Łańcut to miasto w południowo-wschodniej Polsce, położone na granicy Podgórza Rzeszowskiego i Pradoliny Podkarpackiej. Jego główną atrakcją turystyczną jest usytuowany w samym sercu miasta i uważany za jedną z najpiękniejszych rezydencji arystokratycznych w Polsce, okazały barokowy Zamek Lubomirskich i Potockich. Jego początki sięgają XIV stulecia, kiedy to na wzgórzu plebańskim (obecnie północna część miasta) wzniesiona została pierwsza drewniana warownia. Jej fundatorami byli członkowie możnej rodziny Pileckich. W 1502 roku twierdza dwukrotnie oparła się najazdowi Tatarów, a wiek później w wyniku kolejnego najazdu została doszczętnie zniszczona. W późniejszym casie w jej miejscu wybudowana została plebania łańcuckiej fary. Obecny zamek wybudowany został w latach 1629-1641 na polecenie marszałka wielkiego koronnego Stanisława Lubomirskiego (1583-1649). Budowla otoczona została nowoczesnymi jak na tamte czasy potężnymi fortyfikacjami bastionowymi tworząc charakterystyczną rezydencję typu "palazzo in fortezza". Przy ich budowie zatrudnieni byli m.in. Maciej Trapola, Krzysztof Mieroszewski, Tylman z Gameren czy Giovanni Battista Falconi. Obwarowania skutecznie ochroniły zamek w czasie potopu przed najazdami wojsk Szwedzkich, a później atakami wojsk Rakoczego. W drugiej połowie XVIII wieku ówczesna właścicielka zamku Izabela Czartoryska poleciła rozebrać fortyfikacje i przekształcić warownię w otoczoną malowniczym parkiem rezydencję płacową. Powstała wtedy też także biblioteka oraz teatr pałacowy. Pod koniec XVIII stulecia Łańcut uchodził za jedną z najwspanialszych rezydencji pałacowych w Polsce. Kwitło tutaj niezwykle bogate życie muzyczne i teatralne. Two właśnie tutaj w 1792 roku wystawiono m.in. "Parady" Jana Potockiego (1761-1815). Po śmierci Izabeli w roku 1816 Łańcut wraz zamkiem przeszedł w ręce jej wnuków Alfreda i Artura Potockich, którzy utworzyli tu ordynację (rządzący się swoimi własnymi prawami dotyczącymi dziedziczenia majątek ziemski). Po śmierci Alfreda II Łańcut przeszedł w ręce Romana Potockiego, który wraz z żoną Elżbietą zlecił przeprowadzić generalny remont zamku połączony z przebudową. Rezydencja zyskała wtedy swoją obecną neobarokową elewację. Wtedy też założono m.in. instalację wodociągową i kanalizację oraz zelektryfikowano cały budynek. Powiększony został także park w którym założono Ogród Włoski. W owym czasie zamek w Łańcucie stał się jedną z najbardziej luksusowych rezydencji w tej części Europy do której zjeżdżali przedstawiciele wielu wpływowych i znakomitych rodów arystokratycznych. W posiadłości gościli także arcyksiążę Rudolf oraz Franciszek Ferdynand. Pod koniec II wojny światowej do zamku wkroczyła Armia Czerwona. Wtedy to Juliusz Wierciński, pełnomocnik ówczesnego ordynata Alfreda Potockiego, zamieścił na murach napis w języku rosyjskim "Muzeum Narodu Polskiego", dzięki czemu posiadłość ocalała od całkowitej sowieckiej dewastacji. Po wojnie zamek został odrestaurowany a w jego murach urządzono muzeum. Obecnie jest to jedna z najważniejszych instytucji kulturalnych w województwie podkarpackim. Zamek otacza stary niezwykle malowniczy 36 hektarowy park z ogrodami, który w swoim obecnym kształcie powstał w XVIII i na początku XIX wieku, kiedy to Łańcut należał do Stanisława i Izabeli Lubomirskich. Na jego terenie znajduje się wiele obiektów zabytkowych jak m.in. klasycystyczna Oranżeria z ogrodem zimowym, neogotycki Zameczek Romantyczny, ujeżdżalnia, stajnie, szkoła muzyczna (dawniej dom ogrodników), Storczykarnia (1904/2008) czy kort tenisowy.
Powozownia
Zamek w Łańcucie słynie także z niezwykle interesującej kolekcji pojazdów konnych. Znajduje się tu największy w Polsce zbiór zabytkowych karet, bryczek, sań i różnego rodzaju pojazdów konnych (blisko 120 pojazdów). Wszystkie pojazdy umieszczone są w utworzonej w 1902 roku Powozowni która wybudowana została według projektu francuskiego architekta Amanda Bauqu. Urządzenie stajni, szorowani i siodlarni zamówiono w wiedeńskiej firmie R.Ph.Waagner. Dziś jest to jedna z najlepiej zachowanych na świecie magnackich wozowni. Większość pojazdów w niej umieszczonych wyprodukowana została przez renomowane firmy wiedeńskie, londyńskie czy paryskie takie jak min. jak Marius, Lohner, Labourdette czy Rotchild. Zobaczyć tu możemy m.in. wyprodukowaną w latach dwudziestych XX wieku tzw. "Berlinkę" należącą niegdyś do generała Piotra Szembeka, XIX wieczny Ziegewagen (dziecięcy powozik, do którego zaprzęgano kozy, psy lub kuce), oryginalny jednokołowy pojazd dla pań zwany Beczką (Tonneau) czy francuską osobowo bagażową Charette. W powozowni znajduje się także olbrzymia (z przeszklonym dachem) Hala Zaprzęgowa, której ściany ozdabia imponuijąca kolekcja trofeów egzotycznych przywiezionych w 1924 z safari roku przez ostatniego właściciela Łańcuta oraz kilka trofeów europejskich.
Miasto
Historia Łańcuta sięga czasów wczesnego średniowiecza. Za datę lokacji miasta przyjmuje się rok 1349 i wiąże się ją z królem Kazimierzem Wielkim. Wtedy to miała miejsce lokacja miasta na prawie magdeburskim. Na przestrzeni wieków Łańcut należał kolejno do Pileckich, Stadnickich, Lubomirskich i Potockich. Mimo położenia miasta na trasie ważnego szlaku handlowego to zawsze pozostawało w cieniu zamku. Odwiedzając Łańcut warto także zobaczyć dawny kościół i klasztor Dominikanów, synagogę (uważaną za jeden z najcenniejszych zabytków żydowskiej architektury sakralnej w Polsce) czy usytuowane klasycystycznym dworku z 1883 roku na terenie Fabryki Wódek "POLMOS ŁAŃCUT" Muzeum Gorzelnictwa.
Ciekawostki
- Każdego roku w maju w Łańcucie organizowany jest Festiwal Muzyki, któremu niegdyś zawsze przewodził znany polski dziennikarz, publicysta i krytyk muzyczny Bogusław Kaczyński (1942-2016).
