Lublana (Ljubljana)

Lublana to stolica i zarazem największe miasto Słowenii, położone w samym sercu kraju nad rzeką Lublanicą. Jego początki sięgają 2000 roku p.n.e. kiedy to w rejonie obecnego miasta pojawili się pierwsi osadnicy i zaczęli wznosić swoje drewniane chaty. W późniejszym czasie osada ta dostała się w ręce celtyckiego plemienia Taurisców. Około I wieku zostali oni wyparci przez Rzymian, którzy przekształcili osadę w w obóz wojskowy zwany Iulia Emona. Korzystne położone placówki w sąsiedztwie ważnego szlaku handlowego spowodowało, że bardzo szybko rozrosła się w znaczący ośrodek handlowy z murowaną zabudową oraz licznymi świątyniami. Dziś o tamtych czasach przypomina usytuowany się na jednym z głównych placów miejskich (Kongresni trg) pomnik obywatela Emony oraz znajdujące się na obrzeżach starego miasta stanowisko archeologiczne w którym obejrzeć można pozostałości rzymskiej łaźni. Po upadku Cesarstwa miasto zostało zdobyte i doszczętnie zniszczone przez Hunów. W kolejnych wiekach tereny te zajmowane były przez plemiona słowiańskie. W XII wieku osada stała się własnością książąt Kartynii. Wtedy też niemieccy osadnicy przekształcili ją w znaczący ośrodek handlowy, który otrzymał też przywilej bicia własnej monety. W 1144 roku po raz pierwszy pojawia się w dokumentach pisanych niemiecka nazwa miasta - Laibach. Dla lata później odnotowano także jej słoweńską nazwę - Luwigana. Otoczone murami obronnymi, prężnie rozwijające się miasto podniesione zostało do rangi stolicy Krainy. W 1335 roku Lublana dostała się pod panowanie Habsburgów. Pod ich rządami miasto pozostawało aż do I wojny światowej (nie licząc okresu napoleońskiego). Nowi władcy nadali Lublanie liczne przywileje oraz ulgi, co przyciągnęło tu wielu kupców z całej Europy. Wkrótce potem miasto siało się jednym z ważniejszych ośrodków handlu i rzemiosła w regionie. W połowie XV wieku w Lublanie założone zostało biskupstwo. Okres prosperity przerwany został w 15511 roku, kiedy to miasto nawiedzone zostało przez wielkie trzęsienie ziemi. Niezwłocznie przystąpiono do jego odbudowy. Powstała wówczas nowa i modna w owym okresie renesansowa zabudowa, która w znacznej części przetrwała do czasów obecnych. Kolejne trzęsienie ziemi nawiedziło Lublanę w 1895 roku po którym ponownie przeprowadzona została (na szeroką skalę) modernizacja miasta. W projekt zaangażowali się wybitni architekci z Austrii i Czech. Za rządów Napoleona miasto stało się stolicą utworzonych wtedy Prowincji Iliryjskich, a po zakończeniu I wojny światowej, Lublana została przyłączona do Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców. Od 1945 roku miasto stanowi oficjalną stolicę Słowenii. Dziś Lublana to główny ośrodek administracyjny kraju, w którym skupia się praktyczne całe życie polityczne, gospodarcze i kulturalne Słowenii.

Legenda

Jedna z miejscowych legend głosi, że Lublana założona została przez mitycznego Jazona (syna Ajzona, króla Jolkos w Tesalii), który wraz ze swymi towarzyszami (Argonautami) wyruszył po złote runo będące skórą mitycznego skrzydlatego, złotego barana Chrysomallosa. Po dopłynięciu do Kolchidy (obecne tereny Gruzji), król Ajetes zgodził się przekazać Jazonowi złote runo (talizman jego krainy) pod warunkiem, że zdobędzie je w rycerski sposób. Musiał wykonać szereg prac, m.in. zaorać pole Aresa dwoma dzikimi bykami a potem zasiać na nim smocze zęby z których wyrośli zbrojni mężowie. Wszystko to stało się możliwe dzięki pomocy zakochanej w Jazonie córki Ajetesa Medei, która pomagała mu we wszelkich przeciwnościach. Po zdobyciu złotego runa Jazon wraz z Argonautami i Medeą udali się w drogę powrotną gdzie pokonując Morze Czarne i Dunaj wpłynęli na wody Sawy i Lublanicy. Tutaj, po ciężkiej walce pokonali groźnego smoka. Na pamiątkę tych wydarzeń smok stał się symbolem miasta, a jego wizerunek znajduje się w herbie Lublany.

