Wilno (Vilnius)

Wilno to stolica i zarazem największe miasto Litwy, położone u ujścia rzeki Wilejki do Wilii (prawy dopływ Niemna). Jak wykazały badania archeologiczne, prawdopodobnie już w V wieku n.e. na Górze Zamkowej znajdowała się niewielka osada rybacka plemienia Bałtów. W zapiskach historycznych pierwsze wzmianki o Wilnie pochodzą z dokumentów datowanych na 1323 rok. Wtedy to wielki książę litewski Giedymin przeniósł tu z pobliskich Trok swoją siedzibę książęcą. W kolejnych latach miasto było wielokrotnie najeżdżane i niszczone przez Krzyżaków. Przełomową datą dla Wilna był rok 1387, kiedy to wielki książę litewski i król polski Władysław Jagiełło (1352-1434) w wyniku zawartej unii z Polską w Krewie zorganizował tu wraz z biskupem Andrzejem z Jastrzębca uroczystość Chrztu Litwy. Wtedy też Wilno otrzymało prawa miejskie a co za tym idzie liczne przywileje oraz ulgi. Od tego czasu nastąpił gwałtowny i dynamiczny rozwój miasta. W XVI wieku Wilno zostało otoczone murami miejskimi. Powstały wtedy także liczne kościoły oraz bramy miejskie. W 1706 i później w 1711 roku Wilno zostało nawiedzone przez potężne pożary, w wyniku których zniszczona została znaczna część zabudowy miasta. W 1795 roku w wyniku III rozbioru Polski Wilno znalazło się w zaborze rosyjskim i stało się stolicą guberni. W XIX Wilno było miejscem rozwoju licznych polskich patriotycznych organizacji, takich jak filomaci czy filareci. W tym okresie studiował tu i był więziony Adam Mickiewicz. W 1861 roku miała miejsce Masakra w Wilnie w czasie której władze rosyjskie krwawo stłumiły demonstrację patriotyczną mieszkańców miasta. Wydarzenia te poprzedziły wybuch powstania styczniowego w 1863 roku. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości i zajęciu Wilna przez wojska generała Lucjana Żeligowskiego w 1922 roku miasto zostało włączone w granice II Rzeczypospolitej i podniesione do rangi stolicy województwa wileńskiego. Po II wojnie Światowej Wilno stało się częścią Litewskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej, a po upadu ZSRR miasto podniesione zostało do rangi stolicy niepodległej Litwy. Obecnie Wilno to ważny ośrodek gospodarczy, finansowy, przemysłowy oraz węzeł komunikacyjny oraz największe (powierzchniowo) miasto w krajach bałtyckich.

Zwiedzanie

W swojej historii Wilno praktycznie nigdy nie było poważnie zniszczone, dlatego w mieście obok licznych zabytków zachowała się także ukształtowana przez wieki, autentyczna tkanka miejska. Serce wileńskiego starego miasta (Vilniaus senamiestis) stanowi rozległy Plac Katedralny, który założony został tam gdzie niegdyś znajdowało się pogaśnie miejsce kultu zwane doliną Świętoroga. Na placu znajduje się wybudowany w 1993 roku pomnik księcia Giedymina oraz okazała klasycystyczna katedra. Na wschód od placu wznosi się będąca jednym z symboli miasta Góra Zamkowa z gotycką Basztą Giedymina oraz Góra Trzykrzyska (Trijų kryžių kalnas) na której wedle legendy ukrzyżowano franciszkanów. Naprzeciw katedry swój początek bierze najbardziej reprezentacyjna i najważniejsza ulica w Wilnie zwana Aleją Giedymina (Giedymino prospektas). Arteria kilkukrotnie zmieniała swoją nazwę. Przed wojną była to ulica Mickiewicza, która w czasach sowieckich przemianowana została na Aleję Stalina a potem Lenina. Kolejnym ważnym miejscem w Wilnie jest Plac Ratuszowy. Dawniej to właśnie tutaj znajdowało się centrum miasta gdzie swoje rezydencje mieli najważniejsi notable miasta. W centralnym punkcie placu mieści się rozległy klasycystyczny budynek ratusza miejskiego. W Wilnie spotkać można zabytki reprezentujące niemal wszystkie style architektoniczne. Na terenie miasta znajduje się przeszło 40 kościołów rzymskokatolickich, 20 cerkwi prawosławnych, kilka kościołów protestanckich, 3 synagogi żydowskie, kienesa karaimska oraz cerkiew staroobrzędowców. Wilno położone jest także na trasie Europejskiego Szlaku Gotyku Ceglanego. W 1994 roku zabytkowe wileńskie stare miasto zostało wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Baszta Giedymina

