Przemyśl

Przemyśl to miasto w południowo-wschodniej Polsce, położone na pograniczu dwóch krain geograficznych Pogórza Dynowskiego i Kotliny Sandomierskiej w dolinie rzeki San (prawy dopływ Wisły). Według kronik znanego polskiego historyka i kronikarza Jana Długosza (1415-1480) Przemyśl założony został już w VII lub VIII wieku przez członków zachodniosłowiańskiego plemienia Lędzian. Fundatorem miasta był książę Przemysł Leszek I, od którego imienia pochodzi nazwa miasta. Według legendy książę ruszył na polowanie i w miejscu, w którym upolował niedźwiedzicę założył osadę z niedźwiedzicą w herbie. Wiadomo, że w X wieku Przemyśl był już znaczącym grodem słowiańskim. Ważnym źródłem wczesnych dziejów Przemyśla są usytuowane na Wzgórzu Zamkowym pozostałości preromańskiej rotundy oraz palatium piastowskie z czasów Bolesława Chrobrego datowane na lata 1018-1032. W latach 1086-1270 miasto stanowiło stolicę samodzielnego księstwa. W 1389 roku Przemyśl otrzymał prawa miejskie, a co za tym idzie także liczne przywileje oraz ulgi. Wtedy też rozpoczęto budowę zamku, a miasto otoczone zostało wysokimi murami miejskimi. W XVI wieku przeprowadzona została pierwsza większa rozbudowa warowni (powstały m.in. dwie baszty ozdobione renesansowymi attykami), a także umocniono i powiększono mury miejskie. W czasach Rzeczypospolitej Obojga Narodów w Przemyślu mieściła się kasa szafarzy podatków dla Rusi. Po I rozbiorze Polski miasto znalazło się w zaborze austriackim. Po pogorszeniu się stosunków pomiędzy Rosją, a Austrią w 1850 roku Austriacy rozpoczęli wznoszenie twierdzy w Przemyślu, która się stała jednym z większych tego typu obiektów w regionie. Głównym zadaniem warowni miała być obrona tzw. "Bramy Przemyskiej" na styku Kotliny Sandomierskiej i Karpat. Obecnie Przemyśl to znaczący ośrodek handlowy i przemysłowy w którym swoje siedziby mają liczne instytucje o znaczeniu ponadlokalnym. Miasto zamieszkuje blisko 60 tysięcy ludzi.

Zwiedzanie

Dzięki niezwykle malowniczemu położeniu oraz licznym, wysokim wieżom kościelnym stare miasto widać już z daleka. Większość zabytków pochodzi ze "złotego wieku" Przemyśla, jakim był przełom XVI i XVII wieku. Serce najstarszej części miasta stanowi rozległy, pochylony rynek, którego trzy pierzeje zdobią XVI i XVII wieczne kamienice. Niegdyś w jego centrum stał budynek ratusza miejskiego, który rozebrany został w 1812 roku przez zaborców. Plac ozdobiony jest ufundowaną przez przemyskich rzemieślników w 1964 roku fontanną z niedźwiadkiem oraz pomnikiem upamiętniającym postać Józefa Szwejka z powieści Jaroslava Haška pt. "Przygody dobrego wojaka Szwejka". Jest to odlana z brązu figura przedstawiającego wojaka siedzącego na skrzyni z amunicją, trzymającego kufel piwa i fajkę. W pobliżu znajduje się dawny Klasztor Sióstr Dominikanek w którym obecnie mieści się siedziba Przemyskiej Biblioteki Publicznej oraz sala ślubów Urzędy Stanu Cywilnego. Przemyśl posiada aż dwie archikatedry, czyli siedziby biskupów. Jedna należy do chrześcijan obrządku katolickiego, a druga do chrześcijan obrządku grekokatolickiego.

Zamek Kazimierzowski

Początki zamku w Przemyślu sięgają XI stulecia, kiedy to na okolicznym wzgórzu (270 metrów n.p.m.) wzniesiono drewniano-ziemny gród obronny. Wkrótce potem na jego terenie z rozkazu Bolesława Chrobrego (967-1025) wybudowano romańską rotundę oraz palatium (pałac). W połozie XIV wieku w czasach panowania Kazimierza Wielkiego (1310-1370) stara warownia zastąpiona została nowym murowanym zamkiem. Powstała wówczas gotycka budowla z której do czasów obecnych zachowała się jedynie ostrołukowa brama wjazdowa. W kolejnych wiekach twierdza była kilkukrotnie przebudowywana i powiększana. Swój obecny renesansowy kształt zamek uzyskał w czasie ostatniej większej przebudowy jaka przeprowadzona została pod koniec XVII stulecia. Jego bryłę ozdabiają dwie baszty z renesansowymi attykami, a na dziedzińcu znajdują się odkryte fundamenty rotundy z absydą. Do zamku przylega założony w 1842 roku 20-hektarowy park miejski z rzeźbami, szlakami turystycznymi oraz placami zabaw.