Zwiedzanie

Stare miasto w Lublanie jest stosunkowo małe, aczkolwiek niezwykle malownicze. Główną ulicą jest duży, wielkomiejski bulwar, zwany Slovenska cesta. Najstarsza część miasta położona jest u stóp malowniczego wzgórza zamkowego, nad rzeką Lublanicą. Jego serce stanowi rozległy plac o nieregularnych kształtach, zwany Prešernov trg. Swoją nazwę zawdzięcza wybitnemu słoweńskiemu poecie France Prešerenowi (1800-1849), którego pomnik znajduje się w centralnym miejscu placu. Pierwotnie znajdowało się tu zwykłe skrzyżowanie dróg, a swój obecny kształt plac uzyskał dopiero w XVII wieku. Wtedy też zbudowano zdobiący go barokowy kościół Zwiastowania z charakterystyczną czerwoną fasadą. W latach osiemdziesiątych XX wieku zmieniono formę zagospodarowania placu i nadano mu formę okręgu, a także wyłożono granitową kostką brukową, z wyznaczonym okręgiem i promieniście odchodzącymi liniami wykonanymi z macedońskiego marmuru siweckiego. Dziś stanowi on miejsce gdzie organizowane są koncerty, wydarzenia sportowe i polityczne, demonstracje oraz obchody miejskiego karnawału. Północną część placu zamyka Potrójny Most (Tromostovje), który obecnie (podobnie jak plac) wyłączony jest z ruchu kołowego. Jego przedłużenie stanowi ulica Stritara (Stritarjeva ulica), którą dojść można do podłużnego rynku (Mestni trg) przez symboliczne "wrota miasta", wyznaczone przez dwa pałace Kresija oraz Filipa. Nad placem wznosi się okazały budynek ratusza w którym po dziś dzień mieści się siedziba rady miejskiej. Stąd blisko już jest na wzgórze zamkowe gdzie dostać się można pieszo lub wjechać kolejką linową. Kolejnym ciekawym miejscem starego miasta Lublany jest Plac Kongresowy (Kongresni trg). Swoją nazwę zawdzięcza zorganizowanemu w Lublanie w 1821 roku kongresowi Świętego Przymierza, w którym wzięli udział, oprócz cesarza austriackiego, car rosyjski oraz królowie: pruski i Neapolu. Nad placem dominuje okazała bryła XVIII-wiecznego kościoła Urszulanek. Na południe od świątyni, w przejściu podziemnym pod ulicą Slovenską cestą można zobaczyć pozostałości bramy głównej starożytnego miasta Emona. Niegdyś otwierała się na szlak wiodący w kierunku zaalpejskich prowincji rzymskich.

Katedra św. Mikołaja

Początki Katedry św. Mikołaja (Stolnica sv. Nikolaja) w Lublanie sięgają połowy XIII wieku, kiedy to wzniesiona została tu pierwsza romańska świątynia. W drugiej połowie XIV stulecia została ona rozbudowana w stylu gotyckim. Dobudowano wówczas prezbiterium a także wzniesiono wieżę. Kolejna większa przebudowa miał miejsce wiek później a swój obecny kształt katedra uzyskała w czasie gruntownej przebudowy jaka przeprowadzono została na przełomie XVII i XVIII wieku. Wtedy to zburzono starą część kościoła i wybudowano nowy wzorowany na rzymskim kościele Il Gesu. Głównym projektantem został mediolański architekt Florentiano, po jego śmierci pracami kierował także pochodzący z Włoch architekt barokowy Andrea Pozzo (1642-1709). We wnętrzu świątyni warto zwrócić uwagę na barokowy ołtarz główny, stalle kanonickie (dzieło Francesca Robby) oraz iluzjonistyczne freski autorstwa włoskiego malarza Giulio Quaglio Młodszyego (1668-1751). W maju 1996 roku katedrę odwiedził papież Jan Paweł II. Pamiątką po tym wydarzeniu jest dwoje drzwi wykonanych z brązu (główne: przedstawiające 1250 lat chrześcijaństwa w Słowenii oraz boczne: obrazujące historię diecezji w Lublanie).

