Kazimierz Dolny

Kazimierz Dolny to zabytkowe miasto w środkowo-wschodniej Polsce (województwo Lubelskie), położone nad rzeką Wisłą. Jego początki sięgają XI wieku, kiedy to w miejscu obecnego miasta znajdowała się niewielka osada zwana Wietrzną Górą. W owym czasie należała ona do zakonu benedyktynów. Pod koniec XII wieku książę sandomierski Kazimierz Sprawiedliwy (1138-1194) przekazał osadę wraz z okolicznymi wsiami siostrom norbertankom z krakowskiego Zwierzyńca. Przypuszcza się, że to właśnie siostry norbertanki zmieniły nazwę osady na Kazimierz, na cześć swego darczyńcy. Założenie miasta oraz budowę zamku obronnego przypisuje się jednak królowi Kazimierzowi Wielkiemu (1310-1370). Prawa miejskie, a co za tym idzie także liczne przywileje oraz ulgi Kazimierz uzyskał w pierwszej połowie XIV wieku (m.in. prawo składu polegające na nałożeniu na przejeżdżających przez miasto kupców obowiązku wystawienia na sprzedaż przewożonych towarów). Dynamiczny rozwój miasta umożliwiało korzystne położenie w pobliżu ważnego szlaku handlowego łączącego Ruś ze Śląskiem i Pomorzem. W 1406 roku Władysław Jagiełło (1362-1434) dokonał lokacji miasta na prawach magdeburskich. Wtedy też wytyczony został Rynek oraz okalające go ulice. W latach 1561 i 1585 Kazimierz nawiedzony został przez pożary podczas których zniszczona została większość drewnianej zabudowy. Nowe domy i spichlerze zostały odbudowane przy wykorzystaniu skał wapiennych pochodzących z okolicznych wzgórz. Okres prosperity Kazimierza przerwany został w 1656 roku najazdem i spaleniem miasta oraz zamku przez wojska króla szwedzkiego Karola Gustawa (1622-1660). Całości zniszczenia dokonały liczne przemarsze wojsk oraz zaraza. Ponowne ożywienie gospodarcze nastąpiło w 1677 roku, kiedy to Jan III Sobieski (1629-1696) wydał dekret pozwalający osiedlać się w mieście kupcom ormiańskim, greckim i żydowskim. W 1831 roku, 18 marca pod Kazimierzem stoczona została jedna z ważniejszych bitew powstania listopadowego. Niestety zakończyła się całkowitą porażką oraz wzięciem do niewoli generałów Michała Wielhorskiego i Stanisława Krzesimowskiego. W 1869 roku Kazimierz utracił prawa miejskie a pod koniec XIX stulecia stał się miejscowością wypoczynkową. Obecnie z uwagi na malownicze położenie pośród wzgórz, wielowiekową historię, oraz bogactwo architektoniczne miasto odwiedzane jest każdego roku przez setki tysięcy turystów turystów. Każdego roku w Kazimierzu organizowane są m.in. Festiwal Filmu i Sztuki "Dwa Brzegi", "Kazimiernikejszyn - wydarzenie bez spinki", Ogólnopolski Festiwal Kapel i Śpiewaków Ludowych oraz Kazimierski Festiwal Organowy.

Zwiedzanie

Serce Kazimierza stanowi niezwykle malowniczy brukowany Rynek. Z każdej ze stron otaczają go zabytkowe XVII-wieczne renesansowe kamienice. Dwie najpiękniejsze to wybudowanie na początku XVII wieku bogato zdobione kamienice Przybyłów. Ich wygląd nawiązuje do budowli renesansu włoskiego i niderlandzkiego, ale potraktowanego w sposób naiwny. Kamienice charakteryzują się bogatą dekoracją elewacji z wieńczącymi je pięknymi attykami. Niegdyś stanowiły własność braci Krzysztofa i Mikołaja Przybyłów. Kierując się ulicą Browarną na południowy-wschód od Rynku dojdziemy do dawnego placu targowego, który obecnie nazywany jest Małym Rynkiem. Zachowały się tu wybudowane na początki XIX wieku drewniane jatki (miejsce, w którym sprzedawano mięso z uboju). Przy głównym Rynku swój początek bierze także ulica Zamkowa, która na początku przebiega obok okazałego kościoła farnego pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela i św. Bartłomieja. Jego początki sięgają pierwszej połowy XIV wieku. Swój obecny renesansowy kształt kościół uzyskał w czasie ostatniej większej przebudowy jaka przeprowadzona została na początku XVII wieku. Tuż za kościołem znajduje się cmentarz z Mogiłą Powstańców i Krzyżem 100-lecia Powstania Styczniowego. Wchodząc na wzgórze dojdziemy do pozostałości średniowiecznego zamku oraz wolno stojącej Baszty nazywanej często Wieżą Łokietka. Na jej szczycie znajduje się obecnie taras widokowy z którego rozpościera się przepiękny widok na miasto, Wisłę oraz okolicę. Przechadzając się promenadą wzdłuż Wisły podziwiać można pochodzące z XVI u XVII wieku liczne spichlerze a także bogato zdobione kamienice mieszczańskie. W samym mieście jak i w jego okolicach znajduje się wiele malowniczych wąwozów z których za najpiękniejszy uznawany jest Korzeniowy Dół.

