Gdańsk

Gdańsk to miasto portowe w północnej Polsce, położone u ujścia rzeki Motławy do Wisły nad Morzem Bałtyckim. Wraz z Gdynią oraz Sopotem tworzy aglomerację miejską zwaną potocznie Trójmiastem. Gdańsk to jedno z najstarszych Polskich miast, którego początki sięgają VII wieku. Wtedy to istniała tu niewielka rybacka osada, która z biegiem czasu rozrosła się w znaczący ośrodek handlowy. W zapiskach historycznych po raz pierwszy Gdańsk wzmiankowany jest w dokumentach pochodzących z 997 roku. W pierwszym okresie swojego istnienia miasto znajdowało się pod panowaniem książąt pomorskich. W X wieku Gdańsk został przyłączony do Polski przez Mieszka I. a w 1263 roku otrzymał prawa miejskie. Dzięki staraniom Księcia Świętopełka II Wielkiego w 1263 roku Gdańsk otrzymał prawa miejskie wzorowane na prawie lubeckim. W owym czasie przyjmowały je głównie miasta związane ze Związkiem Hanzeatyckim. W XIV wieku miasto zostało zajęte przez Krzyżaków. Rządy zakonu trwały blisko 150 lat. W 1361 roku Gdańsk stał się członkiem Hanzy, związku miast handlowych Europy Północnej z czasów Średniowiecza i początku ery nowożytnej. Wtedy to w porcie wybudowane zostały wielkie spichrze i wielki żuraw, a dynamiczny rozwój spowodował, że Gdańsk stał się jednym z ważniejszych miast Hanzy. W XV wieku miasto otrzymało liczne przywileje, które wraz z dynamicznym rozwojem uczyniły z Gdańska jedno z najbogatszych miast świata. Po I wojnie światowej zostało stworzone zostało autonomiczne Wolne Miasto Gdańsk, tzw. miasto-państwo które znajdowało się pod ochroną Ligi Narodów. Pod koniec II wojny światowej miasto zostało zdobyte przez wojska radzieckie. Na skutek działań wojennych zniszczeniu uległo prawie 90% zabytkowej zabudowy miasta. Po wojnie miasto zostało w dużej mierze odbudowane.

Zwiedzanie

Mimo iż praktycznie całe historyczne śródmieście zostało odbudowane po ostatniej wojnie, a znaczna część zabytków ruchomych uległa zniszczeniu bądź rozproszeniu to Gdańsk stanowi jeden z najcenniejszych zespołów zabytkowych w Polsce. Główna trasa turystyczna wiedzie przez Drogę Królewską, która prowadzi od renesansowej Bramy Wyżynnej i zespołu przedbramia, przez ulicę Długą na Długi Targ. Jej nazwa nawiązuje do uroczystych wjazdów monarchów do miasta, zapoczątkowanych w 1457 roku, przez Kazimierza Jagiellończyka. Obecnie Długi Targ pełni funkcję rynku gdzie zawsze tłumnie spacerują turyści. Dawniej, wraz z ul. Długą, był traktem kupieckim, którego przedłużeniem był owalny plac targowy. W kamienicach przy Długim Targu zatrzymywali się także polscy królowie. Rezydowali tutaj m.in. Zygmunt III Waza, Władysław IV Waza, Jan Kazimierz, Jan III Sobieski, August II czy Stanisław Leszczyński. Część zabytków Gdańska znajduje się na Europejskim Szlaku Gotyku Ceglanego. Innym deptakiem chętnie odwiedzanym przez turystów jest wyłączona z ruchu kołowego Ulica Mariacka. Rozpoczyna się przy Bazylice Mariackiej i biegnie równoleżnikowo ku Motławie i zamykającej ją Bramie Mariackiej. Budynki przy ulicy mają charakterystyczne dla architektury Gdańska przedproża.

