artyleryjski Luftwaffe na podwoziu SdKfz 8, nazywany potocznie "Lufcikiem". W Skansenie można także oglądać obiekty i eksponaty pochodzące ze Spały - urokliwej, nadpilickiej miejscowości, będącej świadkiem wielu ciekawych wydarzeń. Są one gromadzone w dziale "Pamiątki po dawnej Spale". Większość z eksponowanych tu pamiątek pochodzi z czasów, kiedy Spała pełniła funkcję rezydencji rosyjskich carów (było to na przełomie XIX i XX wieku). Perełką Skansenu Rzeki Pilicy jest budynek poczekalni kolejowej z przystanku Czarnocin. Ten całkowicie drewniany i misternie zdobiony obiekt, został zbudowany w 1896 roku jako pawilon ekspozycyjny Dyrekcji Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej na odbywającą się w 1896 roku Wszechrosyjską Wystawę Przemysłowo-Artystyczną w Niżnym Nowogrodzie. Odwiedzając skansen warto także zobaczyć znajdujący się w sąsiedztwie niezwykle malowniczy rezerwat przyrody Niebieskie Źródła. Główny kompleks wodonośny stanowią spękane wapienie jurajskie, z których wytryska woda przybierająca niebiesko-błękitno-zieloną barwę.

Ciekawostki

• Przez teren placówki przebiega symboliczna Oś rzeki Pilicy, na której stoi przeszło stuletnia, żelazna barka robocza typu "Szczupak".