Kościół św. Jana Chrzciciela i św. Bartłomieja

Pierwsza świątynia w Kazimierzu Dolnym ufundowana została w pierwszej połowie XIV wieku przez króla Kazimierza Wielkiego (1310-1370). Kościół ten był znacznie mniejszy od obecnego i mieścił się w obrębie jego nawy. Świątynia przetrwała do 1561 roku, kiedy to została doszczętnie zniszczona przez pożar jaki w owym czasie nawiedził miasto. Bardzo szybko przystąpiono do odbudowy kościoła. Niestety prace zostały przerwane a odbudowa dokończona została dopiero w latach 1610-1613. Świątynia zyskała wówczas swój obecny renesansowy kształt. Jest to jednonawowa budowla z prezbiterium zamkniętym półokręgiem do której przylega trzykondygnacyjna, czteroboczna wieża. Od strony północno-wschodniej do nawy przylegają dwie kaplice, do prezbiterium zakrystia (sklepienia) od południowego zachodu oraz mały babiniec. We wnętrzu kościoła warto zwrócić uwagę na XVII-wieczne organy w modrzewiowej oprawie (jedne z najstarszych w Polsce) barokowy ołtarz główny oraz pochodzącą z 1615 roku ambonę.

Zamek

Początki zamku w Kazimierzu sięgają przełomu XIII i XIV wieku, kiedy to wzniesiony został tu blisko 20 metrowy obronny stołp (średniowieczna wieża obronna). Powstał on na okolicznym wzgórzu (obecnie Góra Zamkowa) na wysokości przeprawy przez Wisłę, tzw. Przewozu Woyszyńskiego. Jakiś czas później w czasach rządów Kazimierza Wielkiego nieco poniżej wziniesina wybudowany został gotycki zamek. Początkowo miał on kształt zbliżony do owalu, który otaczały wysokie na dwa metry potężne mury obronne. Głównym zadaniem warowni była kontrola przebiegającego tędy ważnego szlaku handlowego. Na zamku przechowywano także cło przewozowe pobierane od kupców spławiających Wisłą swoje towary. W XV wieku w czasach rządów rodziny Grotów warownia została gruntownie przebudowana. Powstało wówczas m.in. dwukondygnacyjne skrzydło mieszkalne (od strony miasta) oraz kwadratowa wieża mieszkalno-obronna. W 1655 roku podczas Potopu szwedzkiego zamek został zajęty i spalony przez szwedzkie wojska Karola Gustawa (1622-1660). Całości zniszczenia dopełniły dwa lata później siedmiogrodzkie oddziały księcia Jerzego Rakoczego (1621-1660). W 1831 roku w czasie bitwy pod Kazimierzem Dolnym, zamku bronił Batalion Celnych Strzelców Sandomierskich pod dowództwem Stanisława Krzesimowskiego. Z całego założenia do czasów obecnych przetrwały jedynie malownicze ruiny Zamku Dolnego oraz Wieża, nazywana potocznie "Basztą Łokietka".

Góra Trzech Krzyży

Góra Trzech Krzyży, nazywana niegdyś Górą Krzyżową, to jeden z symboli Kazimierza Dolnego i zarazem jeden z najpopularniejszych punktów widokowych w mieście. Góra znajduje się w sąsiedztwie rynku i ma wysokość około 190 metrów n.p.m. i 90 metrów nad poziomem miasta. Roztacza się z niej przepiękny widok na centrum miasta, a także malownicza dolinę Wisły, uznawaną za jeden z najpiękniejszych fragmentów Małopolskiego Przełomu Wisły. Według miejscowej tradycji krzyże znajdujące się na szczycie miały upamiętniać morową zarazę jaka nawiedziła Kazimierz na początku XVIII wieku, a także cudowne uleczenie z niej mieszkańców. Jak wykazały badania historyczne krzyże stały tu już o wiele wcześniej. Pierwsza pisemna wzmianka o Górze Krzyżowej w Kazimierzu pochodzi z XVI wieczny rękopisów. Przypuszcza się góra stanowiła także wczesnośredniowieczne miejsce kultu, o czym świadczy odkryty tu kurhan ze szczątkami ludzkimi. Być może krzyże upamiętniały także znajdujący się w tym miejscu klasztor i kaplicę sióstr Norbertanek. Drewniane krzyże wymienianie są regularnie co 30-40 lat. Obecne mają wysokość, około 8 metrów i każdy waży blisko pół tony. Postawiono je z inicjatywy miejscowej parafii w 2002 roku. Zastąpiły poprzednie postawione tu w 1972 roku.

Ciekawostki

• Przydomek "Dolny" do miasto otrzymało w celu odróżnienia go od Kazimierza pod Krakowem, leżącego w górnym biegu Wisły;
• Przez Kazimierz Dolny przebiega Szlak Renesansu Lubelskiego.