Skopje (Скопје)

Skopje to stolica i zarazem największe miasto Macedonii, położone w malowniczej kotlinie nad rzeką Wardar. Jego początki sięgają czasów starożytnych, kiedy to znajdowała się tu iliryjska osada zwana Scupi. Jakoś czas później została ona podbita i zajęta przez Rzymian, którzy utworzyli tu jedną ze swoich kolonii. Po upadku Cesarstwa Skopje zostało wcielone do Bizancjum, a pod koniec X wieku stało się częścią państwa bułgarskiego. W latach 972-992 Skopje pozostawało pod panowaniem bułgarskiego cara Samuela Komitopula. To właśnie on przeniósł stolicę państwa do Ochrydy, która stała się centrum kulturalnym i politycznym Bułgarii, a także stolicą patriarchatu bułgarskiego. Jakiś czas później na blisko pięć stuleci miasto dostało się pod panowanie tureckie. Ich rządy odcisnęły tu niebagatelne piętno co powoduje, że nawet dziś w mieście poczuć można klimat Bliskiego Wschodu. Z czasów osmańskich zachowała się dzielnica muzułmańska Carsija, która wygląda jakby była żywcem wyjęta z Turcji. W 1945 roku Skopje stało się oficjalną stolicą Macedonii, a liczba ludności w kolejnych 40 latach wzrosła blisko czterokrotnie. W 1963 roku miasto zostało nawiedzone przez trzęsienie ziemi w wyniku którego zginęło 1070 ludzi, a od trzech do ponad czterech tysięcy odniosło mniejsze lub większe obrażenia. Zniszczeniu uległo wówczas blisko 75% zabudowy miasta. Przy likwidacji skutków kataklizmu pomagało 35 krajów (w tym także i Polska). Dla upamiętnienia tego tragicznego wydarzenia zachowano zrujnowany budynek Poczty Głównej, z zegarem, który zatrzymał się w chwili trzęsienia ziemi o godzinie 5.17. W późniejszym czasie urządzone zostało w nim muzeum ze stałą wystawą opowiadającą o trzęsieniu ziemi oraz pomocy narodów w odbudowie Skopja. W 2014 roku rozpoczęty został zakrojony na wielką skalę budzący wiele wątpliwości projekt (Skopje 2014) przekształcenia Skopje w nowoczesną i atrakcyjną pod względem biznesowym i turystycznym stolicę europejską. Rozpoczęto wówczas budowę wielu nowych budowli i monumentalnych pomników nawiązujących do odległej historii Macedonii. Pseudoantyczne budowle oraz wielkie pomniki wzbudziły wśród mieszkańców miasta mieszane uczucia. Cześć z nich określiło Skopje mianem macedońskiego Disneylandu.

Zwiedzanie

Serce najstarszej części Skopje stanowi rozległy Plac Macedoński (Плоштад Македонија) przy którym znajduje się m.in. budynek nowo wybudowanego centrum rządowo-kulturalnego oraz monumentalny pomnik Wojownika na Koniu. Po wybudowaniu w 2011 roku pomnik rzekomo przedstawiał Aleksandra Macedońskiego, ale z powodu konfliktu kulturowego z Grecją władze zmieniły jego nazwę na bardziej neutralną. W pobliżu znajduje się kolejny pomnik, przedstawiający siedzącego na tronie bizantyjskiego cesarza Justyniana I Wielkiego, za którego rządów cesarstwo osiągnęło największą świetność w swoich dziejach. Na placu regularnie organizowane są najważniejsze wydarzenia kulturalne i polityczne oraz festyny z okazji Świąt Bożego Narodzenia. Trzy główne ulice łączące się z placem to kolejno: Maksyma Gorkiego, Dymitara Włachowa i Macedonii. W pobliżu placu, na skraju niewielkiego skweru z ulicy wystają cztery metalowe kątowniki stanowiące zarysy domu słynnej albańskiej zakonnicy, założycielki zgromadzenia Misjonarek Miłości i laureatka Nagrody Templetona oraz Pokojowej Nagrody Nobla Matki Teresy z Kalkuty (1910-1997). Centrum miasta połączone jest średniowiecznym Kamiennym Mostem (Камен Мост) z rozciągającą się północnej stronie Wardaru starą handlową dzielnicą turecką Čaršija, zamieszkałą głównie przez Albańczyków. Jej główną część stanowi Stary Bazar o niepowtarzalnym orientalnym klimacie. Jest to jedno z najstarszych i największych targowisk na Bałkanach, którego początki sięgają XIII stulecia. Na terenie bazaru znajduje się kilka meczetów (w tym słynne meczet Murata Paszy), trzy średniowieczne osmańskie karawanseraje (domy zajezdne) pochodzące oraz łaźnia turecka z Galerią Narodową.