Zamek

Początki zamku w Lublanie (Ljubljanski grad) sięgają zamierzchłych czasów starożytnych, kiedy to Celtowie wznieśli tu pierwsze umocnienia. W późniejszym czasie zostały one przejęte przez Rzymian i częściowo rozbudowane. Początki średniowiecznego zamku sięgają IX wieku, kiedy to wzniesiona została tu pierwsza warownia. W kolejnych wiekach była ona sukcesywnie powiększana i przebudowywana. Obecny kształt zamku stanowi w większości rekonstrukcję luźno nawiązującą do średniowiecznego oryginału. Przez długi okres czasu funkcjonowało tu więzienie o czym przypomina jedna z wystaw. Na uwagę zasługuje niewielka XV-wieczna gotycka kaplica św. Jerzego (patrona Lublany). Warto także wejść na wieżę z tarasem widokowym z którego rozpościera się przepiękna panorama miasta oraz rzeki.

Kościół Zwiastowania

Kościół Zwiastowania (Cerkev Marijinega oznanjenja) nazywany także często kościołem Franciszkanów to rzymskokatolicka świątynia, która znajduje się w samum sercu starego miasta na Placu Prešerena i z uwagi na swoje usytuowanie stanowi jeden z najbardziej rozpoznawalnych symboli Lublany. Obecna świątynia wzniesiona została w latach 1646-1660 w miejscu starego XIV-wiecznego klasztoru augustianów. W ich rękach kościół pozostawał do 1784 roku gdy cesarz Józef II polecił zlikwidować zakon, a zabudowania przekazał franciszkanom. Budowla reprezentuje styl baroku włoskiego i wpisuje się w nurt architektury potrydenckiej. W 1858 roku kościół został pomalowany na czerwony kolor a jego charakterystycznym elementem jest wysoka dzwonnica przylegająca do prezbiterium i nawy bocznej. We wnętrzu świątyni warto zwrócić uwagę na XVIII-wieczny ołtarz główny z rzeźbami Francesco Robby przedstawiającymi św. Filipa i św. Zofię.

Potrójny Most

Początki Potrójnego Mostu (Tromostovje) sięgają połowy XII wieku, kiedy to wzniesiona została tu pierwsza przerawa. W owym czasie nazywany był on dolnym mostem lub szpitalnym (od szpitala w pobliżu). Obecna konstrukcja powstała w połowie XIX wieku. Wtedy to wybudowano pierwszy most zwany Mostem Franciszkańskim. Sto lat później okazało się, że przeprawa jest niewystarczającą i zdecydowano się na dobudowanie w sąsiedztwie dwóch mniejszych mostów dla pieszych w formie klina, które rozładowały tłok. Za projekt przebudowy odpowiadał znany słoweński architekt Jože Plečnik (1872-1957).

Smoczy Most

Smoczy Most (Zmajski most) - zbudowany został w 1901 roku w miejscu starego drewnianego Mostu Rzeźniczego, który zniszczony został w czasie trzęsienia ziemi jakie nawiedziło Lublanę w 1895 roku. Przeprawa zaprojektowana została przez architekta Jurija Zaninovicia (1876–1946) i na swoje czasy była nowatorska. Wykonano ją ze zbrojonego betonu a zamiast żelaznych prętów wbudowanych w betonową konstrukcję, oparto ją na łuku z żelaznych belek, co pozwoliło na budowę bez tymczasowej konstrukcji nośnej. W chwili otwarcia w 1901 roku most został poświęcony czterdziestej rocznicy panowania cesarza Franciszka Józefa I i został nazwany Mostem Jubileuszowym (Jubiläumsbrücke). Z biegiem czasu zrezygnowano jednak z tej nazwy a zaczęto stosować nazwę "Smoczy most" z uwagi na zdobiące go okazałe posągi smoków. Most reprezentuje sztukę secesyjna i odznacza się niezwykle oryginalną dekoracją