Baszta Giedymina (Gedimino pilies bokštas) stanowi pozostałość po zniszczonym w 1661 roku w czasie wojny polsko-rosyjskiej średniowiecznym Zamku Górnym. Warownia wzniesiona została w XIV wieku na polecenie wielkiego księcia litewskiego Giedymina (1275-1341). W 1419 roku zamek został doszczętnie zniszczony w wyniku pożaru. Wkrótce potem wnuk Giedymina, książę Witold (1354-1355) polecił zbudować, kolejną murowaną warownię, która przetrwała do najazdu moskiewskiego jaki miał miejsce w latach 1655–1661. Wtedy to twierdza została zniszczona przez oddziały Polskie próbując usunąć z niej załogę kozacką. Jako, że zamek utracił znaczenie strategiczne to nie został nigdy odbudowany. W jedynej zachowanej wieży utworzone zostało Muzeum Zamku Górnego, w którym obejrzeć można m.in. schemat bitwy pod Grunwaldem, krzyżackie sztandary, kolczugi, zbroje, miecze i muszkiety, armaty oraz popiersie księcia Witolda. Na szczycie wieży znajduje się taras widokowy z którego rozpościera się przepiękna panorama całego Miasta.

Ostra Brama

Ostra Brama (Ašmens vartai lub Aušros Vartai) wzniesiona została w latach 1503–1514 i wraz z przylegającym do niej fragmentem muru obronnego stanowi jedyną pozostałość po dawnych fortyfikacji miejskich (w sumie wszystkich bram było dziewięć). W 1829 roku w wewnętrznej części bramy wybudowana została klasycystyczna kaplica w której umieszczono cudowny obraz Matki Boskiej Ostrobramskiej Królowej Korony Polskiej (Matki Boskiej Miłosierdzia). Jest to jeden z najważniejszych symboli chrześcijaństwa w Polsce i na Litwie. Zgodnie z tradycją, wielu wiernych pokonuje schody wiodące do kaplicy na kolanach. Nie wiadomo kto jest autorem cudownego obrazu. Czasami jego autorstwo przypisuje się krakowskiemu artyście Łukaszowi, który namalował podobny obraz w 1624 roku dla kościoła Bożego Ciała w Krakowie. Dawniej Ostra Brama nazywana była Bramą Miednicką (od drogi prowadzącej do Miednik). Obecna nazwa pochodzi od nazwy części południowego przedmieścia, które dawniej nazywane było Ostrym Końcem. Każdego roku 16 listopada wokół bramy tłumnie gromadzą się wierni by wziąć udział w obchodach święta Matki Boskiej Ostrobramskiej. Kult obrazu obejmuje całą katolicką społeczność północno-wschodniej Europy. Kopia wileńskiej Ostrej Bramy znajduje się w Licheniu Starym na terenie parku sanktuaryjnego.

