Ząbkowice Śląskie to miasto w południowo-zachodniej (województwo dolnośląskie) Polsce, położone na Przedgórzu Sudeckim nad rzeką Budzówką (lewy dopływ Nysy Kłodzkiej). Jak wykazują źródła pisane jego początki sięgają drugiej połowy XIII wieku, kiedy to znajdowała się tu niewielka osada zwana civitas Frankenstein. Dzięki korzystnemu położeniu na skrzyżowaniu ważnych szlaków handlowych bardzo szybko niewielka wioska rozwinęła się w jeden z ważniejszych ośrodków handlowych regionu. W owym czasie miasto otoczone zostało murami obronnymi a także otrzymało wiele różnych przywilejów czy ulg (w tym m.in. prawo mili oraz składowania soli i ołowiu). Na początku XIV wieku w Ząbkowicach wybudowano pierwszy murowany ratusz, wokół którego powstały sukiennice z licznymi kramami. Do XV wieku miastem rządzili śląscy Piastowie, a w kolejnych latach Ząbkowice wraz z całym Księstwem Ziębickim, dostały się we władanie czeskiego królewskiego rodu Podiebradów. Swój największy okres świetności miasto przeżywało w pierwszej połowie XVI wieku. Wtedy to Ząbkowicami rządził czeski książę Karol I Podiebradowicz. To właśnie on przeniósł stolicę księstwa z Ziębic do Ząbkowic Śląskich. Miasto zyskało nowe mury obronne a także odbudowano wówczas bramę Kłodzką, przebudowano bramy Ziębicką, Wrocławską i Świdnicką. Rozpoczęła się także budowa nowego zamku. Kres prosperity Ząbkowic nastąpił wraz z wybuchem wojny trzydziestoletniej (1618-1648), podczas której przez miasto miały miejsce wielokrotne przemarsze wojsk. W wyniku tego oraz walk zniszczona została większość ówczesnej zabudowy miejskiej. Ząbkowice także wyludniły się stając się małym prowincjonalnym miasteczkiem. Po wojnie przez blisko dwa stulecia miasto stało się własnością dziedziczną austriackiego rodu Auerspergów. W połowie XVIII wieku na skutek wojen śląskich Księstwo Ziębickie zostało włączone do państwa pruskiego, a Ząbkowice stały się miastem garnizonowym (wojny napoleońskie). Kolejnym tragicznym wydarzeniem w historii miasta był rok 1858, kiedy to w skutek szalejącego pożaru doszczętnie zniszczona została większość zabytkowej zabudowy. Spłonął renesansowy ratusz, a poważnym zniszczeniom uległ kościół parafialny i stojąca obok dzwonnica. Na rynku zachowały się jedynie trzy domy. Bardzo szybko przystąpiono do odbudowy miasta, która możliwa była głównie dzięki dynamicznego rozwoju gospodarczego jaki miał miejsce w drugiej połowie XIX wieku. Miasto szczęśliwie ominął także front wojenny jaki przetoczył się przez Dolny Śląsk w czasie II wojny światowej. Dzięki temu w Ząbkowicach zachowało się wiele niezwykle interesujących zabytków. Po wojnie przedwojenny Frankenstein wraz z terenem Dolnego Śląska weszły w granice Polski a niemiecką ludność wysiedlono w głąb Niemiec. Zmieniono wówczas nazwę miasta na dzisiejszą.
Zwiedzanie
Serce Ząbkowic Śląskich stanowi niezwykle malowniczy i otoczony kolorowymi kamieniczkami rynek. Wśród nich zasługują na uwagę m.in. ząbkowickie sukiennice, Apteka pod Koroną (najstarsza apteka w mieście) oraz bogato zdobiona kamienica należąca niegdyś do rodziny Tschoetschel. Dominującą budowlą placu jest usytuowany w jego południowej części (w bloku zabudowy śródrynkowej) okazały neogotycki budynek ratusza miejskiego. Obecnie w jego murach swoje siedziby mają różnego rodzaju instytucje miejskie. W pobliżu ratusza, przy ulicy Świętego Wojciecha 7 znajduje się jeden z symboli Ząbkowic jakim jest średniowieczna Krzywa Wieża. Jest to jedna z dawnych baszt, która po przesunięciu murów miejskich zaadoptowana została na dzwonnicę. Jej odchylenie od pionu wynosi ponad 2 metry. Nie wiadomo czy budowla została celowo tak wybudowana, czy też przechyliła wskutek działania sił natury lub człowieka. Tuż za dzwonnicą wznosi się okazały gotycki rzymskokatolicki kościół parafialny pod wezwaniem św. Anny. Pozostałe ważne zabytki miasta to m.in. pochodzący z XIV-XVIII zespół klasztorny dominikanów, Dom rycerza Kauffunga (obecnie Izba Pamiątek Regionalnych), kościół św. Jadwigi, ruiny średniowiecznego zamku oraz pozostałości obwarowań miejskich.
