Lublin

Lublin to miasto we wschodniej Polsce, położone na północnym skraju Wyżyny Lubelskiej, nad rzeką Bystrzycą (lewy dopływ Wieprza). Jego początki sięgają wczesnego średniowiecza, kiedy to Wzgórzu Czwartek założona została osada. która z biegiem czasu rozprzestrzeniła się na sąsiednie wzgórza. W okresie wczesnopiastowskim wzniesiono kościół św. Mikołaja oraz drewnianą budowlę obronną na Wzgórzu Zamkowym. W zapiskach historycznych pierwsze wzmianki o Lublinie pochodzą dopiero z drugiej połowy XII wieku o znaleźć je można w słynnej Kronice polskiej napisanej przez Wincentego Kadłubka. W 1241 roku w czasie pierwszego najazdu Mongołów na Polskę, Lublin jako pierwsze większe miasto na trasie najeźdźców został doszczętnie zniszczony i ograbiony. Odbudowany, prawa miejskie uzyskał prawdopodobnie za czasów Bolesława Wstydliwego. Po zaginięciu aktu lokacyjnego, osada ponownie otrzymała prawa miejskie, tym razem od Władysława Łokietka w 1317 roku. Liczne przywileje oraz korzystne położone na trasie ważnego szlaku handlowego wiodącego znad Morza Czarnego na zachód Europy przyczyniało się w znacznej mierze do dynamicznego rozwoju miasta. Swój największy rozkwit Lublin przeżywał na przełomie XV i XVI wieku. To właśnie tutaj w 1569 roku podpisano słynną unię polsko-litweską (Unia lubelska), która znacząco wpłynęła na dalsze losy Rzeczypospolitej. Wydarzenie to miało miejsce na Zamku Lubelskim i połączyło ówczesne Królestwo Polskie i Wielkie Księstwo Litewskie w jeden organizm państwowy zwany Rzeczpospolitą Obojga Narodów. Po upadku Rzeczypospolitej Lublin znalazł się pod zaborem austriackim. Rozbiory zapoczątkowały okres stagnacji dla miasta. W 1813 roku Lublin zajęli Rosjanie, a w 1815 (na mocy postanowień Kongresu Wiedeńskiego) miasto wcielone zostało do Królestwa Kongresowego. Na początku XX wieku w mieście została założona przez rabina Majera Jehudę Szapirę największa uczelnia talmudyczna na świecie (Jeszywas Chachmej Lublin). Była ona nierozerwalnie związana z istniejąca tu nieprzerwanie od blisko 7 stuleci wspólnotą żydowską. W gmachu uczelni mieściła się synagoga oraz szczycąca się bogatym księgozbiorem biblioteka. Ciężki okres w historii miasta nastał na czas II wojny światowej. Na terenie Lublina założony został obóz koncentracyjny Majdanek, a większa część dzielnicy żydowskiej przekształcona została w getto. Na początku sierpnia 1944 roku Lublin stał się siedzibą Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego Po wojnie nastąpił gwałtowny rozkwit miasta. W ciągu niespełna czterech dekad liczba ludności zwiększyła się trzykrotnie w stosunku do 1939 roku. W 2007 roku historyczny zespół architektoniczno-urbanistyczny Lublina został uznany za pomnik historii, a w 2015 roku Lublin uzyskał Znak dziedzictwa europejskiego.

Pożar Lublina

Na początku czerwca w 1719 roku w skutek uderzenia pioruna w słomiany dach jednego z domów w dzielnicy żydowskiej, Lublin został nawiedzony przez wielki pożar. Pożoga ogarnęła większą część zabudowy miejskiej. W najbardziej dramatycznym momencie uliczkami miasta ruszyła procesja dominikanów z relikwią Drzewa Krzyża Świętego. Wkrótce potem zdarzył się cud, mimo letniego upału nad miasto nadeszły chmury z których spadł rzęsisty deszcz, który w znacznej mierze pomógł opanować żywioł. Wydarzenie to uwiecznione zostało na obrazie namalowanym przez anonimowego malarza. Obraz jest nietypowy i wielki, ma rozmiary 385 na 325 cm i znajduje się dziś w Bazylice św. Stanisława.