Pozostałe zabytki Lublany

• Ratusz (Mestna hiša) - wzniesiono go pod koniec XV wieku, a swój obecny kształt uzyskał w czasie ostatniej większej przebudowy jaka miała miejsce w latach 1717-1719. Charakterystycznym elementem budowli jest wysoka wieża zegarowa. Do 1751 roku przed budynkiem znajdowała się studnia, którą zastąpiono okazałą alegoryczną fontanną Trzech Rzek Krainy (Vodnjak treh kranjskih rek) nazywaną także często fontanną Robbo (od nazwiska jej twórcy). Przedstawia ona tytanów trzymających dzbany z przelewającą się wodą symbolizującą trzy rzeki przepływające przez Krainę: Sawę, Krkę i Ljibljanicę.
• Kościół św. Trójcy (Cerkev svete Trojice) - wzniesiony został w latach 1718-1726 według projektu znanego włoskiego architekta Carla Martinuzziego. Jest to jedna z najpiękniejszych barokowych budowli w mieście. Świątynia posiada charakterystyczną fasadę zwieńczoną dachem z falistym łukiem. We wnętrzu warto zwrócić uwagę na imponujący ołtarz główny autorstwa Francesca Ronbby. Przed kościołem znajduje się kolumna Świętej Trójcy, którą wzniesiono w 1693 roku jako wotum wdzięczności za uratowanie miasta przed zarazą.
• Pałac Arcybiskupi (Nadškofijski dvorec) - wybudowany został w 1511 roku z polecenia biskupa Lublany Krištofa Ravbara (1466-1536). Pałac powstał w miejscu starej, gotyckiej rezydencji. Budowla wyróżnia się wspaniałym dziedzińcem oraz dobudowaną w 1778 roku barokową fasadą.
• Dom Hauptmanna (Hauptmannova hiša) - wzniesiony został w 1873 roku i jako jeden z nielicznych przetrwał wielkie trzęsienie ziemi jakie nawiedziło miasto w 1895 roku. Jakiś czas później budynek stał się własnością miejscowego handlarza Adolfa Hauptmanna, który polecił przebudować elewację nadając jest secesyjny wygląd. Dom zdobią charakterystyczne ceramiczne płytki ułożone w różnego rodzaju geometryczne motywy.
• Kościół św. Piotra (Župnijska cerkev sv. Petra) - wzniesiony został pod koniec XII lub na początku XIII stulecia. Wiek później został on przebudowany w stylu gotyckim, a w latach 1730-1733 nadano mu barokowy kształt. Ostatnia większa przebudowa, która miała miejsce w latach 1937-1938 pozbawiła budowlę cech barokowych.
• Pałac Tivoli (Tivolski grad) - wzniesiony został na początku XVII wieku przez Jezuitów. Po rozwiązaniu zakonu obiekt zaadoptowano na letnią rezydencję Biskupa Lublany. W połowie XIX wieku budynek przeszedł na własność austriackiego Marszałka Polnego Radetzkyego, który zlecił przebudowę nadającą mu dzisiejszy wygląd. Pałac znajduje się w samym sercu Parku Tivoli u stóp wzgórza Tivolskiego (387 metrów n.p.m.). Obecnie w jego murach ma swoją siedzibę biuro Międzynarodowego Centrum Grafiki.
• Nebotičnik - jest to okazały przeszło 70 metrowy wieżowiec, który stanowi jeden z najbardziej rozpoznawalnych budynków w mieście. Wzniesiono go w latach 1931-1933 według projektu słoweńskiego architekta Vladimira Šubica. Po otwarciu był to najwyższy budynek w Królestwie Jugosławii i dziewiąty najwyższy wieżowiec w Europie, a przez pewien czas pozostał także najwyższym budynkiem mieszkalnym w Europie. Budowla łączy w sobie cechy stylu neoklasycznego z art-deco. Na parterze znajdują się restauracje oraz sklepy usługowe a wyższe piętra zajmują biura oraz prywatne mieszkania. Na trzech najwyższych piętrach funkcjonuje się kawiarnia, bar oraz taras widokowy z którego rozpościera się przepiękny widok na miasto.

