Koszyce (Košice)

Koszyce to zabytkowe miasto we wschodniej Słowacji, położone nad rzeką Hornad na styku Kotliny Koszyckiej i Rudaw Spiskich. Jest to drugi pod względem wielkości (po Bratysławie) ośrodek Słowacji, który zamieszkuje przeszło 240 tysięcy ludzi. Miasto posiada długą i niezwykle bogatą spuściznę historyczną. Najstarsze pisemne wzmianki o Koszycach pochodzą z pierwszej połowy XIII wieku. Wtedy to znajdowała się tu niewielka osada zwana Cassa. W 1347 roku Koszyce otrzymały status wolnego miasta królewskiego i jako pierwsze w Europie otrzymały herb. Wtedy też rozpoczęta została budowa katedry, a także wzniesiono nowe mury miejskie. Liczne przywileje przyczyniły się do rozkwitu miasta, które w kolejnych stuleciach stało się jednym z najważniejszych ośrodków kulturalnych i handlowych ówczesnych Węgier. Okres prosperity trwał do przełomu XVI i XVII wieku, kiedy to w wyniku przesunięcia szlaków handlowych i najazdu tureckiego na Węgry, a później stulecia powstań antyhabsburskich i walk religijnych Koszyce popadły w stagnację. Kolejny rozkwit nastąpił dopiero pod koniec XVIII wieku wraz z rozwojem przemysłu, a także budową linii kolejowej łączącej miasto z Miszkolcem i Budapesztem. W XIX wieku przez miasto poprowadzono linię kolejową łączącą Budapeszt z Wiedniem. Przyczyniło się to do kolejnego dynamicznego rozwoju miasta, które stało się wkrótce jednym z ważniejszych ośrodków handlowych i przemysłowych regionu. Po zakończeniu I wojny światowej Koszyce weszły w skład Republiki Czechosłowackiej (obecnie Słowacja). Dziś miasto stanowi ważny węzeł drogowy i kolejowy oraz główną siedzibę diecezji rzymskokatolickiej oraz biskupstwa ewangelickiego.

Zwiedzanie

W Koszycach zachowało się niezwykle malownicze stare miasto z największą historyczną zabytkową zabudową miejską jaką spotkać można na Słowacji. W sumie jest tutaj przeszło 450 zabytkowych budowli. Większość z nich skupia się wokół przecinającej najstarszą część miasta ulicy Hlavnej. Tutaj też znajduje się najcenniejsza budowla Koszyc, jaką jest monumentalna gotycka Katedra św. Elżbiety (Dóm sv. Alžbety). Na północ od świątyni ulica Hlavná rozszerza się tworząc niewielki plac zwany Hlavné námestie, który zdominowany jest przez imponujący budynek teatru. Większość zabudowy w Koszycach reprezentuje style barokowy, klasycystyczny bądź renesansowy. Jednak można tu także znaleźć kilka starszych, gotyckich budowli z których wyróżnia się m.in. wybudowany w XV stuleciu Levočský dom. Jest to także najstarsza świecka budowla w mieście.

Katedra Świętej Elżbiety

Gotycka Katedra Świętej Elżbiety (Dóm svätej Alžbety) w Koszycach jest największą katolicką świątynią w całej Słowacji. Jej budowa rozpoczęta została pod koniec XIV wieku i z kilkoma przerwami trwała aż do początku XVI stulecia. Świątynia powstała w miejscu starego romańskiego kościoła parafialnego, który spłonął w pożarze w 1370 roku. W swojej historii katedra była kilkukrotnie niszczona przez pożary, trzęsienia ziemi czy huragany. W XIX wieku poddano jej gruntownej renowacji w czasie której uzyskała swój obecny kształt. Ta imponująca pięcionawowa budowla w swoim wnętrzu może pomieścić blisko 5 tysięcy osób. Katedra posiada umieszczoną na skrzyżowaniu nawy i transeptu charakterystyczna strzelistą żelazną wieżyczkę oraz usytuowane przy zachodniej elewacji dwie wieże: jedną nieukończoną i drugą skończoną mającą 59 metrów wysokości. We wnętrzu świątyni warto zwrócić uwagę na przepiękny XV wieczny gotycki ołtarz główny św Elżbiety, kryptę jednego z największych węgierskich bohaterów narodowych - księcia Franciszka II Rakoczego (1676-1735) oraz późnogotyckie ołtarze boczne. W sąsiedztwie katedry znajduje się wzniesiona w XIV wieku gotycka Wieża Urbana (Urbanova veža). Dawniej pełniła ona rolę dzwonnicy.