Bazylika konkatedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny

Bazylika Mariacka położona jest na placu między ulicami Piwną i Chlebnicką, a św. Ducha. Jej charakterystyczna sylwetka, której akcentami są masywna zachodnia wieża dzwonna i smukłe narożne wieżyczki tworzy dominantę w panoramie miasta. Świątynia wzniesiona została w latach 1346-1502 i reprezentuje styl gotyku ceglanego powszechnego w XV wieku w krajach Niżu Nadbałtyckiego, a także w Niderlandach. Kościół zbudowany jest na planie nieregularnego krzyża łacińskiego i dedykowany jest Najświętszej Marii Pannie. Mimo burzliwych dziejów, świątynia po dziś dzień zachowała swoją historyczną formę architektoniczną. Wystrój wnętrza tworzą cenne zabytki malarstwa i rzeźby gotyckiej, manierystycznej i barokowej, wiele z nich są dziełami najwyższej klasy artystycznej i historycznej. Najcenniejszym dziełem, związanym z kościołem, jest tryptyk "Sąd Ostateczny" autorstwa Hansa Memlinga (1467–1473). Od 1956 roku znajduje się w zbiorach Muzeum Narodowego w Gdańsku; w kościele, w przywieżowej kaplicy św. Rajnolda znajduje się jego XIX wieczna kopia. Bazylika Mariacka jest trzecią pod względem objętości świątynią na świecie zbudowaną z cegły.

Żuraw

Jednym z najbardziej charakterystycznych i zarazem najcenniejszych zabytków Gdańska jest usytuowany nad rzeką Motławą, na końcu ulicy Szerokiej okazały Żuraw. Ten dawny dźwig portowy wybudowany został w latach 1442-1444 co czyni go jednym najstarszych tego typu obiektów średniowiecznej Europy. Od powstania służył przede wszystkim jako urządzenie portowe do załadunku towarów i balastu na statki oraz do stawiania masztów jednostek. Żuraw pełni także funkcję bramy miejskiej, która z ulicy Szerokiej prowadzi na Długie Pobrzeże. Dziś obok Fontanny z Neptunem jest jednym najbardziej znanych symboli Gdańska.

Ratusz Głównego Miasta

Jest to okazała gotycko-renesansowa budowla, usytuowana na styku ulicy Długiej i Długiego Targu, która dominuje nad panoramą Drogi Królewskiej. Jego historią sięga pierwszej połowy XIV wieku, kiedy to wybudowano tu niewielki budynek pełniący funkcję siedziby rajców miejskich. W kolejnych wiekach był on kilkukrotnie przebudowywany i powiększany, a swój obecny kształt uzyskał w połowie XVI wieku. Wtedy też najbardziej reprezentacyjną kondygnacją stało się pierwsze piętro gdzie znajdowały się najważniejsze sale ratusza. Wieża ratusza ma 83,45 metrów co czyni ją drugą co do wielkości (po katedrze Mariackiej) budowlą Głównego Miasta. Na budowli (nad portalem) znajduje się niepoprawny herb miasta z dwoma lwami podtrzymującymi tarczę. Łeb jednego z nich zwrócony jest w kierunku Bramy Złotej. Według legendy lew ten zwrócił wzrok w kierunku, z którego spodziewano się przybycia polskiego króla. Obecnie w ratuszu ma swoją siedzibę Muzeum Gdańska.

Fontanna Neptuna

Fontanna wybudowana została w pierwszej połowie XVII stulecia z inicjatywy inicjatywy burmistrza Bartłomieja Schachmanna (1559-1614) i rady miejskiej. Jej głównym elementem jest posąg Neptuna (boga morza), który zwrócony jest przodem ku kamienicom, które były siedzibą królów polskich w czasie ich pobytu w Gdańsku. Fontana znajduje się w najbardziej reprezentacyjnej części Gdańska - na Długim Targu, przed wejściem do Dworu Artusa. Kaszubi gdańskiego Neptun nazywają Krësztofem. Zgodnie z legendą każdy, kto przyjedzie do miasta po raz pierwszy, musi pocałować rzeźbę poniżej pleców (kusznąc Krësztofa niżi pleców).