Bazylika archikatedralna św. Stanisława i św. Władysława

Obok Ostrej Bramy wileńska katedra (Vilniaus Šv. Stanislovo ir Šv. Vladislovo arkikatedra bazilika) stanowi jeden z najcenniejszych zabytków miasta. Niestety nie jest znana dokładna data jej budowy. Przypuszcza się, że pierwsza świątynia powstała tu już w drugiej połowie XIII wieku. Jednak pierwsze informacje o kościele pojawiają się w dokumentach pochodzących dopiero z 1386 roku, gdy chrzest przyjął książę Jagiełło. Praktycznie przez cały okres I Rzeczypospolitej katedra była miejscem ważnych uroczystości i wydarzeń historycznych. Na przestrzeni wieków świątynia była wielokrotnie niszczona (przez m.in. pożary, wodę i powodzie) i odbudowywana. Obecna klasycystyczna budowla powstała w XVIII stuleciu. Katedra stanowi miejsce pochówku wielkich książąt litewskich, a także króla Polski Aleksandra Jagiellończyka (1461-1506).

Kościół św. Anny

Kościół wzniesiony został na przełomie XV i XVI wieku, z fundacji wielkiego księcia litewskiego i późniejszego króla polskiego Aleksandra Jagiellończyka, jako kaplica św. Anny przy znajdującym się na tyłach zespole klasztornym bernardynów. To niepozorna jednonawowa budowla zaprojektowana została przez gdańskiego architekta Michała Enkingera i reprezentuje styl gotyku płomienistego. Efektowna, koronkowa fasada kościoła udekorowana jest 33 rodzajami specjalnie wykonanych ceglanych kształtek. W bezpośrednim sąsiedztwie świątyni znajduje się pomnik Adama Mickiewicza oraz kościół Bernardynów. Jedna z miejscowych legend mówi, że kościół św. Anny tak bardzo spodobał się Napoleonowi Bonaparte, że wódz wyraził chęć przeniesienia go do Paryża.

Pozostałe Wileńskie Zabytki

• Kościół św. Mikołaja (Vilniaus Šv. Mikalojaus bažnyčia) - jest to najstarszy kościół w Wilnie, który wzniesiony został w pierwszej połowie XV wieku. Budowla reprezentuje styl gotycki. W dwudziestoleciu międzywojennym był to jedyny kościół w Wilnie, w którym odbywały się kazania w języku litewskim.
• Zamek Dolny (Lietuvos valdovu rumai) - jest to imponująca renesansowa budowla, która znajduje się na Placu Katedralnym w bezpośrednim sąsiedztwie katedry. Jest to współczesna rekonstrukcja dawnej siedziby Wielkich Książąt Litewskich i królów polskich wchodząca w skład zespołu zamkowego w Wilnie.
• Kościół św. Katarzyny (Vilniaus Šv. Kotrynos bažnyčia) - jest to okazała barokowa świątynia usytuowana przy ulicy Wileńskiej (Vilniaus gatve). W swoim obecnym kształcie budowla powstała w połowie XVIII stulecia w miejscu starego kościoła jaki został zniszczony przez wielki pożar jaki nawiedził Wilno w 1737 roku.