Kościół Świętej Trójcy

Kościół Świętej Trójcy (Kostol Najsvätejšej Trojice) w Koszycach wzniesiony został w drugiej połowie XVII wieku przez jezuitów na potrzeby nowej uczelni klasztornej. Budowla powstała w miejscu dawnego Domu Królewskiego w którym znajdował się m.in. Skarbiec Królewski i reprezentuje styl barokowy. We wnętrzu uwagę przykuwa XIX wieczny ołtarz główny ze sceną Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny oraz iluzoryczny obraz Erazma Schotta z 1786 rok. Do kościoła przylegają dawne budynki klasztorne, w których niegdyś funkcjonował uniwersytet oraz drukarnia.

Pomnik Maratończyka

Każdego roku (począwszy od 1924 roku) na początku października w Koszycach organizowany jest Międzynarodowy Maraton Pokoju. Impreza szczyci się tym, że jest najstarszym maratonem w Europie i drugim najstarszym na świecie. Ważnymi datami w dziejach maratonu był rok 1980, kiedy to po raz pierwszy oficjalnie pobiegły w nim kobiety, oraz rok 1989, w którym zaczęto organizować także zawody dla osób niepełnosprawnych. Ważnym miejscem świadczącym o długiej tradycji maratonu jest usytuowany na starym mieście Plac Maratonu Pokoju (Námestie maratónu mieru). W jego centralnym punkcie znajduje się ustawiony w 1959 roku na cokole trzy metry brązowy pomnik Posłańca Zwycięstwa (Pamätník maratónu mieru). Przedstawia on pierwszego maratończyka Filippidesa, który w 490 roku p.n.e. przebiegł trasę z Maratonu do Aten, by oznajmić zwycięstwo wojsk greckich nad Persami. Posłaniec po dobiegnięciu do celu i przekazaniu wiadomości zmarł. Na cokole znajduje się także grecki napis "Nenikhkamen", który w wolnym tłumaczeniu oznacza "Wygraliśmy" oraz lista wszystkich zwycięzców koszyckiego maratonu.