Pozostałe Zabytki Gdańska

• Dwór Artusa - ten okazały gmach wybudowany został w latach 1348-1350. Jednak obecny jego wygląd jest efektem większej przebudowy jaka miała miejsce w 1617 roku. Wtedy też budynek ozdobiony został posągami starożytnych bohaterów. Jego nazwa została zaczerpnięta ze średniowiecznej legendy o królu Arturze, symbolu rycerskości i odwagi. Najpierw w Anglii, a potem również w innych krajach germańskich, nazywano jego imieniem domy spotkań rycerstwa i patrycjatu. Obecne w Dworze Artusa swoją siedzibę ma Muzeum Historycznego Miasta Gdańska.
• Kaplica Królewska - jest to barokowa kaplica, która wzniesiona została w latach 1678-1681 z inicjatywy gdańskich katolików oraz króla Jana III Sobieskiego. Powstała jako tymczasowy obiekt dla katolików w czasie, gdy kościół Mariacki pozostawał w rękach protestantów.
• Kościół św. Katarzyny - jest to najstarszy kościół parafialny na Starym Mieście w Gdańsku, który wzniesiony został w latach 1227-1239. W jego wnętrzu znajduje się obraz Matki Boskiej Bołszowieckiej przeniesiony po II wojnie światowej z Sanktuarium w Bołszowcach w dawnym województwie stanisławowskim. Ponadto są tu także obrazy Antona Möllera i Izaaka van den Blocka oraz barokowe epitafia i płyta nagrobna astronoma Jana Heweliusza z 1659 roku.
• Kościół św. Jana - jest to okazała gotycka świątynia usytuowana przy ulicy Świętojańskiej 50. Kościół wzniesiony został w drugiej połowie XIV wieku w miejscy starej kaplicy pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela. W jego wnętrzy warto zwrócić uwagę na okazały renesansowy ołtarz główny. Wykonał go w latach 1599-1612 Abraham van den Blocke.
• Wielka Zbrojownia - jest to najokazalszy świecki budynek manierystycznej zabudowy Gdańska. Zbrojownię wybudowano w latach 1602-1605 w ramach przygotowań to rosnącego zagrożenia ze strony Szwecji. Inspiracją do jej powstania stały się słynne Hale Mięsne w Haarlemie. Główną fasadę budynku zdobią dwa wielkie rustykowane portale, zwieńczone kartuszami z herbami Gdańska oraz posąg Minerwy.
• Zielona Brama - jest to jedna z bram miejskich, która zbudowana została w latach 1564-1568 przez Regniera z Amsterdamu i drezdeńczyka Hansa Kramera, jako gdańska rezydencja królów Polski. Do jej budowy wykorzystano niespotykane dotąd w gdańskim budownictwie cegły o małych rozmiarach, nazwane holenderskimi z uwagi na to, że zostały sprowadzone jako balast w ładowniach statków z Amsterdamu. Mimo swego przeznaczenia, Brama Zielona nigdy nie gościła polskich królów. W latach obecnych w jednym z pomieszczeń znajdowało się biuro byłego prezydenta III RP Lecha Wałęsy.
• Złota Brama - jest to jedna z bram miejskich, która wzniesiona została w 1612 roku w miejscy starej gotyckiej bramy. Budowla jest dziełem architekta Abrahama van den Blocke i jest utrzymana w stylu manieryzmu niderlandzkiego.
• Brama Wyżynna - jest to renesansowa brama miejska, która do końca XIX wieku stanowiła część średniowiecznych fortyfikacji miejskich. Jej masywna forma nawiązuje do bram miejskich w Antwerpii, opartych na wzorach włoskich.
• Dom Przyrodników - znajduje się przy ulicy Mariackiej 26 i uchodzi za jedną z najokazalszych kamienic Gdańska. Wzniesiono ją w stylu manierystycznym w latach 1846-1936 z przeznaczeniem na siedzibę Towarzystwa Przyrodniczego. Dziś znajduje się tu siedziba Muzeum Archeologicznego. Dla zwiedzających udostępniona jest także wieża z której rozpościera się przepiękny widok na centrum miasta.
• Twierdza Wisłoujście - jest to zabytkowa twierdza w Gdańsku, położona nad Martwą Wisłą. Wybudowana została pod koniec XV stulecia, a jej głównym zadaniem była kontrola statków kupieckich oraz ich nawigacja światłem latarni. Dziś obok muzeum znajduje się tu jedno z największych zimowisk nietoperzy w województwie pomorskim.