Zwiedzanie

Obecnie Lublin to jedno z największych i najważniejszych Polskich miast. Zachowały się tu zabytki z różnych epok, począwszy od zarania polskiej państwowości, przez pełne średniowiecze, renesans (szczególnie tzw. renesans lubelski, który stanowił złoty okres w rozwoju miasta), barok, klasycyzm, aż po czasy późniejsze. Serce najstarszej części Lublina stanowi rynek w którego centrum znajduje się gmach Trybunału Koronnego, który dawniej pełnił funkcję ratusza. Rynek otaczają zabytkowe kamienice z których na uwagę zasługuje zwieńczona attykami renesansowa Kamienica Chociszewska. W czasie prac renowacyjnych odkryto w fragmenty późnogotyckich obramień okiennych. Kierując się z runku na północny-wschód ulicą Grodzką dojdziemy do Bramy Grodzkiej za którą znajduje się plac oraz wzgórze z Zamkiem Królewskim. Kolejnym ważnym miejscem w Lubinie jest Plac Łokietka, który łączy stare miasto z ulicami: Królewską, Krakowskim Przedmieściem i Lubartowską. Tutaj też znajduje się Brama Krakowska oraz budynek Nowego Ratusza miejskiego.

Zamek Królewski w Lublinie

Jednym z najciekawszych i najbardziej znanych (obok Bramy Krakowskiej) zabytków Lublina jest usytuowany na terenie starego miasta okazały zamek. Jego początki sięgają XII wieku, kiedy to wzniesiono tu otoczony wałem drewniany gród obrony. Niespełna wiek później w obrębie górnej części grodu wybudowano murowaną wieżę obronno-mieszkalną. W czasach panowania Kazimierza Wielkiego (1310-1370) drewniana konstrukcja zastąpiona została murowaną warownią. Wtedy też na dziedzińcu zamkowym wybudowana została Kaplica Trójcy Świętej, której ściany i sklepienie pokryte zostały polichromią w stylu rusko-bizantyńskim. Położenie zamku na królewskim szlaku wiodącym z Krakowa do Wilna spowodowało że, cieszył się on zainteresowaniem i opieką Jagiellonów. To właśnie tutaj w drugiej połowie XV wieku wychowali się pod kuratelą Jana Długosza synowie Kazimierza Jagiellończyka. Na przestrzeni wieków warownia była wielokrotnie przebudowywana, a swój obecny neogotycki kształt uzyskała w czasie ostatniej większej przebudowy jaka przeprowadzona została w latach 1823-1826. Wtedy też urządzono tu więzienie które funkcjonowało aż 128 lat. Jego mroczny okres w dziejach rozpoczął się pod koniec II wojny światowej kiedy to sowieci utworzyli tu polityczne więzienie karno-śledcze. W latach 1944-1954 przetrzymywano tu około 35 tysięcy ludzi. Po likwidacji aresztu zamek przeszedł gruntowną renowację. Obecnie znajduje się tu główna siedziba Muzeum Narodowego w Lublinie.

Brama Krakowska

Brama Krakowska wybudowana została w XIV wieku jako część większego systemu obwarowaniach miejskich. W dokumentach historycznych nazywana była przeważnie Bramą Wyższą, w odróżnieniu od Bramy Grodzkiej znajdującej się w niżej położonej części miasta. Początkowo bramę tworzyła część dolna, a zakończona była krenelażem ze spiczastym wysokim dachem. W XVI wieku budowla uzyskała ganki dla trębaczy i muzyków, którzy "dla przyjemności mieszkańców wygrywali piękne pieśni na swych instrumentach" oraz zegar miejski. Obecny kształt bramy jest wynikiem barokowej przebudowy jaka przeprowadzona została w w XVIII stuleciu. Dziś w jej murach ma swoją siedzibę Muzeum Historii Miasta Lublina.