Pozostałe Zabytki w Koszycach

• Kaplica św. Michała (Kostol svätého Michala) - wzniesiona została prawdopodobnie w pierwszej połowie XIV wieku, jako kaplica cmentarna. Jej górna cześć służyła jako kostnica, a dolna wykorzystywana była jako ossuarium. Budowla znajduje się w pobliżu południowej ściany katedry. Jest to gotycka jednonawowa budowla z wielobocznym prezbiterium oraz zachodnią wieżą wbudowaną w korpus kościoła i zakrystią od strony północnej. Swój obecny kształt kaplica uzyskała w czasie ostatniej większej przebudowy jaka miała miejsce w latach 1902-1904.
• Pałac Biskupi (Palác biskupský) - znajduje się w sąsiedztwie katedry (przy ulicy Hlavnej 28) i posiada rokokowo-klasycystyczną fasadę. W swoim obecnym kształcie budowla powstała pod koniec XIX stulecia. We wnętrzu znajdują się reprezentacyjne sale ozdobione rokokową ornamentyką.
• Kościół Franciszkanów - wzniesiony został w XIV stuleciu a swój obecny rokokowy kształt uzyskał w czasie ostatniej większej przebudowy jaka przeprowadzona została pod koniec XVIII wieku. We wnętrzu warto zwrócić uwagę na zachowane gotyckie sklepienia oraz barokowy ołtarz główny.
• Pałac Jakaba (Jakabov palác) - wzniesiony został w pod koniec XIX wieku według projektu koszyckiego architekta Pétera Jakaba. Budowla reprezentuje styl neogotycki i swoim wyglądem nawiązuje do francuskich zamków z doliny Loary.
• Stary Ratusz - powstał na początku XVII wieku z połączenia dwóch XIII-wiecznych kamienic mieszczańskich. Zachowana, barokowo-klasycystyczna forma budowli, pochodzi z lat 1779-1780. Obecnie w jego murach mieści sie centrum informacji turystycznej.
• Teatr Państwowy (Štátne divadlo) - wzniesiony został w 1899 roku według projektu węgierskiego architekta Adolfa Langa. Budowla powstała w miejscu starego XV-wiecznego ratusza i reprezentuje styl neobarokowy. Wnętrze teatru jest bogato dekorowane gipsowymi ornamentami. Scena ma kształt liry, natomiast strop dekorowany jest ze scenami z tragedii Williama Shakespeare'a "Otello", "Romeo i Julia", "Król Lear" oraz "Sen nocy letniej".
• Pałac Andrášiho (Andrášiho palác) - wzniesiony został pod koniec XIX wieku na polecenie Štefana Andrášiho. Budowla reprezentuje styl neobarokowy. Do końca II wojny światowej na parterze funkcjonowała luksusowa kawiarnia. W 1823 roku w pałacu urodził się hrabia Július Andráši, późniejszy premier rządu węgierskiego.
• Kolumna Morowa (Morový stĺp) - wzniesiona została w 1709 roku jako wyraz wdzięczności Maryi Dziewicy za zakończenie epidemii dżumy jaka nawiedziła miasto w latach 1709-1710.