Metelkova

Metelkova mesto to niezwykle popularne i modne miejskie centrum kultury, które utworzone zostało na terenie opuszczonych przez byłą armię jugosłowiańską koszar. Zajmuje siedem budynków o łącznej powierzchni 12,5 tysięcy m2 w których znajdują się liczne galerie sztuki, pracownie artystyczne, oraz rękodzielnicze, bary, kluby muzyczne (z muzyką undergroundową,) oraz biura instytucji kulturalnych. Jest to także miejsce gdzie znajduje się dużo street-artu, rzeźb oraz różnorodnych murali. Na terenie centrum regularnie organizowane są różnego rodzaju wydarzenia artystyczne.

Muzea w Lublanie

• Muzeum Narodowe Słowenii (Narodni muzej Slovenije) - mieści się w XIX-wiecznym gmachu przy ulicy Muzejska ulica 1 i prezentuje ekspozycje dokumentujące historię Słowenii. Placówka podzielona jest na kilka sekcji tematycznych: archeologia, numizmatyka, grafika oraz historia i sztuka użytkowa.Obejrzeć można tu m.in. bogatą kolekcję różnego rodzaju artefaktów i przedmiotów jakie udało się odnaleźć w czasie prac archeologicznych jakie prowadzone były na terenie kraju, imponującą kolekcję starych monet i banknotów oraz ekspozycje związane ze sztuką użytkową.
• Muzeum Miejskie w Lublanie (Mestni muzej Ljubljana) - mieści się w zabytkowym pałacu książęcym przy Gosposka ulica 15 i prezentuje różnego rodzaju ekspozycje związane z historią Lublany od czasów rzymskiej Emony aż po dzień współczesny. Placówka regularnie organizuje także wystawy czasowe.
• Słoweńskie Muzeum Historii Naturalnej (Prirodoslovni muzej Slovenije) - mieści się w XIX-wiecznym gmachu przy ulicy Prešernova cesta 20 i prezentuje bogate zbiory z takich dziedzin jak m.in. botanika, entomologia, mineralogia, paleontologia czy zoologia. Placówka założona została w 1821 roku i była jedną z pierwszych placówek naukowo-kulturalnych na terenie dzisiejszej Słowenii. Jednym z symboli i najcenniejszych eksponatów muzeum jest znaleziony w 1938 roku w Nevlje (w pobliżu Kamnika) szkielet żyjącego w plejstocenie mamuta włochatego. Ponadto obejrzeć można tu m.in. pochodzący z epoki miocenu szkielet wieloryba fiszbinowego, liczące przeszło 210 milionów szkielety pradawnych ryb czy kolekcję minerałów słoweńskiego kolekcjonera i mecenasa sztuki Zygmunta Zoisa (1747-1819).
• Muzeum Kolei w Lublanie (Železniški muzej Slovenskih železnic) - mieści się w budynkach dawnej parowozowni Lublana Šiška przy ulicy Parmovej 35 i zajmuje się gromadzeniem oraz prezentowaniem eksponatów związanych ze słoweńskim dziedzictwem kolejowym. Placówka założona została w latach sześćdziesiątych XX wieku a dla szerszej publiczności udostępniono ją w 1981 roku. Główny gmach muzeum stanowi zabytkowa rotunda z obrotnicą, która niegdyś wykorzystywana była do zmiany kierunku jazdy lokomotyw. Jak do tej pory w placówce zgromadzono sześćdziesiąt historycznych lokomotyw oraz przeszło pięćdziesiąt innych pojazdów należących niegdyś do kolei słoweńskiej. Ponadto znajduje się tu także około 5 tysięcy różnego rodzaju eksponatów związanych z kolejnictwem. Obejrzeć tu można m.in. wyprodukowaną w 1861 roku lokomotywę SB 29 718, wagon towarowy BHStB, lokomotywę wąskotorową 97-028, parowóz JŽ 11-023, wagon usługowo-pocztowy DF 43621 czy zabytkowe elementy starej nastawni.