Krzywa Wieża
Słynna ząbkowicka Krzywa Wieża stanowi jedną z ciekawostek turystycznych Dolnego Śląska. Jej początki nie są dokładnie poznane. Przypuszcza się, że stanowi ona pozostałość po wzniesionym przez książąt świdnickich zamku. Wiadomo, że po przesunięciu murów obronnych (wraz z rozwojem miasta) starą basztę postanowiono przekształcić w dzwonnicę dla pobliskiego Kościoła św. Anny. Przebudowę zakończono na początku XV stulecia. Latem 1598 roku wieża odchyliła się od pionu o około 1,5 metra. Przypuszcza się, że miały na to wpływ ruchy tektoniczne bądź ciężar nadbudowanej wieży. W 1858 roku budowla została dotkliwie zniszczona przez wielki pożar jaki nawiedził wówczas miasto. Władze pruskie rozkazały rozebrać zrujnowaną wieżę jednak dzięki protestom lokalnej ludności budowla przetrwała i odrestaurowana stanowi obecnie jeden z najważniejszych zabytków Ząbkowic Śląskich. Budowa ma 34 metry wysokości co czyni ja najwyższą krzywą wieżą w Polsce. Obecne odchylenie od pionu wynosi 2,14 metra. Przez miejscowych budowla bardzo często określana jest "śląską Pizą".
Ratusz
Początki ratusza w Ząbkowicach Śląskich sięgają połowy XIV wieku, kiedy to wybudowana została pierwsza siedziba rajców miejskich. Była to drewniana budowla, którą niespełna dwa stulecia później zastąpiono kamienną konstrukcją. W 1618 roku podwyższono ratuszową wieżę, a pod koniec XVII stulecia budowla poddana została gruntownej renowacji. W 1858 roku ratusz został doszczętnie zniszczony w wyniku wielkiego pożaru jaki nawiedził miasto. Niespełna dekadę później wybudowano obecny ratusz według projektu wrocławskiego architekta Alexisa Langera (1825-1904). Budowla powstała na planie kwadratu i reprezentuje styl neogotycki. Charakterystycznym elementem ratusza jest wysoka, przeszło 72 metrowa wieża zwieńczona szpiczastym, ażurowym hełmem.
Legenda
Według jednej z miejscowych legend Ząbkowice Śląskie związane są z postacią słynnego Frankensteina, bohatera powieści angielskiej pisarki i poetki okresu romantyzmu Mary Shelley (1797-1851). Dzieło opowiada historię naukowca-filozofa Wiktora Frankensteina usiłującego rozwikłać zagadkę śmierci. Efektem jego wieloletnich poszukiwań i badań naukowych jest odkrycie możliwości stworzenia życia w martwym ciele. Eksperyment kończy się tragiczne bowiem zamiast człowieka powstaje monstrum nie potrafiące się odnaleźć w otaczającej je rzeczywistości. Stwór, podążając i prześladując swojego stwórcę w imię zemsty, doprowadza w końcu do śmierci najbliższych Frankensteina i jego samego. O powiązaniach miasta z bohaterem powieści ma rzekomo świadczyć dawna nazwa miasta (Frankenstein) oraz tajemnicze historia siedemnastowiecznych grabarzy-trucicieli, którzy wskrzesili "diabelskiego łowcę" stanowiącego wyobrażenie zła, opanowującego ludzkie umysły i popychającego ludzi do niecnych czynów.
Ciekawostki
- Wizyta w Ząbkowicach Śląskich na Krzywej Wieży stała się inspiracją dla Andrzeja Sapkowskiego do napisania powieści historycznej z elementami fantastyki zatytułowanej Narrenturm (pierwszej części Trylogii husyckiej).