Bazylika Archikatedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Jana Chrzciciela

Początki katedry w Przemyślu sięgają drugiej połowy XII wieku, kiedy to w miejscu dzisiejszego prezbiterium wzniesiono romańską rotundę pod wezwaniem św. Mikołaja. Budowa ta przetrwała do 1301 roku, kiedy to została rozebrana podczas budowy nowej gotyckiej katedry. Swój obecny barokowy kształt świątynia uzyskała w czasie ostatniej większej przebudowy jaka przeprowadzona została w pierwszej połowie XVIII wieku. Głównym inicjatorem tego przedsięwzięcia był biskup Aleksander Antoni Fredro herbu Bończa (1674-1734). Wtedy to powstała barokowa kaplica Fredrów a także w prezbiterium umieszczono potężny barokowy Wielki Ołtarz. Niestety zaraz po zakończeniu prac zawaliło się sklepienie, niszcząc częściowo wyposażenie kościoła oraz krypty. Jeszcze w tym samym wieku katedra została odbudowana. Wtedy też rozpoczęto budowę wieży którą zakończono wiek później. Dla zwiedzających udostępniona jest krypta w której obejrzeć można zewnętrzne ściany XIII wiecznej romańskiej rotundy św. Mikołaja.

Pozostałe Zabytki Przemyśla

• Kościół i klasztor Karmelitów bosych - wzniesiony został w latach 1620-1630 dla Prowincji Polskiej zakonu karmelitów bosych z fundacji starosty przemyskiego Marcina Krasickiego (1574-1631). W 1784 roku na mocy dekretów cesarza Józefa II przemyski karmel został zlikwidowany, a zakonnicy wysłani do klasztoru w Zagórzu. Opuszczony zespół klasztorny za zgodą władz zaborczych został przejęty przez grekokatolików, którzy ostatecznie opuścili świątynie w latach dziewięćdziesiątych XX wieku przenosząc się do Sobór św. Jana Chrzciciela. Świątynia usytuowana jest na malowniczym wzgórzu i obok Zamku Kazimierzowskiego dominuje w panoramie starej, prawobrzeżnej części miasta. W skład całego kompleksu klasztornego wchodzą m.in. dom zakonny, późnorenesansowy kościół z dzwonnicą oraz zabudowanie gospodarcze. Na terenie posiadłości znajduje się także rozległy ogród oraz sad. Całość otoczona jest wysokim, zabytkowym murem z bramą wjazdową.
• Sobór Archikatedralny św. Jana Chrzciciela - Świątynia wzniesiona została w latach 1626-1632 przez jezuitów. Po skasowaniu zakonu jezuitów przez cesarza Józefa kościół zaadoptowany został na magazyn. Na początku XX wieku opuszczona i zniszczona świątynia została przejęta przez diecezję rzymskokatolicką i wyremontowana. W późniejszym czasie funkcjonował tu przez jakiś kościół garnizonowy w którym od 1957 roku odprawiano również liturgię w rycie bizantyjsko-ukraińskim. W 1991 roku papież Jan Paweł II przekazał kościół grekokatolikom, którzy przystosowali go do potrzeb obrządku wschodniego. We wnętrzu świątyni uwagę przykuwa XVII-wieczny ikonostas z cerkwi w Lubaczowie.
• Kościół Franciszkanów - w swojej obecnej formie wzniesiony został w latach 1754-1778 w miejscu starej świątyni, której początki sięgają drugiej połowy XIV stulecia. Fasadę kościoła zdobią trzy rzeźby przypisywane lwowskiemu artyście Fabianowi Fesingerowi. Przedstawiają one Najświętszą Maryję Pannę Niepokalanego Poczęcia oraz po bokach bł. Jana Dunsa Szkota i św. Idziego. W XVI wieku do kościoła trafiły relikwie św. Wincentego. Według jednej z legend stały się one głównym powodem dla którego Jerzy II Rakoczy odstąpił od oblężenia miasta w 1657 roku. Każdego roku, w ostatnią niedzielę sierpnia Franciszkanie odprawiają uroczystą liturgię, po której wraz z mieszkańcami wychodzą na ulice miasta niosąc relikwie.
• Kościół Salezjanów - wzniesiony został w latach 1912-1923 przez Zgromadzenie Księży Salezjanów według projektu włoskiego architekta Mario Ceradiniego. Świątynia reprezentuje styl neogotycki. We wnętrzu warto zwrócić uwagę wykonany z drewna dębowego pozłacany ołtarz główny oraz wykonane w latach 1949-1950 dwa boczne ołtarze.
• Pałac Lubomirskich - wzniesiony został w latach 188501887 z polecenia księcia Hieronima Adama Lubomirskiego, według projektu polskiego architekta Maksymiliana Nitscha. Budowla znajduje się na terenie dzielnicy Bakończyce, która niegdyś była osobną miejscowością. Obecnie w murach pałacu ma swoją siedzibę Państwowa Akademia Nauk Stosowanych w Przemyślu.
• Twierdza Przemyśl - wzniesiona została przez Austriaków w połowie XIX wieku. Szybko postępujący rozwój artylerii wymusił w latach 1878-1914 jej rozbudowę i modernizację. Na obwodzie 45 km miasto zostało otoczone 44 fortami głównymi i pomocniczymi. Powstała wówczas trzecia (po Antwerpii i Verdun) co do wielkości twierdza nowożytnej Europy. Jesienią 1914 roku załoga Przemyśla, licząca 128 tysięcy żołnierzy, powstrzymywała przez trzy tygodnie oblężenie 280 tysięcy żołnierzy rosyjskich i zahamowała ofensywę Rosjan. Kolejne oblężenie trwało od listopada 1914 do marca 1915 roku i skończyło się kapitulacją Austriaków. Przed kapitulacją wysadzono forty, magazyny, baterie i mosty. W 1968 roku zniszczone i zdewastowane forty zostały uznane za chroniony zabytek architektury obronnej.
• Podziemna Trasa Turystyczna - jest to połączony w trasę turystyczną zespół dawnych miejskich piwnic oraz kanalizacji pod rynkiem. Wejście do podziemi znajduje się w budynku przemyskiego Urzędu Miejskiego. Trasa liczy sobie około 120 metrów długości, a w najgłębszym miejscu sięga 10 metrów poniżej poziomu gruntu.