Pozostałe Zabytki Lublina

• Archikatedra św. Jana Chrzciciela - jest to jeden z największych kościołów w Lublinie, który pełni funkcję kościoła archikatedralnego Archidiecezji lubelskiej. Budowa świątyni rozpoczęta została w 1586 roku z inicjatywy biskupa Bernarda Maciejowskiego. Prace trwały niemal pół wieku. Po ukończeniu świątynia przekazana została jezuitom, którzy zarządzali nią aż do kasaty zakonu w 1773 roku. W 1821 roku katedra uzyskała nową fasadę zaprojektowaną przez włoskiego architekta Antonio Corazziego. Świątynia reprezentuje styl barokowy z detalami renesansowymi. W jej wnętrzu na uwagę zasługują freski wykonane przez Jana Meiera oraz umieszczone w prezbiterium dwa barokowe obrazy Franciszka Lekszyckiego. Dla zwiedzających udostępnione są także krypty w których spoczywają biskupi lubelscy.
• Stary Ratusz - pierwszy murowany budynek ratusza wybudowano pod koniec XIV wieku w miejscy starej, strawionej przez pożar drewnianej budowli. Początkowo pełnił on funkcję miejskiego ratusza, a od 1578 roku mieścił się tam Trybunał Koronny (Iudicium Ordinarium Generale Tribunalis Regni) dla szlachty z Małopolski. Na przestrzeni wieków budynek był kilkukrotnie przebudowywany. W pierwszej połowie XVI wieku nadano mu renesansowy wygląd, a w latach 1781-1787 Dominik Merlini, przebudował go w stylu klasycystycznym. Obecnie mieści się tu Pałac Ślubów, a w podziemiach (dawnej piwnicy-winiarni i więzieniu) znajduje się Lubelska Trasa Podziemna.
• Nowy Ratusz - wybudowany został w latach 1827-1828 w miejscu dawnego klasztoru karmelitów bosych. Budowla reprezentuje styl klasycystyczny. Dziś mieści się tu siedziba Prezydenta Miasta Lublin oraz Rady Miasta Lublin.
• Wieża Trynitarska - jest to neogotycka wieża-dzwonnica, która początkowo wchodziła w skład zabudowań kolegium jezuickiego. W 1627 roku podwyższono ją i przeznaczono na dzwonnicę, a po kasacie zakonu jezuitów przeszła w ręce trynitarzy. Swój obecny neogotycki kształt wieża uzyskała w czasie ostatniej większej przebudowy jaka przeprowadzona została pod kierownictwem włoskiego architekta Antonio Corazziego w XIX wieku. Na jej szczycie znajduje się taras widokowy z którego rozpościera się przepiękna panorama Lublina.
• Brama Grodzka - jest to brama miejska, która stanowi pozostałość po średniowiecznych obwarowaniach miejskich. Swój obecny kształt uzyskała w czasie przebudowy jaka przeprowadzona została w 1785 roku pod kierownictwem Dominika Merliniego. Z racji tego, że budowla łączyła stare miasto z dzielnicą żydowską nazywana była także często Bramą Żydowską.
• Bazylika św. Stanisława - jest to jedna z najstarszych świątyń Lublina, której początki sięgają pierwszej połowy XIII stulecia. Obecny kościół zbudowany został w XIV wieku, z fundacji Kazimierza Wielkiego. Świątynie otacza jedenaście kaplic w których znajdują się XVII wieczne ołtarze. W jednej z nich do momentu kradzieży przechowywana była jedna z największych na świecie relikwii Krzyża Świętego, która dotarła tu w pierwszej połowie XV wieku. Bazylika wraz z przylegającym do niej klasztorem jest jedną z najdłużej istniejących instytucji tego miasta. Świątynia nazywana jest także często bazyliką Relikwii (Drzewa) Krzyża Świętego lub kościołem oo. Dominikanów.
• Zespół Dawnego Kościoła Farnego - w jego skład wchodzą fundamenty nieistniejącego obecnie kościoła farnego pod wezwaniem św. Michała (jednej z najstarszych świątyń w mieście) oraz XV-wieczny dom mansjonarski zwany także domem wikariuszy.
• Grand Hotel Lublinianka - jest to eklektyczny budynek o bogatej, zdobionej wieloma detalami elewacji w którym dawniej swoją siedzibę miał dom Kasy Przemysłowców Lubelskich. Obecnie mieści się tu czterogwiazdkowy hotel z restauracją, barem i salą konferencyjną.
• Teatr Stary - jest to jeden z najstarszych (po Starym Teatrze im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie) zachowanym teatrem w Polsce. Budynek wzniesiony został w 1822 roku i reprezentuje styl klasycystyczny z dekoracją w postaci ślepych arkad. Początkowo mieściły się tu lubelska scena dramatyczna i operowa, a w XX wieku także kino.