Kamienny Most

Pierwsza przeprawa (Камен Мост) spinająca brzegi Wardaru w Skopje wzniesiona została jeszcze w czasach osmańskich w latach 1451-1469 za panowania sułtana Mehmeda II (1432-1481). W swojej historii most kilkukrotnie ulegał poważnym uszkodzeniom. W czasie wielkiego trzęsienia ziemi jakie nawiedziło Skopje w 1555 roku uszkodzone zostały cztery przęsła a latach 1895-1897 kolejne powodzie naruszyły konstrukcję budowli. W swojej historii most wykorzystywany był także jako miejsce straceń. To właśnie tutaj w 1689 roku stracono Karposza, przywódcę powstania antytureckiego. Pod koniec II wojny światowej Niemcy planowali wysadzić most jednak udało zapobiec się eksplozji. W 1992 roku przeprawa została poddana gruntownej renowacji w czasie której przywrócono jej pierwotny wygląd. Most ma dwanaście przęseł, 214 metrów długości i przeszło 6,3 metra szerokości.

Twierdza w Skopje

Początki twierdzy w Skopje (Skopsko Kale) sięgają VI wieku, kiedy to wzniesione zostały tu pierwsze umocnienia. Warownia ulokowana została na na wysokim skalistym wzniesieniu, dominującym nad północną częścią miasta. Na przełomie X-XI twierdza została poddana gruntownej przebudowie a w 1040 roku została doszczętnie zniszczona przez powstańcze wojska samozwańczego car Bułgarii Piotra Deliana. Forteca została odbudowana dopiero pod koniec XIV stulecia przez Turków osmańskich. Powstała wówczas imponująca twierdza, która wedle opisów Evliya Çelebi uchodziła za jedną z najpotężniejszych w całych Bałkanach. W czasie I wojny światowej na terenie twierdzy znajdował się sztab austro-węgierski, a po wojnie utworzono tu magazyny oraz sztab wojskowy. Budowla została dotkliwie uszkodzona w czasie trzęsienia ziemi jakie nawiedziło Skopje w 1963 roku.

