Gniezno to miasto w województwie wielkopolskim, położone pośród trzech malowniczych jezior (Jelonek, Świętokrzyskie, Winiary) na obszarze Niziny Wielkopolskiej. Jest to jedno z najstarszych miast w Polsce któego historia sięga końca VIII wieku. Wtedy to na jednym z okolicznych wzgórz (Góra Lecha) znajdowała się stara drewniano-ziemna osada państwa plemiennego Polan. Za panowania Mieszka I gród ten został rozbudowany i wkrótce stał się główną siedzibą (obok m.in. Ostrowa Lednickiego, Poznania i Giecza) pierwszych władców piastowskich. Na początku XI wieku odbył się tu słynny zjazd gnieźnieński na którym obok Bolesława I Chrobrego uczestniczył także oraz cesarz Świętego Cesarstwa Rzymskiego Otton III w wyniku którego proklamowano utworzenie arcybiskupstwa i metropolii gnieźnieńskiej. Wtedy też miejscowa świątynia wybudowana jeszcze za Mieszka I podniesiona została do rangi katedry. W 1025 roku w Gnieźnie miała miejsce koronacja Bolesława Chrobrego na pierwszego króla Polski. Niespełna 10 lat później miasto zostało najechane i doszczętnie zniszczone przez wojska króla Czech Brzetysława I (1002-1055). Po tym tragicznym wydarzeniu Kazimierz Odnowiciel (1016-1058) zdecydował się przenieść główny ośrodek władzy państwowej do prężnie rozwijającego się wówczas Krakowa. Upadek miasta przypieczętował wielki pożar jaki doszczętnie zniszczył kamienny zamek na Wzgórzu Lecha. W 1331 roku Gniezno zostało zdobyte i zniszczone przez Krzyżaków, a w 1655 roku splądrowali je i ograbili Szwedzi. Zakrojona największą skalę odbudowa miasta nastąpiła dopiero w XVIII wieku. Podczas rozbiorów Polski Gniezno dostało się pod panowanie Prus. W 1819 roku miasto zostało ponownie zniszczone tym razem przez ogromny pożar. Ponowna odbudowa nastąpiła dopiero w XIX wieku. Wtedy też zadecydowano o nowym układzie przestrzennym miasta wytyczając rynek oraz tworząc nową ulicę imienia Bolesława Chrobrego na której wyeksponowana została katedra gnieźnieńska.
Zwiedzanie
Jednym z najcenniejszych zabytków Gniezna jest usytuowana na legendarnym Wzgórzu Lecha monumentalna gotycka Katedra Gnieźnieńska (Bazylika prymasowska Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny). Świątynia stanowiła niegdyś miejsce koronacji królów Polski. Obecna katedra jest trzecią stojącą w tym miejscu. Została ona wybudowana na przełomie XIV i XV wieku. Zwiedzając świątynie warto zwrócić uwagę na barokową złoconą konfesję, pod którą znajduje się wczesnobarokowy relikwiarz ze szczątkami św. Wojciecha (czeski duchowny katolicki) oraz na pochodzące z drugiej połowy XII wieku słynne (odlane z brązu) Drzwi Gnieźnieńskie, na których znajdują się płaskorzeźby przestawiające osiemnaście otoczonych ozdobną ramą (bordiurą) scen z życia i męczeńskiej śmierci św. Wojciecha. Stanowią one unikalny przykład sztuki romańskiej okresu średniowiecza. Odwiedzając Gniezno warto także zobaczyć m.in. znajdujący się przed katedrą Pomnik Bolesława Chrobrego, jednonawowy romański kościół św. Jerzego, wybudowany w 1830 roku klasycystyczny budynek Starego Ratusza, gotycki kościół św. Michała Archanioła, XV wieczny kościół Świętej Trójcy oraz wzniesiony za czasów panowania Bolesława Śmiałego kościół św. Wawrzyńca.
Nazwa i legenda
Według jednej z miejscowych legend nazwa Gniezno pochodzi od słów "gniazdo" oraz "gnieździć się". Związane jest toe starym z podaniem o trzech braciach: Lechu, Czechu i Rusie. Przed wiekami wędrowali oni przez wielkie puszcze porastające obecne tereny Polski w poszukiwani ziemi do osiedlenia. Dotarli w końcu do malowniczej doliny otoczonej pagórkami i jeziorami. Na najwyższym ze wzniesień na jednym z okazałych dębów swoje gniazdo miał orzeł. Zobaczywszy to Lech zdecydował, że wokół drzewa gród, a białego orła przyjmie za godło. To właśnie na cześć orlego gniazda miasto nazwane zostało Gnieznem. Dwaj bracia zostawili Lecha i ruszyli dalej - Czech na południe, a Rus na wschód. Znaczna część polskich językoznawców powątpiewa jednak w tą legendę, wskazując na to, że miasto swoja nazwę wzięło od nieistniejącego już dziś jeziora.
Ciekawostki
- Na banknocie o nominale dziesięć złotych znajduje się motyw z posadzki katedry w Gnieźnie, a na banknocie dwudziestozłotowym odnaleźć można wizerunek lwa pochodzący z ornamentu jaki znajduje się na drzwiach katedry;
- W gnieźnieńskiej bibliotece katedralnej znajduje się najstarsza książka ziem polskich. Jest to niewielki pergaminowy kodeks datowany na początek IX stulecia.
