Tivoli to miasto w środkowych Włoszech, położone nad rzeką Aniene (dopływ Tybru) w dolnej części Wzgórz Sabiny, około 25 km w kierunku wschodnim od Rzymu. Jego początki sięgają czasów starożytnych, kiedy to znajdowała się tu etruska osada zwana Tibur. W 338 roku p.n.e. została ona zdobyta i zajęta przez Cesarstwo Rzymskie. Po uzyskaniu przez mieszkańców prawa do obywatelstwa rzymskiego miasto stało się popularnym ośrodkiem wypoczynkowym bogatych Rzymian, który budowali i nadal budują tu swoje rezydencje.
Willa Hadriana
W 117 roku n.e. znany z artystycznych upodobań cesarz Hadrian rozpoczął w Tivoli budowę jednej ze swoich licznych luksusowych wilii. Wkrótce potem budowla ta stała się jedną z najokazalszych i najwspanialszych letnich rezydencji tamtego okresu (swoim rozmiarem dorównywała nawet Pompejom). Głównym zamysłem przy budowie było odtworzenie licznych miejsc oraz budowli, które wywarły wielkie wrażenie na cesarzu podczas jego podróży po Grecji i Egipcie. Powstał wówczas rozległy kompleks składający się z połączonych licznymi drogami oraz podziemnymi korytarzami trzech głównych niezależnych części. Pierwsza służyła cesarzowi oraz jego rodzinie, drugą zajmowali urzędnicy państwowi, trzecią zaś żołnierze, służba oraz niewolnicy. Z tej niegdyś imponującej rezydencji do czasów obecnych zachowały się jedynie rozległe ruiny. Dziś zajmują one obszar około 56 ha (szacuje się że, w okresie największej świetności willa wraz z ogrodami mogła zajmować od 80 do 300 ha). Dla zwiedzających udostępniono m in. ruiny Pałacu Cesarskiego, teatr grecki, palestrę, zabudowania zwane Nimfeum, relikty biblioteki greckiej i łacińskiej, szpital oraz pozostałości Teatru Morskiego i Sali Filozofów. W 1999 roku ruiny Willi Hadriana (Villa Adriana) zostały wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.
Willa d'Este
Odwiedzając Tivoli warto także wybrać się do otoczonej pięknymi późnorenesansowymi ogrodami okazałej Willi d'Este. W swoim obecnym kształcie powstała ona w XVI wieku, kiedy to kardynał Hipolit d'Este (syn Lukrecji Borgii) polecił przebudować dawne opactwo benedyktynów w okazały pałac zwany także często Willą Tysiąca Fontann. Swego czasu była to jedna z najokazalszych rezydencji mieszkalnych w całej Europie. W 2001 roku Willa d'Este (Villa d'Este) wraz z otaczającymi ją ogrodami zostały wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.