• Kościół św. Kazimierza (Vilniaus Šv. Kazimiero bažnyčia) - jest to okazała barokowa świątynia usytuowana przy ulicy Didžioji 34. Kościół wzniesiony został w latach 1604-1618 ku czci św. Kazimierza Królewicza a swój obecny kształt uzyskała w czasie ostatniej większej przebudowy jaka przeprowadzona została w XIX stuleciu. W latach 1624-1630 kaznodzieją i spowiednikiem w kościele był św. Andrzej Bobola.
• Alumnat papieski - jest to renesansowy budynek który wzniesiony został w 1622 roku z przeznaczeniem na szkołę dla misjonarzy obrządku unickiego, którzy mieli propagować unię na Rusi. Obecnie arkadowy dziedziniec alumnatu jest uznawany za najpiękniejszy dziedziniec renesansowy w Wilnie i razem z kościołem św. Michała stanowi wybitny przykład stylu odrodzenia w mieście.
• Brama Bazyliańska - jest to imponująca barokowa brama, która znajduje się w pobliżu Ostrej Bramy i prowadzi do Cerkwi św. Trójcy oraz Klasztoru Bazylianów.
• Cmentarz Na Rossie - jest to zabytkowy zespół cmentarny usytuowany na terenie lewobrzeżnej dzielnicy Rossa. W jego skład wchodzą kolejno: Stara Rossa (1769/1801), Nowa Rossa (1847), Cmentarz Wojskowy (1920) oraz mauzoleum Matka i Serce Syna (1936). Za najciekawszy uchodzi najstarszy cmentarz którego nagrobki stanowią wyjątkową kolekcję sztuki sepulkralnej o randzie światowej. Najważniejszym miejscem nekropolii jest Mauzoleum Matka i Serce Syna, w którym spoczywa matka Józefa Piłsudskiego oraz urna z jego sercem. Ponadto znajdują się tu m.in. nagrobki należące do: Joachima Lelewela, Adama Piłsudskiego (brata Józefa Piłsudskiego), Władysława Syrokomli czy Józefa Łukaszewicza.
• Kościół św. Piotra i Pawła (Vilniaus Šv. apaštalu Petro ir Povilo bažnyčia) - jest to okazała barokowa budowla usytuowana na terenie lewobrzeżnej dzielnicy miasta zwanej Antokol. Świątynia wybudowana została w latach 1609-1616 przez hetmana koronnego Michała Kazimierza Paca (1624-1682). Wnętrze kościoła zachwyca wysokiej klasy sztukaterią. Postacie świętych, alegorie czy motywy dekoracyjne pokrywa niemal każdy centymetr kwadratowy kościelnych naw.
• Pałac Tyszkiewiczów - jest to klasycystyczny pałac znajdujący się przy zbiegu ulic Zawalnej, Trockiej i Kiejdańskiej.
• Kościół św. Jana Chrzciciela i św. Jana Apostoła i Ewangelisty - jest to barokowa świątynia usytuowana na starym mieście na terenie zespołu gmachów Uniwersytetu Wileńskiego. W jej wnętrzu znajdują się organy na których grał znany polski kompozytor Stanisław Moniuszko. W bezpośrednim sąsiedztwie kościoła wznosi się wysoka (68 metrowa) dzwonnica przylegająca do Auli Kolumnowej uniwersytetu.

