Pałac w Kurozwękach

Kurozwęki to niewielka miejscowość w południowej Polsce (województwo świętokrzyskie), położona na Pogórzu Szydłowskim nad rzeką Czarną Staszowską (lewy dopływ Wisły). Jednym z ciekawszych zabytków jest tu usytuowany an trenie miasteczka malowniczy zespół pałacowy. Jego początki sięgają drugiej połowy XIV wieku, kiedy to wzniesiona została tu pierwsza warownia (Castrum Curoswank). W owym czasie był o jeden z pierwszych murowanych zamków rycerskich na terenach ówczesnego państwa polskiego. W kolejnych wiekach twierdza była kilkukrotnie rozbudowywana i modernizowana. Swój obecny wygląd pałac uzyskał podczas ostatniej większej przebudowy jaka przeprowadzona została w połowie XVIII wieku. Wtedy też powstały m.in. dwa pawilony (oranżeria i oficyna) oraz brama wjazdowa. W 1787 roku pałac odwiedził Stanisław August Poniatowski (1732-1798) wracając z Kaniowa ze spotkania z carycą Katarzyną II, a pod koniec XIX gościł tu często Stefan Żeromski (1864-1925). W XIX stuleciu kompleks powiększony został o budynek administracji oraz zabudowania mieszkalno-gospodarcze. W okresie międzywojennym majątek obejmował 6000 ha pól, lasów, stawów rybnych i słynął ze stadniny koni anglo-arabskich. W rękach prywatnych pałac pozostawał aż do końca II wojny światowej, kiedy to przejęło go państwo. Wkrótce potem w jego murach utworzono jedną z placówek PGR. W roku 1989 starania o odzyskanie majątku podjął mieszkający w Polsce przedwojenny jego właściciel, ksiądz infułat Marcin Popiel, długoletni proboszcz parafii Szewna koło Ostrowca Świętokrzyskiego. Tuż po jego śmierci, w 1991 roku, ruina pałacu i część parku została odkupiona przez prawowitych właścicieli. Wtedy też przeprowadzona została gruntowna renowacja obiektu po której pałacowi przywrócony został dawny blask. Po zakończeniu prac utworzono tu hotel, ośrodek konferencyjny, restaurację oraz "Stadninę Koni Kurozwęki", zajmująca się hodowlą koni arabskich, bizonów i krów mlecznych. Obecnie kompleks pałacowy w Kurozwękach jest znany w Polsce jako obiekt zabytkowy i atrakcja turystyczna z jedynym w naszym kraju stadem bizonów amerykańskich. Na szczególną uwagę zasługuje odrestaurowana barokowa kaplica zamkowa oraz otwarte w roku 2011 Muzeum: Skarby i pamiątki rodu Popielów wraz z galerią obrazów znanego malarza i pisarza Józefa Czapskiego.

Kolejna renowacja obiektu przeprowadzona została w latach 2020-2023. Wtedy to przywrócono elewacji pałacu jej dawny wygląd i kolor, napełniono wodą fosę oraz odbudowano drewniany most prowadzący do tzw. Czarnej Bramy. Poddasze pałacu zostało przekształcone w muzeum prezentujące pamiątki związane z rodziną Popielów oraz poszerzone o elementy multimedialne. Nowa ekspozycja obejmuje również dzieła sztuki, takie jak "Madonna z Dzieciątkiem" pędzla Francesco d'Antonio Zacchi oraz obrazy polskich artystów, takich jak Piotr Michałowski, Józef Mehoffer czy Henryk Siemiradzki. Oprócz obrazów, eksponowane są także rodzinne fotografie, srebra, zegary, odznaczenia, książki, porcelana i inne pamiątki. Ponadto, na poddaszu znajduje się galeria obrazów Józefa Czapskiego, która wzbogaca ofertę kulturalną Pałacu Popielów, oferując zwiedzającym możliwość zapoznania się z twórczością tego wybitnego malarza.

Historia przypałacowego parku

Park wokół pałacu w Kurozwękach został założony w latach 1811-1830 z inicjatywy Anastazji z Rudnickich Sołtykowej, która spędziwszy w młodości kilka lat w Puławach wyniosła stamtąd zamiłowanie do ogrodów. Jej mąż Antoni sprowadził z Pragi młodego artystę-ogrodnika Jana Zulaufa, który stworzył przepiękny park krajobrazowy w stylu angielskim. W ostatnich latach życia Antoni Sołtyk założył także nową partię ogrodową "za stodołami". Rozciągała się ona wzdłuż dopływającego do Czarnej strumyka, na południowy zachód od bramy wjazdowej do ogrodu. Pracę nad rozbudową parku kontynuowała córka Anastazji i Antoniego Emilia Popiel. W ogrodach powstała m.in. pełna rzadkich okazów ptaszarnia oraz oranżeria. Kolejne prace nad parkiem prowadził w latach 1859-1873 przybyły z Szampanii ogrodnik-planista Augustyn Denizot. Z tamtego okresu zachowały się m.in. platany klonolistne, buki, dęby szypułkowe, jesiony wyniosłe, lipy drobnolistne czy modrzewie europejskie. Pozostały drzewostan dosadzono w 1900 roku. W jego skład wchodzą m.in. klony pospolite, olsze czarne, graby pospolite czy wiązy szypułkowe.

Hodowla bizonów amerykańskich

Bizony zostały sprowadzone do Kurozwęk pod koniec 2000 roku z myślą o ich hodowli oraz atrakcyjności dla agroturystyki. Po uzyskaniu niezbędnych pozwoleń pozyskano 20 jałówek i 2 byki z renomowanej hodowli "Bison d'Ardenne" w Belgii. Stado bizonów zostało włączone w struktury Stadniny Koni w Kurozwękach i podlega nadzorowi urzędowego lekarza weterynarii oraz placówek naukowo-badawczych, takich jak Akademia Rolnicza w Krakowie i Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Zwiedzanie hodowli możliwe jest poprzez spacer wzdłuż ogrodzenia lub przejazd specjalnym wozem "safari-bizon". Podczas zwiedzania, przewodnik opowiada interesujące historie związane z hodowlą i życiem tych wyjątkowych stworzeń. Wsłuchując się w narrację przewodnika, zwiedzający mają okazję zgłębić tajniki życia na farmie i poznać fascynujące fakty o hodowanych zwierzętach. Dodatkową atrakcją może być wizyta w miejscowej restauracji i degustacja różnego rodzaju potraw przygotowanych z mięsa bizona.

Ciekawostki

• Najstarsze materialne ślady zamieszkiwania, a przynajmniej czasowego penetrowania przez ludzi okolic Kurozwęk pochodzą z okresu paleolitu schyłkowego, odpowiadającemu w schyłkowemu plejstocenowi (około 12-10 tysięcy lat temu);
• W Kurozwękach urodził się znany matematyk, meteorolog i profesor Uniwersytetu Warszawskiego Augustyn Frączkiewicz (1796-1883);
• Podczas pobytu w Pałacu w Kurozwękach można osobiście wybić "srebrną" monetę kurozwęcką (ewentualnie nabyć w sklepie z pamiątkami "złotą"), która stylistycznie nawiązuje do wizerunku półgroszy wybijanych przez Jagiellonów w XV stuleciu.