Pozostałe Zbytki Skopje

• Meczet Mustafa Paszy - jest to największy i najbardziej znany meczet w Skopje. Znajduje się na zachodnich obrzeżach Čaršiji i w bezpośrednim sąsiedztwie twierdzy. Wzniesiony został pod koniec XV wieku na polecenie wielkiego wodza osmańskiego Mustafa Paszę. Główna cześć budowli nakryta jest monumentalną kopułą a cztero-arkadowy przedsionek ma trzy mniejsze kopułki. W sąsiedztwie meczetu znajduje się strzelisty minaret, na który prowadzą 124 stopnie. Na terenie meczetu znajduje się mauzoleum Mustafa Paszy oraz jego córki Umi.
• Akwedukt - są to pozostałości dawnego akweduktu który wzniesiony został prawdopodobnie w I wieku przez Rzymian. Inne źródła podają, że wybudowano go w czasach bizantyjskich za panowania cesarza Justyniana I Wielkiego (483-565), lub dopiero w XVI wieku przez Turków osmańskich. Akwedukt wykorzystywany był aż do XVIII i przesyłał wodę do Skopje z oddalonej o około 9 km wioski Głuwo. Do czasów obecnych z całej konstrukcji zachowało się jedynie tylko 386 metrów z 55 ceglanymi łukami.
• Most Sztuki - wzniesiony został w ramach projektu Skopje 2014 według projektu Kosty i Viktoria Mangarovskich. Most ma 83 metry długości, 9,2 metra szerokości i umieszczono na nim 29 posągów znanych artystów i muzyków macedońskich oraz latarnie z olbrzymimi kandelabrami.
• Porta Macedonia - jest to łuk triumfalny, który znajduje się znajdujący się w centrum miasta na Placu Pella. Wzniesiono go w latach 2011-2012 w ramach projektu odbudowy Skopje po trzęsieniu ziemi z 1963 roku i poświęcony jest 20-leciu niepodległości Macedonii. Budowla wykonana została według projektu rzeźbiarki Walentiny Stefanowskiej, ma 21 metrów wysokości, a jego zewnętrzna powierzchnia pokryta jest płaskorzeźbami wyrzeźbionymi w marmurze, przedstawiającymi sceny z historii Macedonii.
• Katedra św. Klemensa z Ochrydy - wzniesiona została w latach 1972–1990 według projektu macedońskiego architekta Slavko Brezovskiego (1922-2017). Obecnie jest to największa świątynia Kościoła prawosławnego w Macedonii Północnej. Budowla charakteryzuje się ogromną centralną kopułą. W wnętrzu cerkwi uwagę przykuwa ogromny obraz przedstawiający siedzącego Chrystusa.