Muzea w Wilnie

• Litewskie Muzeum Narodowe (Lietuvos nacionalinis muziejus) - muzeum znajduje się przy ulicy Arsenalo g. 1 i dokumentuje historię Wielkiego Księstwa Litewskiego oraz Litwy. Założone zostało w 1952 roku jako muzeum historyczno-etnograficzne co czyni go najstarszym muzeum w kraju. Placówka posiada wiele filii, m.in. w Nowym i Starym Arsenale, Zamku Górnym i Bastei.
• Muzeum Adama Mickiewicza (Mickievičiaus Memorialinis Būtas-Muziejus) - mieści się przy zaułku Bernardyńskim w domu przy ulicy Bernardinų g. 11 w którym niegdyś mieszkał Mickiewicz i prezentuje m.in. liczne przedmioty, pamiątki i rękopisy z pobytów Mickiewicza w Wilnie i Kownie. W czterech salach mieszczą się trzy stałe ekspozycje: "Adam Mickiewicz i Litwa", "Filomaci i Adam Mickiewicz" oraz "Kobiety w życiu Adama Mickiewicza".
• Muzeum Ofiar Ludobójstwa (Genocido muziejus aukų) - mieści się w dawnej siedzibie Gestapo, NKWD/KGB naprzeciwko pl. Łukiskiego (Lukiškių aikštė), przy ulicy Aukų g. 2a i prezentuje liczne ekspozycje związane z blisko 50 letnią okupacją Litwy przez ZSRR. Zgromadzono tu także wiele pamiątek i przedmiotów należących niegdyś do litewskiego ruchu oporu.
• Muzeum Sztuki Stosowanej (Taikomosios dailės muziejus ) - znajduje się przy ulicy Arsenalo g. 3a i prezentuje różnego rodzaju ekspozycje związane ze sztuką użytkową. Obejrzeć tu można m.in. unikatowy zbiór dziesięciu gobelinów ze skarbca Katedry Wileńskiej czy bogatą kolekcję starych sukienek z europejskich Domów Mody.
• Muzeum Pieniądza (Plačiau: https://www.lb.lt/lt/pinigu-muziejus-2) - znajduje się przy ulicy Totoriu 2/8 i wprowadza w ogromny świat pieniądza oraz tajemnice finansów. Zapoznać się tu można historią bankowości świata, dowiedzieć się, jak wyglądały pieniądze w starożytności, poznać historię pieniędzy papierowych oraz obecnych kart kredytowych. Placówka pokazuje także zabezpieczenia jakie są stosowane we współczesnych banknotach.
• Dom Sygnatariuszy (Signataru namai) - znajduje się przy ulicy Pilies g. 26 w domu, w którym 16 lutego 1918 roku obradowała Taryba (Litewska Rada Państwowa). Wtedy to w obecności 20 sygnatariuszy podpisany został Akt niepodległości Litwy. W placówce zgromadzono m.in. liczne pamiątki dyplomacji litewskiej oraz galerię zdjęć sygnatariuszy.
• Muzeum Sztuki Vytautasa Kasiulisa (Vytauto Kasiulio dailes muziejus) - mieści się w neoklasycystycznym zabytkowym pałacu przy ulicy A. Goštauto g. 1 (dawana siedziba Wileńskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk) i prezentuje bogatą kolekcję obrazów malarza Vytautasa Kasiulisa. Artysta została uznany przez krytyków sztuki za jednego z najbardziej interesujących malarzy szkoły paryskiej drugiej połowy XX wieku.
• Muzeum MO - jest to muzeum sztuki nowoczesnej, które znajduje się w nowoczesnym budynku przy ulicy Pylimo g. 17. Placówka poświęcona jest litewskiej sztuce oraz jej rozwojowi na przestrzeni ostatnich 60 lat.
• Muzeum Dziedzictwa Sakralnego (Bažnytinio paveldo muziejus) - znajduje się na starym mieście w Wilnie przy ulicy Šv. Mykolo g. 9 w murach odrestaurowanego kościoła św. Michała Archanioła oraz klasztoru bernardynek i prezentuje liczne rożnego rodzaju naczynia liturgiczne, szaty liturgiczne, pastorały, obrazy, monstrancje, kielichy czy relikwiarze. Serce ekspozycji stanowią przedmioty sakralne pochodzące ze skarbca katedry wileńskiej, które uznawane są za najwyższej klasy dzieła sztuki złotniczej.
• Muzeum Samuela Baka - znajduje się przy ulicy Naugarduko g. 10/2 i stanowi filię Państwowego Muzeum Żydowskiego Gaona w Wilnie. W placówce prezentowane są obrazy urodzonego w 1933 roku Wilnie wybitnego izraelskiego malarza pochodzenia polskiego Samuela Baka.
• Muzeum Kolejnictwa (Geležinkelių muziejus) - znajduje się przy ulicy Geležinkelio g. 16 na terenie dworca kolejowego i prezentuje historię litewskiego kolejnictwa, linii, stacji, zabezpieczenia ruchu i łączności oraz pionierów kolejnictwa.

Ciekawostki

• Wileńskie socrealistyczne osiedle Fabianiszki posłużyło za plan filmowy do filmy wyprodukowanego przez HBO pod tytułem Czarnobyl;
• W Wilnie urodził się znany polski aktor Emil Karewicz (1923-2020), odtwórca m.in. roli Hermanna Brunnera w serialu Stawka większa niż życie;
• Z Wilnem związana jest osoba naczelnika państwa i pierwszego marszałka Polski Józefa Piłsudskiego. Spędził on tu swoją młodość, zdał maturę, ożenił się, a także został tu aresztowany i skazany na zesłanie. Pomimo ciężkich przeżyć, jakie go tam spotkały, obok córek i papierosów Wilno było jedną z jego słabości.
• W Wilnie urodziła się polska hrabianka i kapitan Wojska Polskiego w czasie powstania listopadowego Emilia Plater (1806-1831);
• Wilno jest największym powierzchniowo miastem w tak zwanych krajach bałtyckich.

Multimedia