Sparta to miasto południowej Grecji, położone w południowej części Peloponezu w dolinie rzeki Ewrotas u podnóża pasma górskiego Tajget. W starożytności był to obok Aten jeden z najpotężniejszych i najważniejszych ośrodków ówczesnej Grecji. Obecna Sparta zaś, to nowoczesne miasto założone na nowo w 1834 roku przez pierwszego króla nowożytnej Grecji, Ottona Bawarskiego. Początki miasta sięgają prawdopodobnie jeszcze epoki mykeńskiej - najstarszej kultury Grecji kontynentalnej jaka istniała na przełomie 1600-1100 roku p.n.e. Za oficjalnego założyciela Sparty uznaje się żyjącego w IX lub VIII wieku p.n.e. Likurga. Okres największego rozkwitu miasta rozpoczął się w VII wieku p.n.e., kiedy to Spartanie zajęli sąsiednią Mesenię. Wtedy też założony został słynny Związek Peloponeski, który oprócz Sparty zrzeszał północną Arkadię i Argos. W tym czasie jedynym miastem rywalizującym na równi z równym były Ateny, które ostatecznie Spartanie podbili w czasie wojen peloponeskich. Najbardziej znaczącym i ogólnie znanym faktem w historii miasta była słynna Bitwa pod Termopilami, jaką waleczni Spartanie pod wodzą króla Leonidasa stoczyli w 480 roku p.n.e. z przeważającymi liczebnie wojskami perskimi. Historię tą obejrzeć możemy m in. w słynnym filmie nakręconym w 2006 roku stanowiącym ekranizację komiksu Franka Millera pod tytułem 300. Zwycięstwo w walce odniosła Persja, ale okupiła to ogromnymi stratami w ludziach. W starożytności Spartan nazywano Lacedemończykami, stąd inskrypcja w Termopilach, upamiętniająca poległych żołnierzy Leonidasa brzmi: "Przechodniu, powiedz Lacedemończykom, że tutaj spoczywamy, posłuszni ich prawom". Kres świetności Sparty zaczął się w 371 roku p.n.e., kiedy to miasto utraciło swoją dominację w regionie na rzecz prężnie rozwijających się Teb. W kolejnych wiekach miasto sukcesywnie traciło znaczenie, a w 146 roku p.n.e. wraz z całą Grecją dostało się pod panowanie Imperium Rzymskiego. Z tego niegdyś potężnego antycznego miasta do czasów obecnych zachowały się jedynie ruiny kilku świątyń oraz starożytny amfiteatr. Na szczycie dawnego akropolu zaś stoi wzniesiony w X wieku bizantyjski monastyr Ossios Nikon. Żyjący w V wieku p.n.e. historyk grecki Tukidydes (ten sam który sformułował prawa rządzące dziejami), dokładnie przepowiedział przyszłość niegdyś potężnej Sparty. Stwierdził, że gdyby przyszłe pokolenia miały oceniać ją według ruin świątyń i gmachów, nigdy by nie uwierzyły w jej dawną potęgę. Odwiedzając współczesną Spartę warto także zobaczyć miejscowe znajdujący się przed stadionem Pomnik Leonidasa, Muzeum Archeologiczne oraz niezwykłe interesujące Muzeum Oliwek i Drzewek Oliwnych.
Wychowanie w starożytnej Sparcie
Z czasów starożytnych wywodzi się także używany po dziś dzień zwrot "spartańskie wychowanie". Związany jest on z ostrą i surową dyscypliną w jakiej wychowywane były dzieci, a potem dorośli płci męskiej w antycznej Sparcie. Nie istniało wtedy coś takiego, co dziś nazwać możemy życiem prywatnym. Przepisy regulowały praktycznie każdy aspekt życia człowieka, a za każde odstępstwo wymierzane były surowe kary. Wychowanie to miało przygotowywać obywateli do pełnienia nowych funkcji w państwie a także krzewić patriotyzm oraz niebywałe poświęcenie dla własnego kraju. Spartanin mógł stracić prawa wyborcze jeśli się nie ożenił. Do siódmego roku życia chłopiec w Sparcie było pod opieką matki, pomiędzy 7 a 12 rokiem życia rozpoczynała się jego edukacja polityczno-wojskowa (codziennie wychodzili z domu na wspólne zabawy i ćwiczenia, agoge). Od 12 roku życia obowiązywało już koszarowanie chłopców. Nie przypomina to raczej szkoły z internatem, ale miejsce, gdzie słabi umierają, a silni i bezwzględni wygrywają wszystko. W wieku 20 lat mężczyzna stawał się hoplitą i przez 10 kolejnych lat pełnił służbę wojskową. Dopiero w wieku 30 lat hoplita otrzymywał prawa polityczne, ziemię i mógł założyć rodzinę (wcześniejsze małżeństwa były możliwe, ale wymagały uzyskania odpowiedniej zgody). Jeśli się nie ożenił nie wolno było mu oglądać zawodów sportowych (z udziałem nagich mężczyzn) i tracił prawa wyborcze. Drugą grupę społeczną stanowili periojkowie, ludność ta cieszyła się wolnością i niezależnością gospodarczą, ale nie posiadała praw politycznych, często zajmowali się uprawą ziemi i zarządzaniem wielkimi majątkami ziemskimi. Najliczniejszą grupę stanowili jednak przypisani do ziemi niewolnicy - heloci. Co ciekawe heloci nie byli własnością obywateli, ale państwa. Wielkimi miłośnikami spartańskiego wychowania były dwa totalitarne reżimy XX wieku - Hitlera i Mussoliniego.
Ciekawostki
- Jak opowiada jedna z legend król Macedonii Filip II (ojciec wybitnego stratega i jednego z największych zdobywców w historii ludzkości Aleksandra Wielkiego) zagroził niegdyś Sparcie: "Jeśli wtargniemy na wasze ziemie to zniszczymy wasze pola, wyrżniemy waszych ludzi i zburzymy wasze miasto". Spartanie odpowiedzieli na to tylko jednym słowem: "Jeśli". Ani Filip ani później Aleksander nigdy nie próbowali podbić Sparty.