Monastyr Sumela to opuszczony dziś dawny męski prawosławny klasztor w północno-wschodniej Turcji, położony w pobliżu miejscowości Maçka w prowincji Trabzon. Świątynia ta wykuta została w wysokiej skale około 270 metrów nad malowniczą doliną Altındere. Według miejscowych legend monastyr założony został przez przybyłych tu z Aten dwóch pustelników (Sofroniusza i Barnabę). Ich natchnienie stanowiła cudowna ikona Matki Bożej, która wyrzeźbiona została przez samego św. Łukasza i za sprawą aniołów przeniesiona została do miejscowej groty. W kolejnych wiekach ikona ta stanowiła główny przedmiot kultu klasztornego. Historycy twierdzą jednak, że świątynia ta powstała około IV wieku, a inicjatorami jej budowy byli ówcześni bizantyjscy cesarze pragnący nawrócić miejscowych pogan na chrześcijaństwo. Największy okres świetności świątyni przypadł na okres rządów Komnenów - jednej z ostatnich dynastii bizantyjskich panujących w Cesarstwie Bizancjum, a następnie Cesarstwie Trapezuntu. To właśnie wtedy klasztor uzyskał liczne przywileje oraz zwolnienie z podatków co spowodowało, że stał się on jednym z ważniejszych ośrodków religijnych regionu. W połowie XIV wieku z polecenia ówczesnego cesarza Trapezuntu - Aleksego III Komnena miała miejsce gruntowna przebudowa świątyni. W tym okresie klasztor otrzymał także niezwykle cenne relikwie pochodzące z Krzyża Świętego. Monaster funkcjonował także w okresie Imperium Osmańskiego. Świątynia ta przez kolejne wieki była sukcesywnie rozbudowywana i powiększana. W XIX stuleciu Monastyr Sumela, stanowił jeden z najważniejszych ośrodków życia religijnego Greków zamieszkujących Anatolę. Kres świetności klasztoru nastał w latach dwudziestych XX wieku wraz z utworzeniem republiki tureckiej. Wtedy to po przegranej przez Greków wojnie z Turcją w ramach wymiany ludności wysiedlono z klasztoru wszystkich mnichów wraz z resztą greckiej społeczności. Obecnie klasztor udostępniony jest dla zwiedzających i stanowi jedną z największych atrakcji turystycznych Parku Narodowego Altındere. Świątynie często odwiedzają pielgrzymi z Grecji i Rosji. Goście podziwiać mogą tu m.in. zdobiące ściany świątyni średniowieczne freski, bibliotekę, skalny kościół oraz dawne cele mnichów.