Muzea w Przemyślu

• Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej - mieści się w nowoczesnym gmachu zaprojektowanym przez firmę KKM Kozień Architekci przy ulicy Berka Joselewicza 1 i prezentuje różnego rodzaju kolekcje etnograficzne, archeologiczne, historyczne związane z Przemyślem oraz regionem. Placówka założona została w 1909 roku z inicjatywy miejscowych działaczy społecznych jako Muzeum Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Przemyślu, a uroczyste otwarcie miało miejsce 10 kwietnia 1910 roku. Zalążkiem zbiorów była kolekcja prywatna Kazimierza i Tadeusza Osińskich oraz liczne dary społeczeństwa. W muzeum obejrzeć można m.in. kolekcję sztuki (malarstwo, grafikę i rzeźbę), militaria, numizmaty, minerały, trofea myśliwskie czy kolekcję ikon. Placówka regularnie organizuje także wystawy czasowe.
• Muzeum Dzwonów i Fajek - mieści się w XVIII-wiecznej barokowej wieży zegarowej przy ulicy Władycze 3 i prezentuje ekspozycje związane z fajkarstwem oraz ludwisarstwem. Niegdyś były to rzemiosła z których niegdyś Przeysł słynął na cały kraj. W muzeum obejrzeć można m.in. warsztat fajkarski, ze starymi sprzętami oraz narzędziami, kolekcję wyprodukowanych w słynnej wytwórni Schlesis Fabrice w Zborowskiem glinianych fajek jednorodnych, artystyczne fajki z sepiolitu czy fajki myśliwskie zwane potocznie "hubertówkami". Ponadto jest tu prezentowana bogata kolekcja (zawieszonych na specjalnym rusztowaniu) dzwonów z warsztatów gdańskich, toruńskich i przemyskich. Ekspozycje uzupełniają dokumenty i archiwalia dotyczące rodziny Felczyńskich, która od 1808 roku w Kałuszu, a od 1915 roku roku w Przemyślu, jest nieprzerwanie związana z ludwisarskim rzemiosłem. Dla goości udostępniony jest także taras widokowy z którego rozpościera się przepiękna panorama miasta.
• Muzeum Historii Miasta Przemyśla - mieści się w XVI-wiecznej kamienicy Brzykowskiej (Rynek 9) i w połączonej z nią kamienicą przy ulicy Serbańskiej 7 i prezentuje różnego rodzaju ekspozycje i przedmioty związane z historią miasta. Obejrzeć tu można mi.in. pochodzące z przełomu XIX i XX wieku wnętrza mieszczańskie (kuchnia, jadalnia, sypialnia, salon biedermeierowski i gabinet pana domu), zrekonstruowany barokowy piec czy pozostałości XVI-wiecznych polichromii. W placówce znajduje się także wystawa prezentująca prace wybitnego przemyskiego malarza, grafika, projektanta oraz konserwatora polichromii Mariana Strońskiego.
• Muzeum Archidiecezjalne im. św. Józefa Sebastiana Pelczara - mieści się zabytkowym gmachu dawnej szkoły katedralnej Placu Katedralnym i prezentuje sztukę sakralną polskiego średniowiecza. Placówka założona została na początku XX wieku z inicjatywy ówczesnego biskupa przemyskiego Józefa Sebastiana Pelczara (1842-1924). W muzeum obejrzeć można m.in. XV-wieczną rzeźbę Piękne Madonny z Bączala Dolnego, monumentalny krucyfiks z belki tęczowej kościoła w Nowym Mieście, zbiór pamiątek związanych z osobą Jana Pawła II czy XVII-wieczną tzw. izbę szlachecką wyposażona w sprzęty przeniesione z Dworku Stanisława Orzechowskiego.