Muzea w Gdańsku

• Muzeum Gdańska - mieści się przy ulicy Długiej 46-47 w Ratuszu Głównego Miasta i historię miasta począwszy od średniowiecza aż po czasy obecne.
• Muzeum II Wojny Światowej - znajduje się przy pl. Władysława Bartoszewskiego 1 i prezentuje historię ludności cywilnej żyjącej w trakcie II wojny światowej, a także ukazuje wyjątkowość polskiego doświadczenia na tle innych narodów. Placówka otwarta została w 2017 roku a jej celem jest upowszechnianie wiedzy o II wojnie światowej oraz kultywowanie pamięci o ofiarach totalitarnych systemów i bohaterach walk o wolność wielu narodowości. Sercem Muzeum jest wystawa główna, zajmująca powierzchnię ponad 5 tys. m2, co czyni ją jedną z największych wystaw prezentowanych przez muzea historyczne na świecie.
• Narodowe Muzeum Morskie - placówka znajduje się przy ulicy Ołowianka 9-13 i zajmuje się ochroną dziedzictwa nautologicznego, poprzez gromadzenie i zabezpieczanie zabytków związanych z żeglugą, szkutnictwem, okrętownictwem, rybołówstwem oraz upowszechniające wiedzę o nich, a także o morskiej historii Polski i jej gospodarce. Obecnie Muzeum składa się z 9 oddziałów rozlokowanych zarówno w Gdańsku jak i miastach ościennych. Są to: Żuraw, Spichlerze na Ołowiance, Ośrodek Kultury Morskiej, Muzeum Rybołówstwa w Helu, Muzeum Zalewu Wiślanego w Kątach Rybackich, Muzeum Wisły w Tczewie, Centrum Konserwacji Wraków Statków w Tczewie, Statek muzeum Sołdek, Statek muzeum Dar Pomorza oraz Sala BHP Stoczni Gdańskiej.
• Muzeum Bursztynu - znajduje się przy ulicy Wielkie Młyny 16 i zajmuje się dokumentowaniem historii bursztynu oraz dziejami bursztyniarstwa w Polsce. Ekspozycja została tak zaprojektowana, aby pokazać bursztyn w różnych aspektach. Można tu poznać historię bursztynu, historię rzemiosła bursztynowego i bursztynowych szlaków handlowych, tradycje bursztynu w lecznictwie, użycie go jako kamienia magicznego, materiału badawczego i tworzywa artystycznego. Sale wystawowe podzielono na dwie części, przyrodniczą (I piętro) i artystyczną (II piętro). W pierwszej pokazano m.in. historię kruszcu, jego wydobycia, produkcji oraz właściwościom. W drugiej zaś, prezentuje się wykorzystanie bursztynu w różnych epokach historycznych, w tym jego współczesnemu zastosowaniu w sztuce.
• Muzeum Archeologiczne - znajduje się przy ulicy Mariackiej 25/26 w Domie Towarzystwa Przyrodniczego i prezentuje różnego rodzaju zbiory archeologiczne oraz artefakty dokumentujące m.on. pradzieje północnej Polski, kulturę materialną mieszkańców Gdańska i Pomorza Gdańskiego, od wczesnego średniowiecza po czasy nowożytne. Oprócz ciekawej kolekcji bursztynów zobaczyć tu można także Blok z Faras oraz kulturę materialną dawnych i obecnych mieszkańców Sudanu (od 1993 ekspedycja muzealna prowadzi tam badania archeologiczne).
• Muzeum Archidiecezjalne - znajduje się w Gdańsku-Oliwie przy ulicy Biskupa Edmunda Nowickiego 1 we wnętrzach dawnego klasztoru cystersów i prezentuje zbiory sztuki sakralnej oraz zabytkowe wnętrza. Dla zwiedzających jest tu także udostępniona wystawa malarstwa tablicowego w klasztornych krużgankach.
• Europejskie Centrum Solidarności - znajduje się na obszarze Młodego Miasta przy placu Solidarności, w pobliżu Bramy nr 2 i Pomnika Poległych Stoczniowców a jego celem jest upowszechnienie dziedzictwa "Solidarności" w Polsce i innych krajach oraz czynne uczestnictwo w budowie tożsamości europejskiej. Główna ekspozycja placówki przedstawia współczesną historię Polski, powstanie ruchu solidarnościowego oraz jego dziedzictwo.
• Centrum Sztuki Współczesnej "Łaźnia" - mieści się przy ulicy ul. Jaskółczej 1 w zabytkowym budynku dawnej Łaźni Miejskiej i prezentuje liczne wystawy sztuki współczesnej. Powstanie placówki związane jest ze współpracą grup pochodzących z niezależnego środowiska artystycznego działającego w latach osiemdziesiątych XX wieku, nazwanego później Nową Szkołą Gdańską.

Ciekawostki

• W Gdańsku są aż 3 ujścia Wisły do Bałtyku;
• W 1613 roku w Gdańskim Gimnazjum Akademickim po raz pierwszy w Europie wykonano publiczną sekcję zwłok;
• W 1948 roku w Stoczni Gdańskiej powstał pierwszy po wojnie statek SS Sołdek. Swoją nazwę zawdzięcza pracującemu w stoczni traserowi Stanisławowi Sołdkowi;
• W Gdańsku urodził się słynny astronom, matematyk i konstruktor instrumentów naukowych Jan Heweliusz (1611-1687).