• Galeria Narodowa (Narodna galerija) - znajduje się przy ulicy Prešernova 24 i prezentuje głównie dzieła słoweńskiego malarstwa począwszy od średniowieczna aż po czasy współczesne. Placówka założona została w 1918 roku, po rozpadzie Austro-Węgier i początkowo mieściła się w Pałacu Kresija, a do obecnej lokalizacji glaeria przeniosła się w 1925 roku. Obejrzeć można tu dzieła takich artystów jak m.in. Anton Ažbe, Franc Berneker, Renato Birolli, Massimo Campigli, Anton Čebej, Ivan Grohar, Rihard Jakopič, Ivana Kobilca, Jožef Petkovšek, Jožef Tominc czy Petar Dobrović. Placówka regularnie organizuje także wystawy czasowe.
• Narodowe Muzeum Historii Współczesnej (Muzej novejše zgodovine Slovenij) - znajduje się przy ulicy Celovška 23 i skupia się głównie na XX-wiecznej historii Słowenii. Obejrzeć tu można m.in. wystawy poświęcone wojnie dziesięciodniowej jaka stoczona została w dniach od 27 czerwca do 7 lipca 1991 pomiędzy Słowenią a Jugosławią, której efektem była deklaracja niepodległości Słowenii od Jugosławii. Była to jedna z najkrótszych i jednocześnie najmniej krwawych wojen w dziejach kontynentu (straty poniesione przez obie strony nie przekroczyły w sumie 63 żołnierzy). Spowodowane było to tym, iż Słowenia obejmowała obszar jednolity etnicznie, który, w przeciwieństwie do Chorwacji czy Bośni i Hercegowiny, zamieszkiwała głównie ludność rdzenna.
• Muzeum Sztuki Nowoczesnej (Moderna galerija) - znajduje się przy ulicy Cankarjeva 15 i prezentuje kolekcję dzieł sztuki słoweńskich artystów tworzących głównie w XIX i XX wieku.
• Muzeum Sztuki Nowoczesnej Metelkova (Moderna galerija Metelkova) - znajduje się przy ulicy Maistrova 3 i prezentuje ekspozycje sztuki użytkowej począwszy od XIV wieku aż do współczesności.
• Muzeum Browaru Unii Pivovarna (Pivovarski muzej) - mieści się na terenie jednego z największych browarów w Słowenii przy Pivovarniška ulica 2 i prezentuje historię oraz nowoczesny proces produkcji browaru Pivovarna Union. Browar założony został w Ljubljanie w 1864 roku przez rodzinę Kozlerów, a w 2015 roku stał się częścią Heineken International.
• Muzeum Komputerowe (Računalniški muzej) - znajduje się przy ulicy Celovška cesta 111 i zajmuje się gromadzeniem wszelkiego rodzaju przedmiotów oraz eksponatów związanych z historią informatyki. Obejrzeć można tu m.in. dawny sprzęt komputerowy, oprogramowanie, stare czasopisma oraz książki związane z szeroko pojętą informatyką.
• Słoweńskie Muzeum Szkoły (Slovenski šolski muzej) - znajduje się przy Plečnikov trg 1 i poświęcone jest edukacji oraz szkolnictwu w Słowenii.
• Muzeum Tytoniu (Tobačni muzej) - mieści się na terenie fabryki tytoniu przyTobačna ulica 1 i prezentuje historię tytoniu oraz fabryki od początku jej istnienia w 1872 roku.

Ciekawostki

• Jednym z najbardziej znanych symboli Lublany jest smok. Znajduje się on w herbie miasta, spotkać można go na moście a także zdobi on swoim wizerunkiem liczne kamienice;
• Nazwa miasta, Luwigana, pojawiła się po raz pierwszy w 1144 roku;
• Najwyższym budynkiem Lublany (jak i całej Słowenii) jest wybudowany w latach 2009-2011 wieżowiec Kryształowy Pałac (Kristalna palača). Ma on 20 pięter i 89 metrów wysokości i znajduje się na terenie centrum handlowego BTC City;
• Lublana znajduje się zaledwie 20 minut jazdy od wielu popularnych ośrodków narciarskich w Alpach i około 45 minut od śródziemnomorskich plaż.

Multimedia