Muzea w Skopje

• Miejskie Muzeum Skopje - mieści się w gmachu dawnego, zniszczonego w czasie trzęsienia ziemi dworca kolejowego i prezentuje m.in. liczne eksponaty oraz artefakty związane z historią miasta oraz ekspozycje obrazujące kolejne etapy odbudowy miasta po trzęsieniu ziemi jakie nawiedziło Skopje w 1963 roku. Placówka podzielona jest na cztery sekcje: Archeologia, Historia, Etnologia oraz Historia sztuki. Pierwsza z nich prezentuje różnego rodzaju eksponaty pochodzące głównie z wykopalisk prowadzonych na obrzeżach miasta. W dziale historycznym zapoznać się można z dziejami Skopje począwszy od VII wieku aż po czasy obecne. Dział etnologii specjalizuje się w odzieży, a zwłaszcza w odzieży tradycyjnej, a także prezentuje stare fotografie oraz wierne rekonstrukcje dawnych regionalnych wnętrz domów. W sekcji Historii Sztuki obejrzeć można m.in. bogatą kolekcję osmańskich monet, pochodzące z prawosławnych kościołów stare ikony oraz zbiór prac fotografa Blagoja Drnkova i malarza Ljubomira Belogaskiego. Muzeum regularnie organizuje także wystawy czasowe.
• Muzeum Macedonii - mieści się w nowoczesnym budynku na terenie Starego Bazaru przy ulicy Svekjarska i prezentuje ekspozycje związane z historią Macedonii Północnej począwszy od czasów starożytnych aż do końca II wojny światowej. Obejrzeć tu można m.in. ceramikę pochodzącą ze starożytnej Macedonii, stroje ludowe, galerię dywanów, model dawnego domu macedońskiego czy kolekcję starych ikon.
• Dom Muzeum Matki Teresy - mieści się w nowoczesnym gmachu przy ulicy Makedonija i prezentuje rzeczy osobiste, dokumenty oraz liczne pamiątki po słynnej albańskiej zakonnicy. Matka Teresa urodziła się w 1910 roku w Skopje jako Agnes Gonxha Bojaxhiu. Jej matka była zagorzałą katoliczką i prowadziła działalność dobroczynną. Często zabierała Agnes ze sobą w odwiedziny do chorych, samotnych i starszych ludzi co wzbudziło w młodej dziewczynie fascynację żywotami misjonarzy i ich posługą.
• Muzeum Archeologiczne - mieści się w nowo wybudowanym klasycystycznym gmachu w centrum miasta nad brzegiem rzeki Wardar i prezentuje liczne znaleziska archeologiczne oraz artefakty pochodzące z wykopalisk znajdujących się na terenie dzisiejszej Macedonii. Placówka szczyci się kolekcją przeszło 7 tysięcy eksponatów. Obejrzeć można tu m.in. ceramikę, dawne narzędzia, amulety, prehistoryczną biżuterię czy kolekcję starych monet.
• Muzeum Sztuki Współczesnej - mieści się w nowoczesnym gmachu oddanym do użytku po trzęsieniu ziemi przy ulicy Samoilova i prezentuje ekspozycje z dziełami współczesnych artystów. Budynek muzeum wzniesiony został według projektu trzech polskich architektów: Wacława Kłyszewskiego, Jerzego Mokrzyńskiego i Eugeniusza Wierzbickiego z warszawskiej grupy zwanej Tygrysy. Obejrzeć można tu prace takich artystów jak m.in. František Muzika, Ferdinand Kulmer, Henryk Stażewski, Zoltán Kemény, Hans Hartung, Alberto Burri, Georg Baselitz czy Gustave Singer.
• Muzeum Macedońskiej Walki o Suwerenność i Niepodległość - znajduje się przy ulicy 11 March 11 i prezentuje ekspozycje związane z wielowiekową walką Macedonii o utworzenie własnego państwa narodowego na Bałkanach. Placówka otwarta została 8 września 2011 roku w 20 rocznicę powstania Republiki Macedonii. Ekspozycje w dużej mierze nawiązują do wydarzeń rewolucyjnych (broń, dokumenty, albumy), ale znajdziemy też dzieła sztuki związane z macedońską państwowością. Głównym eksponatem jest Deklaracja Niepodległości Republiki Macedonii.
• Muzeum Naukowo Przyrodnicze - mieści się i prezentuje ekspozycje z takich dziedzin nauki jak m.in. mineralogia, geologia, paleontologia, botanika czy zoologia. Obejrzeć można tu m.in. pozostałości prehistorycznych gadów W bezpośrednim sąsiedztwie muzeum znajduje się ogród zoologiczny.
• Muzeum Holocaustu znajduje się na terenie dzielnicy żydowskiej przy ulicy Iljo Vojvoda Br. 2 i prezentuje historię zamieszkującej Bałkany diaspory żydowskiej oraz jej tragiczne losy podczas II wojny światowej. Placówka otwarta została 10 marca 2011 roku, 68 lat po deportacji Żydów z terenów obecnej Macedonii do obozu zagłady w Treblince.
• Macedońska Galeria Narodowa mieści się w dawnej łaźni Daut Paszy i prezentuje głównie współczesne prace macedońskich artystów.

Ciekawostki

• Na początku XX wieku w Skopje urodziła się słynna zakonnica, założycielka zgromadzenia Misjonarek Miłości i laureatka Pokojowej Nagrody Nobla - Agnese Gonxhe Bojaxhiu, znana światu jako Matka Teresa z Kalkuty (1910-1997). Niestety większość miejsc związanych z misjonarką została zniszczona w czasie trzęsienia ziemi. Zachowała się jedynie kapliczka w miejscu dawnego kościoła, w którym Matka Teresa modliła się jako dziecko;
• W okresie międzywojennym Skopje było trzecim co do wielkości (po Belgradzie i Zagrzebiu) miastem Jugosławii;
• Mieszkańcy Skopje odwołują się do historycznej tradycji starożytnych Makedonów, co znalazło m.in. wyraz w dawnej nazwie międzynarodowego portu lotniczego "Aleksander Wielki" czy głównego stadionu sportowego "Filip II";
• W Skopje mieszka blisko 600 tysięcy ludzi co stanowi blisko jedną czwartą populacji całego kraju.

Multimedia