Zamek w Pieskowej Skale

Sułoszowa to niewielka miejscowość w południowej Polsce (województwo małopolskie), położona na terenie niezwykle malowniczej Dolinu Prądnika na obszarze Ojcowskiego Parku Narodowego, około 25 km w kierunku północnym od Krakowa. Jedną z ciekawszych atrakcji jest tu usytuowany na terenie wioski Pieskowa Skała na wysokim skalnym cyplu okazały zamek. Najstarsze wzmianki historyczne o drewnianej warowni w Pieskowej Skale pochodzą z dokumentu wydanego 1315 roku przez ówczesnego króla Polski Władysława Łokietka (1260-1333). Wtedy też pojawiła się niemiecko brzmiąca nazwa zamku "Peskenstein". Jeszcze w tym samym wieku z rozkazu Kazimierza Wielkiego (1310-1370) warownia została przebudowana w kamienną twierdzę i nadana za zasługi rodowi Szafrańców, którego znanym przedstawicielem był wojewoda krakowski Piotr Szafraniec. Zamek stał się częścią łańcucha twierdz obronnych strzegących granicy Królestwa Polskiego zwanych obecnie Orlimi Gniazdami. W owym czasie cały kompleks składał się z części górnej i dolnej. Zamek górny, nie istniejący już, usytuowany był na niedostępnej skale zwanej dziś Dorotką. Stała tam wysoka wieża pełniąca jeszcze w wieku XV funkcję mieszkalną. Zamek dolny zaś, znajdował się na miejscu obecnego renesansowego dziedzińca i obejmował zabudowania gospodarcze, zgrupowane wokół podworca i otoczone murami obronnymi. W drugiej połowie XVI wieku zamek przebudowany został w imponującą renesansową rezydencję z arkadowym dziedzińcem i loggią widokową. W rękach Szafrańców zamek pozostał aż do początku XVII wieku, kiedy to po śmierci ostatniego z Szafrańców, Jędrzeja, przeszedł w ręce Macieja Łubnickiego. W pierwszej ćwierci XVII stulecia rezydencja kilkakrotnie zmieniała właścicieli, ostatecznie stając się własnością Jana Zebrzydowskiego, miecznika koronnego. Wtedy też przeprowadzona kolejna rozbudowa zamku w czasie które dobudowano m.in. system fortyfikacji bastionowych.

W czasie potopu szwedzkiego (1655-1660) rezydencja została zdobyta i zajęta przez oddziały szwedzkie, które ograbiły ją i doszczętnie splądrowały wnętrza przyczyniając się do znacznej dewastacji budowli. Dzięki staraniom Hieronima Wielkopolskiego w połowie XVIII wieku zamkowi przywrócono dawną świetność. Gruntownie wyremontowana rezydencja miała świadczyć o magnackiej pozycji właściciela. W czasie prac remontowych nieprzystosowane do polskich warunków klimatycznych włoskie krużganki arkadowe zamurowano, zlikwidowano również loggię widokową zabudowując jej arkady. Wtedy też wieże zamkowe przykryte zostały malowniczymi baniastymi hełmami. W 1787 roku w Pieskowej Skale gościł król i ostatni władca Rzeczypospolitej Obojga Narodów Stanisław August Poniatowski (1732-1798). W 1850 roku rezydencja została dotkliwie zniszczona w wyniku pożaru, a dodatkowe zniszczenia miały miejsce trzynaście lat później, kiedy to w czasie powstania listopadowego zamek został ostrzelany przez artylerię carską. W kolejnych latach mocno zaniedbany zamek zaczął popadać w coraz to większą ruinę. Przed ostatecznym zniszczeniem uratowała go specjalnie utworzona przez Adolfa Dygasińskiego Spółka Akcyjna, która wykupiła zamek z przeznaczeniem na ekskluzywny pensjonat. Wtedy to rezydencja w Pieskowej Skale została poddana gruntownej renowacji po której odzyskała część dawnego blasku. Pensjonat funkcjonował tu aż do wybuchu II wojny światowej. W roku 1950 zamek przejęło Ministerstwo Kultury i Sztuki. Rozpoczęły się wówczas prace remontowe, kierowane przez profesora Alfreda Majewskiego. Przeprowadzono wówczas badania architektoniczne, w wyniku których odsłonięto elementy renesansowej architektury i dekoracji, a także zrekonstruowano szesnastowieczny dziedziniec arkadowy i loggię widokową. Obecnie gruntownie odrestaurowana rezydencja mieści w swoich wnętrzach Oddział Państwowych Zbiorów Sztuki na Wawelu, w których prezentowana jest część wawelskich skarbów. Dla zwiedzających udostępnione są wnętrza oraz ogród włoski.

Wnętrza zamku - Muzeum

Burzliwe dzieje Pieskowej Skały sprawiły, że na zamku nie zachowały się historyczne wnętrza, a zbiory artystyczne dawnych właścicieli uległy rozproszeniu. Wszystkie prezentowane na wystawie obiekty pochodzą więc ze zbiorów Zamku Królewskiego na Wawelu, którego oddziałem jest miejscowe muzeum. Udostępniana obecnie ekspozycja powstała w dwóch etapach: sale I piętra otwarto w roku 2000, II piętro zaś urządzono pięć la t móźniej. Nowoczesna plastyczna aranżacja całej wystawy jest dziełem Małgorzaty i Macieja Radnickich. W kolejnych salach obejrzeć można m.in. średniowieczną kolekcję gotyckich rzeźb ołtarzowych, wystawę gobelinów, zespół obrazów szkoły holenderskiej, liczne dzieła sztuki okresu regencji oraz galerię malarstwa angielskiego. W sezonie wakacyjnym na zamku bardzo często organizowane są różnego rodzaju imprezy cykliczne jak m.in. Święto Ogrodów, Dni Kultury Staropolskiej czy Noc w Muzeum.

Ciekawostki

• W 1997 roku wydano dwie monety okolicznościowe (o nominałach 2 i 20 zł) z zamkiem w Pieskowej Skale na awersie;
• U podnóża wzgórza, na którym wznosi się zamek, znajduje się założony w XVI wieku kompleks pięciu stawów przepływowych w których hodowano karpie, szczupaki, karasie i pstrągi tęczowe,
• Zamek w Pieskowej Skale wielokrotnie wykorzystywany był jako plan filmowy, kręcono tu sceny do takich filmów jak m.in. "Stawka większa niż życie", "Podróż za jeden uśmiech", "Janosik" czy "Ogniem i mieczem ".