Skansen im. Marii Żywirskiej w Brańszczyku

Brańszczyk to niewielka miejscowość w centralno-wschodniej Polsce, położona nad rzeką Bug. Jedną z ciekawszych atrakcji turystycznych jest tu usytuowany przy ulicy Jana Pawła II, skansen im. Marii Żywirskiej. Placówka założona została w 2014 roku i sukcesywnie jest powiększana o nowe budowle i stałe ekspozycje. Idea powstania skansenu spotkała się z akceptacją i zaangażowaniem mieszkańców gminy poprzez przekazywanie do skansenu pamiątek po swoich przodkach. Dzięki temu na koniec sierpnia 2015 roku znalazło się tu przeszło 500 różnego rodzaju eksponatów, które tworzą wyposażenie budynków skansenu. Obecnie na terenie muzeum dostępne są do zwiedzania następujące obiekty: w pełni wyposażona przedwojenna drewniana chata z Trzcianki, wykonane z bali dwie stodoły (jedną z nich przeniesiono z gajówki Tuchlin), bartna chata, kuźnia ze starą muchawą kowalską oraz usytuowana na środku głównego placu studnia. W stodole zgromadzone zostały liczne maszyny mechaniczne z XIX i początku XX wieku. Warto zwrócić uwagę na młocarnę szerokomłotną, która niegdyś służyła dziedzicowi, Adolfowi Rudzkiemu. W sezonie letnim na terenie skansenu bardzo często organizowane są różnego rodzaju imprezy i wydarzenia kulturalne.

Osoby chcące zwiedzić skansen w Brańszczyku proszone są o wcześniejszy kontakt telefoniczny z jego opiekunem, Katarzyną Bralewską - tel. 515 168 775.

Maria Żywirska

Maria Byczyńska-Żywirska (1904-1980) to znana polska historyczka, etnografka, muzealniczka i pedagożka (siostra Kazimierza Byczyńskiego). Urodziła się na początku XX wieku w Brańszczyku jako najmłodsze dziecko Antoniny (z domu Gardockiej) i Stanisława Byczyńskich. Maria wychowywała się z dwoma braćmi (Piotr, Kazimierz) i dwiema siostrami (Antonina, Helena) w atmosferze pielęgnowania tradycji ziemiańskich i ludowych. Zainteresowania kurpiowską kulturą ludową kontynuowała długo po wyjeździe z Brańszczyka czego owocem były prace monograficzne m.in. "Puszcza Biała. Jej dzieje i kultura". Co ciekawe większość materiałów i badań do monografii Maria wykonała sama, bez pomocy sponsora czy finansowania przez instytucję. W 1915 roku przed postępującą ofensywą wojsk niemieckich rodzina Byczyńskich ewakuowała się na wschód i zatrzymała się w Rostowie nad Donem. Po wojnie, po powrocie do Brańszczyka rodzina zastała dwór doszczętnie zdewastowany i spalony. Bardzo szybko rozpoczęto budowę nowego domu, tym razem murowanego. W 1923 roku Maria zdała maturę w Gimnazjum im. N. Żmichowskiej w Warszawie i rozpoczęła studia na Uniwersytecie Warszawskim. Po studiach rozpoczęła pracę w gimnazjum w Wyszkowie, gdzie zaangażowała się w życie społeczno-kulturalne miasta. Zorganizowała m.in. izbę pamięci i czytelnię szkolną, a także wspierała ruch krajoznawczy młodzieży. Po ukończeniu studium muzeologicznego, tuż przed wybuchem II wojny światowej została kustoszką i kierowniczką Muzeum w Lublinie. W pierwszych tygodniach wojny opiekowała się zbiorami kierowanego muzeum oraz depozytami Muzeum Śląskiego w Katowicach i licznych zbiorów prywatnych z Wielkopolski. Brała także udział w akcjach ukrywania zbiorów sztuki, m.in. obrazów "Kazanie Skargi" i "Bitwa pod Grunwaldem" Jana Matejki. Pomimo zastraszania i gróźb nikt z wtajemniczonych nie zdradził miejsca ukrycia, nikt też nie zgłosił się po odbiór wysokiej nagrody (najpierw dwa miliony, potem dziesięć milionów marek) jaką wyznaczył sam Goebbels za wskazanie miejsca przechowywania. Po wojnie Żywirska wyjechała na Górny Śląsk, gdzie zainteresowała się kulturą górniczą. Efektem tego było założenie Związkowego Muzeum Górniczego w Sosnowcu, którego stała się dyrektorem. W 1964 roku po przejściu na emeryturę Maria wyjechała do Warszawy, gdzie pracowała naukowo aż do śmierci w 1980 roku. Została pochowana na cmentarzu parafialnym w Brańszczyku. Jej dorobek naukowy dotyczy głównie dwóch dziedzin badawczych: kultury ludowej, zwłaszcza Kurpiów, oraz kultury. górniczej.