Muzea w Lublinie

• Muzeum Narodowe w Lublinie - mieści się we wnętrzach Zamku Lubelskiego przy ulicy Zamkowej 9 i prezentuje zbiory archeologiczne, numizmatyczne, etnograficzne, militaria oraz galerię malarstwa. Obejrzeć można tu m.in. obraz Jana Matejki zatytułowany "Unia Lubelska".
• Muzeum Archidiecezjalne Sztuki Sakralnej w Wieży Trynitarskiej - mieści się we wnętrzach XVII-wiecznej Wieży Trynitarskiej przy ulicy Królewskiej 10 i gromadzi różnego rodzaju eksponaty Sztuki Religijnej takie jak ikony, rzeźby, tkaniny, instrumenty muzyczne oraz inne zabytkowe sprzęty. Jest tu wystawa stała wystawa poświęcona sztuce barokowej, a także organizowane są wystawy czasowe. Obejrzeć tu można m.in. późnogotyckie dalmatyki, XVII-wieczny sekretarzyk magdeburski z czarnego dębu i kości słoniowej, kolekcję lichtarzy z okresu od XVII do XX wieku czy XVII-wieczne portrety trumienne. Dla gości dostępny jest taras widokowy z którego rozpościera się przepiękny widok na miasto.
• Muzeum Apteka - znajduje się przy ulicy Grodzkiej 5a i prezentuje zabytkowe apteczne pojemniki, opakowania, narzędzia, recepty, wagi, etykietki na leki oraz dawne narzędzia apteczne.
• Muzeum Historii Miasta Lublina, - mieści się w Bramie Krakowskiej przy Placu Łokietka 3 i prezentuje historię miasta począwszy od okresu osadniczego (VI wiek) aż po XX wiek. Obejrzeć można tu m.in. zabytki archeologiczne, ikonograficzne, portrety osób, które swoje życie i pracę związały z miastem oraz wyroby rzemieślników lubelskich.
• Regionalne Muzeum Cebularza - znajduje się przy ulicy szewskiej 4 i prezentuje geneza powstania tego wspaniałego wypieku, który od setek lat napełnia żołądki i sprawia radość ludności z terenu Lubelszczyzny oraz ich gości. Cebularz, czyli pszenny placek z dodatkiem cebuli i maku, wywodzi się z kuchni żydowskiej.
• Muzeum Starodruków i Sztuki Sakralnej - mieści się w Metropolitalnym Seminarium Duchownym w Lublinie i prezentuje dzieła sztuki religijnej: monstrancje, kielichy, lichtarze, rzeźby, obrazy, szaty liturgiczne zarówno z obrządku wschodniego jak i i zachodniego. Są tu też starodruki, rękopisy, biblie. Najcenniejszym zabytkiem placówki jest pochodzący z początku XV wieku Mszał z Kraśnika.
• Muzeum Dworek Wincentego Pola - mieści się w klasycystycznym drewnianym XVIII-wiecznym dworku przy ulicy Kalinowszczyzna 13 i prezentuje literacką biografię urodzonego w Lublinie wybitnego geografa i poety, Wincentego Pola. Obejrzeć tu można m.in. rękopisy utworów, wizerunki poety, pamiątki rodzinne, XIX-wieczne meble oraz unikatową kolekcję starych globusów.
• Muzeum Literackie im. Józefa Czechowicza - znajduje się przy ulicy Złotej 3 i popularyzuje dokonania wybitnego lubelskiego poety Józefa Czechowicza. Ekspozycja muzealna obejmuje m.in. rękopisy, pierwodruki poezji, fotografie, korespondencję i notatki poety. Ponadto są tu także zbiory związane z innymi lubelskimi literatami, m.in. Konradem Bielskim czy Józefem Łobodowskim.
• Izba Pamięci Żydów Lublina - mieści się w kamienicy przy ulicy Lubartowskiej 10 na pierwszy piętrze i prezentuje jedyną w Lubinie zachowaną przedwojenną synagogę. Obejrzeć tu można m.in. aron ha-kodesz (skrzynia do przechowywania Tory) drewniany pulpit kantora przykryty tkaniną, różnego rodzaju modlitewniki czy bimę (podwyższone miejsce w centrum synagogi, z którego odczytywana jest Tora oraz księgi prorockie i prowadzone są modlitwy).
• Muzeum Wsi Lubelskiej - jest to skansen w którym prezentowana jest drewniana architektura z terenu Lubelszczyzny. Ekspozycja podzielona jest na sektory: Wyżyna Lubelska, Powiśle, Podlasie, Nadbuże, Roztocze, dwór (XVIII-wieczny dworek z Żyrzyna) oraz miasteczko prowincjonalne Europy Środkowej (wiernie zrekonstruowana zabudowa m.in.: ratusz z Głuska, restauracja). Są tu również dwie drewniane świątynie: XVIII-wieczna greckokatolicka cerkiew z Tarnoszyna i XVII-wieczny rzymskokatolicki kościół z Matczyna.

Ciekawostki

• Przez Lublin wiele przebiega szlaków turystycznych, m.in. Via Regia, Szlak Jagielloński, czy Szlak Chasydzki;
• Nazwa miasta pochodzi prawdopodobnie od staropolskiego imienia Lubomir;
• W okresie PRL Lublin został dwukrotnie odznaczony Orderem Krzyża Grunwaldu.