Muzea w Koszycach

• Muzeum Wschodniosłowacke (Východoslovenské múzeum) - mieści się w dwóch monumentalnych gmachach przy Placu Maratonu Pokoju (Námestie maratónu mieru) i prezentuje imponującą kolekcję eksponatów z dziedziny sztuki, rzemiosła, historii nauki, etnografii czy przyrody. Jest to jedno z największych i najstarszych słowackich muzeów, które założone zostało w 1872 roku z inicjatywy znanego historyka sztuki Imricha Henszlmanna (1813-1888). To właśnie tutaj prezentowany jest słynny skarb koszycki. Znaleziono go w 1935 roku podczas prac budowlanych w jednej kamienic przy ulicy Hlavnej 68. W jego skład wchodziło 2920 monet i dukatów z przełomu XV-XVII wieku, trzy złote medale oraz naszyjnik ze złota o długości 214 centymetrów. To wszystko razem ważyło przeszło 11 kilogramów. Większość monet wybita została w Kremnicy, pozostałe pochodzą z Siedmiogrodu, Polski i innych krajów europejskich. Dziś wszystkie monety wiszą w gablotach na ścianach, pogrupowane według krajów, z jakich pochodzą. Ekspozycję uzupełnia wystawa z eksponatami dotyczącymi pieniądza i kultury ludowej. W muzeum obejrzeć można także m.in. medal króla Ferdynanda I z roku 1541 roku, wystawę poświęconą archeologii oraz bogatą kolekcję broni. Na terenie muzeum znajduje się również XVIII-wieczna drewniana Cerkiew św Mikołaja (Kostol svätého Mikuláša) pochodzącą z wioski Kožuchovce.
• Miejskie Więzienie (Miklušova väznica) - mieści się w zabytkowym budynku dawnego więzienia, powstałym z połączenia dwóch XV wiecznych gotyckich kamienic przy ulicy Miklušovej väznici 10 i prezentuje ekspozycje związane z historią miasta. Placówka stanowi jeden z oddziałów Muzeum Wschodniosłowackego. Oberjzeć tu można m.in. średniowieczne narzędzia, broń, dawne narzędzia codziennego użytku czy kolekcję minerałów.
• Muzeum Rodošto - znajduje się przy ulicy Hrnčiarskiej 7 i prezentuje ekspozycje upamiętniające Franciszka II Rakoczego (1676-1735), przywódcę nieudanego powstania przeciwko Habsburgom. Budynek stanowi wierną rekonstrukcję domu z tureckiego miasta Tekirdag (dawniej Redestos) w którym Rakoczy wraz z rodziną mieszkał podczas wygnania. W muzeum obejrzeć można m.in. portrety Rakoczego, broń z epoki oraz stylizowane tureckie meble.
• Słowackie Muzeum Techniki (Slovenské technické múzeum) - znajduje się przy ulicy Hlavnej 88 i prezentuje ekspozycje związane z rozwojem nauki i techniki na Słowacji. W placówce zgromadzono przeszło 16 tysięcy eksponatów. Wszystkie działy techniki (budownictwo, instrumenty pomiarowe, elektryczność, transport, komunikacja, kartografia, optyka czy robotyka) prezentowane są w niezwykle interesujący sposób. Wszystkie ekspozycje uzupełniają dokładne opisy oraz zdjęcia. Obejrzeć można tu m.in. XVIII-wieczny miech kowalski, dawne turbiny parowe autorstwa wybitnego słowackiego inżyniera Aurela Stodola, XVI wieczne drzwi wykonane z brązu czy kolekcję przedmiotów wykonanych przez znanych metalurgów. Dla zwiedzających udostępnione są także podziemia. w których wiernie zrekonstruowano sztolnię kopalni wraz narzędziami i maszynami górniczymi.
• Muzuem Lotnictwa w Koszycach (Múzeum letectva Košice) - znajduje się na terenie portu lotniczego w Koszycach prezentuje ekspozycje związane z historią i rozwojem lotnictwa oraz motoryzacji na Słowacji. Placówka stanowi jeden z oddziałów Słowackiego Muzeum Techniki. Obejrzeć można tu m.in. kolekcję silników lotniczych, niemiecki samolot Messerschmitt Bf-109, radziecki turbośmigłowy samolot pasażerski Ił-18, wielozadaniowy amerykański śmigłowiec Bell UH-1 Iroquois oraz kolekcję zabytkowych samochodów.
• Muzeum Vojtecha Löfflera (Múzeum Vojtecha Löfflera) - znajduje się przy ulicy Alžbetina 20 i prezentuje eksponaty z kolekcji znanego słowackiego rzeźbiarza Vojtecha Löfflera (1906-1990). Obejrzeć można tu m.in. rzeźbę, zabytkową ceramikę czy autoportrety Löfflera oraz innych przedstawicieli koszyckiej szkoły artystycznej.
• Galeria Wschodniosłowacka - prezentuje Galeria mieści się w XVIII-wiecznym budynku przy ulicy , który w przeszłości był siedzibą władz powiatowych. Galeria założona w 1951 roku i jest jedną z najstarszych tego typu placówek na Słowacji. Galeria nie posiada ekspozycji stałej – na wystawach czasowych prezentowane jest głównie malarstwo słowackie z XIX i XX wieku.

Ciekawostki

• W 2913 roku Koszyce zostały wyróżnione (wraz z francuską Marsylią) tytułem Europejskiej Stolicy Kultury;
• W Koszycach urodził się słynny węgierski prozaik, poeta i publicysta Sándor Márai (1900-1989), autor takich książek jak m.in. "Żar", "Księga ziół" oraz pisanego przez wiele lat słynnego "Dziennika". W mieście znajduje się dom rodzinny pisarza oraz jego pomnik;
• W Koszycach znajduje się największa na Słowacji huta żelaza, przez co określane bywa często mianem "żelaznego miasta" lub "stalowego serca kraju".

Multimedia