Kaliningrad (Królewiec) to miasto w zachodniej Rosji, położone w obwodzie kaliningradzkim (eksklawa Federacji Rosyjskiej) u ujścia rzeki Pregoły do Morza Bałtyckiego. Założone zostało w 1255 roku przez Krzyżaków ku chwale ówczesnego czeskiego króla Przemysła Ottokara II, który stanął na czele wojsk krzyżackich podczas wyprawy zbrojnej przeciwko Prusom. Miasto powstało w miejscu starego pruskiego grodu warownego zwanego Tuwangste (Dębowy Las). Jeszcze w tym samym stuleciu Krzyżacy wznieśli tu zamek, który w 1312 roku stał się siedzibą komturii (jednostka administracyjno-terytorialno-wojskowa zakonów rycerskich, zarządzana przez komandora). W 1322 roku Zakon przekazał kapitule wschodnią część wyspy Knipawa oraz zezwolił na wybudowanie mostu dla pieszych na rzece Pregole łączącego stare i nowe (znajdujące się na wyspie) budynki kapitulne. Wkrótce potem biskup sambijski rozpoczął budowę nowej katedry wokół której z upływem czasu zawiązała się osada. W XIV wieku Królewiec stał się członkiem Hanzy (związku miast handlowych Europy Północnej z czasów Średniowiecza i początku ery nowożytnej), a po 1440 roku wszedł w skład Związku Pruskiego. W 1455 roku miasto zostało zajęte przez wojska krzyżackie i niespełna dwa lata później stało się siedzibą wielkiego mistrza krzyżackiego. Po sekularyzacji zakonu krzyżackiego i hołdzie pruskim (1525) Królewiec podniesiony został do rangi stolicy Księstwa Pruskiego zależnego od króla polskiego. W 1618 Prusy Książęce wraz z Królewcem przeszły we władanie elektorów Brandenburgii, a w 1871 miasto stało się częścią nowo utworzonego Cesarstwa Niemieckiego. W 1724 roku król Fryderyk Wilhelm I (1688-1740) wydał reglament ratuszowy, który scalał trzy niezależne od siebie ośrodki: Stare Miasto Królewiec, wyspę Knipawę oraz Lipnik (Nowe Miasto) w jeden duży organizm miejski nazwany oficjalnie jako Królewsko-Pruskie Stołeczne i Rezydencjonalne Miasto Królewiec (Königlich Preussische Haupt- und Residenzstadt Königsberg). Miasto otrzymało wówczas nowy herb łączący w sobie symbole wszystkich ośrodków, które łączył pruski orzeł w koronie książęcej na głowie i koroną królewską z inicjałami FW (Fryderyk Wilhelm) na piersi. Po klęsce Prusaków w 1757 roku w wojnie siedmioletniej wojska rosyjskie zajęły praktycznie całe Prusy wraz z Królewcem. Rok później w wyniku śmierci carycy i tzw. "cudu domu brandenburskiego" (Mirakel des Hauses Brandenburg) miasto powróciło w ręce Hohenzollernów. Najtragiczniejszy okres w dziejach Królewca miał miejsce podczas II wojny światowej, kiedy to w skutek alianckich nalotów, a potem zaciętych walk podczas oblężenia miasta w 1945 roku najstarsza zabytkowa część Królewca została praktycznie doszczętnie zrównana z ziemią. Po wojnie ruiny zostały rozebrane, zacierając wszelkie ślady historycznej tkanki miejskiej. Wkrótce potem miasto wraz z całym obwodem stało się wielką bazą wojskową Floty Bałtyckiej. Obcokrajowcy (nawet ci z PRL), mieli zakaz wjazdu do zmilitaryzowanego obwodu (który był wyposażony także w broń nuklearną). Dopiero w latach osiemdziesiątych ubiegłego stulecia Kaliningrad zabudowano brzydkimi betonowymi blokami. Największy z nich, 16-piętrowy tzw. Dom Sowietów, straszy w centrum do dziś (przed wojną znajdował się tu zamek). Ogromny budynek stoi pusty, bo po upadku ZSRR zabrakło pieniędzy na jego wykończenie.
Zwiedzanie
Po II wojnie światowej miasto zmieniło swoją nazwę na Kaliningrad, na cześć jednego z członków partii bolszewickiej Michaiła Kalinina (1875-1946). Zniszczona podczas wojny najstarsza część miasta nie została odbudowana, przez co do czasów obecnych zachowało się niewiele zabytków. Obecny Kaliningrad praktycznie w ogóle nie przypomina dawnego Królewca. Z powodów ideologicznych oraz zerwania z niemiecką przeszłością nastąpiła celowa degradacja substancji zabytkowej miasta. Zniszczony tylko w połowie zamek krzyżacki został w 1968 roku wysadzony i zrównany z ziemią na rozkaz samego Leonida Breżniewa. Mimo, że dziś w krajobrazie miejskim dominują blokowiska to zachowało się tu kilka zabytkowych budowli. Najciekawsze z nich to m.in. XVI wieczna katedra św. Wojciecha i Najświętszej Marii Panny, ewangelicki Kościół Luizy (obecnie Teatr Lalek), gotycki Kościół Świętej Rodziny (obecnie filharmonia), Muzeum Bursztynu oraz stanowiące pozostałości miejskich fortyfikacji bramy miejskie (Brandenburska, Królewska i Wrangel). Straszący swoim wyglądem w centrum miasta Dom Sowietów został rozebrany w latach 2023-2024. Z nowszych budowli warto zwrócić uwagę na wybudowany w latach 1995-1996 prawosławny Sobór Chrystusa Zbawiciela. Jego projekt w zmodernizowanym stylu bizantyjsko-ruskim sporządził miejscowy architekt Oleg Kopyłow, inspirując się średniowieczną architekturą Rusi Włodzimiersko-Suzdalskiej i bryłą zrekonstruowanego dziewiętnastowiecznego soboru o tym samym wezwaniu w Moskwie (największej cerkwi prawosławnej w świecie).
Ciekawostki
- Kaliningrad jest jedynym niezamarzającym (podczas zimy) rosyjskim portem na Bałtyku;
- Kaliningrad jest najdalej na zachód wysuniętym miastem Rosji;
- W XVI stuleciu Królewiec stał się ważnym ośrodkiem wydawniczym polskojęzycznej literatury religijnej. W latach 1543-1552 wydano tu więcej książek w języku polskim niż w całej Rzeczypospolitej;
- W Kaliningradzie urodził się i studiował znany niemiecki filozof oświecenia, profesor logiki i metafizyki Immanuel Kant (1724-1804);
- Na przestrzeni wieków miasto wielokrotnie zmieniało swoją nazwę. Pierwotne określane było jako Lipnik, później zaś przemianowano je na Pregelmünde (Pregołoujście), a potem na Królewiec. Obecnie nosi nazwę Kaliningrad;
- Od 9 maja 2023 roku w Polsce jedynymi, de iure, prawidłowymi nazwami Kaliningradu i obwodu kaliningradzkiego są Królewiec i obwód królewiecki.
