Supraśl to niewielkie miasteczko w północno-wschodniej Polsce (Podlasie), położone na terenie Puszczy Knyszyńskiej nad rzeką Supraślą (prawy dopływ Narwi). Jednym z ciekawszych zabytków jest tu usytuowany na terenie miasteczka okazały Monaster Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny. Jest to jeden z zaledwie sześciu prawosławnych monasterów męskich jakie spotkać można obecnie na terenie Polski. Klasztor ufundowany został w 1498 roku przez ówczesnego marszałka Wielkiego Księstwa Litewskiego - Aleksandra Chodkiewicza. Współfundatorem został także biskup smoleński, przyszły metropolita kijowski Józef Sołtan (1450-1521). To właśnie on obdarował monaster słynącą łaskami kopią Smoleńskiej Ikony Matki Bożej. Początkowo powstała tu niewielka drewniana cerkiew, która w późniejszym czasie zastąpiona została murowaną świątynią. Jej obronny charakter oraz harmonijne połączenie stylów budownictwa wschodniego i zachodniego (gotyk), uczyniły z niej obiekt wyjątkowy. Monaster bardzo szybko osiągnął godną takiej oprawy rangę duchowną. Stał się znany i ceniony daleko poza granicami Wielkiego Księstwa Litewskiego. Odwiedzało go wielu dostojników zarówno cerkiewnych jak i świeckich, m.in. patriarcha konstantynopolitański Jeremiasz II czy król Zygmunt August. W owym czasie nazywano go także ławrą, co świadczyło o jego niebagatelnym znaczeniu. Monaster słynął z wysokiej, daleko promieniującej "kultury pisemnej". Pod koniec XVI wieku biblioteka klasztorna liczyła w sumie 200 woluminów i starodruków. Przechowywano tu m.in. pochodzący z początku XI wieku tzw. Kodeks Supraski. Wtedy też w pobliżu monasterskich zabudowań wybudowano koleją cerkiew, Zmartwychwstania Chrystusa, w podziemiach, której zgodnie z tradycją chrześcijaństwa wschodniego, w specjalnych niszach chowano zmarłych mnichów. Monaster w Supraślu stał się drugim po Ławrze Pieczerskiej w Kijowie ważnym ośrodkiem kulturalnym i religijnym Kościoła Prawosławnego na ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego. Po śmierci metropolity Michała Rahozy w 1614 roku na blisko 200 lat klasztor został przyłączony do Kościoła unickiego. Wraz ze zmianą reguły zmienił się także duch monasteru. Nieustanne konflikty pomiędzy świątynią, rodziną Chodkiewiczów i unickimi metropolitami zakłócały spokój bractwa. Wtedy też przy monasterze utworzona została drukarnia z własną papiernią. Od końca XVII stulecia opuściło ją wiele ksiąg liturgicznych, pism religijnych czy świeckich. Po rozbiorach Rzeczpospolitej dobra klasztorne zostały skonfiskowane przez władze pruskie. Zlikwidowano wtedy także działającą nieprzerwanie od 1693 roku słynną drukarnię klasztorną. W czasie II wojny światowej monastyr został dotkliwie uszkodzony przez stacjonujące tu wojska sowieckie, a całości zniszczenia dopełniły wycofujące się w 1944 roku wycofujące się wojska niemieckie, które wysadziły w powietrze główną Cerkiew Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny. Z ruin wystawały jedynie dwa filary, z których odcięto ocalałe fragmenty fresków. Świątynię odbudowano dopiero w 1985 roku. Wkrótce potem powołano także Męski Dom Zakonny a w 1996 roku obiekt przekazano prawosławnej cerkwi. Obecnie w skład całego kompleksu klasztornego wchodzą: XVI-wieczna Cerkiew Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny, XVII-wieczny Pałac Archimandrytów, zbudowana w roku 1752 roku brama-dzwonnica oraz pochodzące z XVII i XVII wieku zabudowania klasztorne.
Pałac Buchholtzów
Odwiedzając monastyr w Supraślu warto także zobaczyć znajdujący się przy rynku zabytkowy Pałac Buchholtzów. Budowla wzniesiona została w na przełomie XIX i XX wieku przez Adolfa Gustawa Buchholtza i jego żonę - Adelę Marię. Przyjechali oni do Supraśla z Łodzi w celu założenia tu działalności przemysłowej (włókiennictwo) bliżej rosyjskich rynków zbytu. Początkowo powstał tu niewielki pałacyk, usytuowany w pobliżu fabryki, który w późniejszych latach został przekształcony w okazałą rezydencję. Po II wojnie światowej pałac stał się własnością państwa, które utworzyło w nim szkołę średnią (najpierw Technikum Finansowe, a później Liceum Plastyczne). Architektura budynku wzorowana jest na renesansowych rezydencjach jakie spotkać można ba terenie Włoch czy Francji. Ornamentyka pałacu nawiązuje wyraźnie do secesji. Oprócz tego w jego sylwetce dostrzec można także motywy renesansowe, barokowe czy rokokowe. W sąsiedztwie pałacu znajduje się wybudowany w latach 1910-1920 niewielki budynek stróża. Całość otoczona jest malowniczym parkiem krajobrazowym. Obecnie w murach pałacu znajduje się siedziba Państwowego Liceum Sztuk Plastycznych im. Artura Grottgera.
Ciekawostki
- Od 2004 roku na terenie Monasteru działa prawosławna Akademia w Supraślu, która zajmuje się pielęgnowaniem, rozwojem i upowszechnianiem tradycji, wartości i duchowości prawosławia jako źródła odpowiedzi na wyzwania współczesności;
- W Supraślu znajduje się siedziba Parku Krajobrazowego Puszczy Knyszyńskiej.