• Muzeum Twierdzy Przemyśl - mieści się w budynku Cech Rzemiosł Różnych przy ulicy Katedralnej 6/4 i prezentuje eksponaty związane z powstaniem oraz historią Twierdzy Przemyśl. W zbiorach znajdują się militaria (broń, amunicja, wyposażenie żołnierskie), przedmioty codziennego użytku załogi twierdzy, zdjęcia oraz mapy. Jedna z filii muzeum znajduje się na terenie Fortu W XV "Borek" w Siedliskach gdzie zobaczyć można m.in. pancerną wieżę obserwacyjną, części pancernej wieży bojowej oraz elementy wysadzonych dział.
• Kaponiera 8813 - jest to dawny schron, który znajduje się przy Wybrzeży Marszałka Józefa Piłsudskiego 4. Powstał on w ramach budowy systemu umocnień granicznych nazwany współcześnie Linią Mołotowa, które powstały po tym jak na mocy paktu Ribbentrop-Mołotow z 23 sierpnia 1939 roku Armia Czerwona zajęły tereny ziem polskich. Kaponiera 8813 to jeden z 22 obiektów, które powstały w mieście w latach 1940-1941. Schron został wyposażony w 4 strzelnice. Obecnie w gruntownie odrestaurowanym obiekcie mieści się muzeum. Obejrzeć można tu pełne wyposażenie bunkra, w tym drzwi i śluzy gazoszczelne, rury głosowe, łącznicę z telefonem polowym, peryskop czy dawny węzeł sanitarny. W placówce znajduje się także wystawa poświęcone Linii Mołotowa oraz początku wojny niemiecko-sowieckiej.

Kopiec Tatarski

Na Przemyślem góruje wzgórze Zniesienie (350 metrów n.p.m.) na którym znajduje się m.in. Kopiec Tatarski nazywany także często Kopcem Przemysława. W czasach prehistorycznych znajdowało się tu miejsce kultu bogów słowiańskich. Jedna z legend głosi, że w pierwszej połowie XVI wieku pobito tu, czyli "zniesiono", oddział tatarski. W bitwie zginął chan, któremu usypano kopiec. W II połowie XIX wieku Austriacy wybudowali na Zniesieniu kilka obiektów wchodzących w skład pierścienia wewnętrznego Twierdzy Przemyśl. Najbliżej kopca zobaczymy baterię XVI b "Kopiec Tatarski", ale największym obiektem jest fort XVI "Zniesienie". Tworzą go trzy szańce połączone w jeden obiekt umożliwiający obronę okrężną. Z odsłoniętych fragmentów fortu rozpościera się przepiękna panorama miasta, Kotliny Sandomierskiej, Gór Sanocko-Turczańskich oraz Pogórza Przemyskiego.

Ciekawostki

• W Przemyślu znajduje się największa liczba obiektów zabytkowych na obszarze województwa podkarpackiego;
• Po wybuchu II wojny światowej Przemyśl był jednym z nielicznych miast podzielonych na dwie części w wyniku realizacji paktu Ribbentrop-Mołotow (granicą była rzeka San);
• W Przemyślu urodził się znany polski dziennikarz i komentator sportowy Przemysław Babiarz.

Multimedia