Sofia (София)

Sofia to stolica i zarazem największe miasto Bułgarii, położone nad rzeką Bojanską w malowniczej kotlinie otoczonej górami - od północy Bałkanami, a od południa masywem Witoszy. Status stolicy kraju miasto uzyskało dopiero w 1879 roku. Badania archeologiczne prowadzone na terenie miasta wykazały, że okoliczne tereny zamieszkiwane były już około 5 tysięcy lat przed naszą erą. Oznacza, że Sofia jest jednym z najstarszych europejskich miast. Około 500 roku p.n.e. miasto zostało zasiedlone przez trackie plemię Serdów, a w 29 roku p.n.e. dostało się we władanie Rzymian, którzy przekształcili je w municipium (stolicę regionu administracyjnego). W tym czasie w mieście (nazwanym wówczas Ulpia Serdica) wzniesiono nowe mury obronne, liczne łaźnie oraz wielki amfiteatr zwany Buleterionem. W 324 roku Ulpia Serdica stanowiła na tyle rozwinięty i bogaty ośrodek, że Konstantyn I Wielki zastanawiał się czy nie przenieść tu stolicy Cesarstwa. Jednak ze względów strategicznych wybrał greckie miasto Bizantion (Konstantynopol). Po upadku Cesarstwa Rzymskiego miasto dostało się pod panowanie Bizancjum, a później stało się częścią pierwszego imperium bułgarskiego. Wtedy też uzyskało swoją obecną nazwę. Okres prosperity i rozwoju Sofii przerwany został pod koniec XIV wieku, kiedy to miasto zostało podbite i zajęte przez wojska imperium osmańskiego. Pod władaniem Turków miasto pozostawało, aż do 1878 roku, kiedy to zostało wyzwolona przez wojska rosyjskie w czasie wojny rosyjski-tureckiej jaka toczono była w latach 1877-1878. Kolejny ciężki okres Sofia przeżywała pod koniec II wojny światowej, kiedy to w skutek alianckich nalotów dywanowych zniszczona została znaczna część śródmieścia. Po wojnie miasto zabudowane zostało blokowiskami. Dziś Sofia stanowi przykład typowego bałkańskiego miasta. Handel odbywa się tu na ulicznych targach, a minarety sąsiadują z kopułami cerkwi. Ponadto praktycznie na każdym kroku można odnaleźć ślady oraz pozostałości z czasów imperium osmańskiego.

Zwiedzanie

Serce najstarszej części Sofii stanowi niewielki plac Sweta Nedela przy którym znajduje się cerkiew o takiej samej nazwie (chram Sweta Nedela). Na wschód od placu znajdują się liczne reprezentacyjne gmachy publiczne, płace czy zabytki jak m.in. rotunda św. Męczennika Jerzego Zwycięzcy (najstarsza budowla miasta) czy gmach Galerii Narodowej. Tutaj też ma swój początek główny bulwar miejski (Bulwar Witosza), który ciągnie się przez przeszło 2,7 km aż do do Parku Południowego. Wzdłuż niego rozlokowały się liczne restauracje, puby, kawiarnie, sklepy czy ekskluzywne butiki. Początkowo była to ulica mieszkalna, zabudowana niewielkimi, parterowymi domami. Dopiero w okresie dwudziestolecia międzywojennego przekształcono ją w ulicę handlową. Po remoncie jaki przeprowadzono w 2013 roku część bulwaru jest wyłączona z ruchu samochodowego. Z bulwaru rozpościera się malowniczy widok na masyw Witoszy. O dawnej świetności Sofii przypominają liczne cerkwie oraz meczety jakie spotkać można na terenie miasta. W historycznym centrum miasta dostrzec można także pozostałości z czasów rzymskich. Są to m.in. datowane na II wiek n.e fragmenty murów obronnych, oraz pochodzącą z IV wieku n.e. wczesnochrześcijańską rotundę św. Męczennika Jerzego Zwycięzcy. Niegdyś w okolicach Sofii znajdowało się przeszło 200 różnych klasztorów, cerkwi czy kapliczek. Większość z nich wzniesiona została na przestrzeni od X do XIV wieku. Do czasów obecnych przetrwało ich zaledwie 57 z czego 24 uznane zostało za pomniki narodowe. W czasie okupacji tureckiej świątynie stanowiły jedne z nielicznych miejsc gdzie kultywowana była tradycja i kultura bułgarska. Zwiedzając Sofię koniecznie trzeba się udać do dzielnicy Bojana gdzie znajduje się średniowieczna Cerkiew Bojańska. Pierwotna świątynia wybudowana została tu na przełomie X i XI stulecia. W połowie XIII wieku sebastokrator (miejscowy książę) Kałojan polecił ją rozbudować, co w znaczącym stopniu zmieniło wygląd zarówno zewnętrzny jak i wewnętrzny cerkwi. W jej wnętrzu znajdują się malowidła ścienne, które uchodzą za najcenniejszy klejnot średniowiecznego malarstwa bułgarskiego. Mimo, że najstarsze zachowane freski pochodzą z XI wieku to bardziej interesujące są te z XIII. Przedstawiają one m.in. wizerunki fundatorów (Kałojana i jego żony Desisławy) oraz Konstantyna Konstantyn Asena Tichego i jego żony Iriny. W 1979 roku cerkiew została wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Sobór św. Aleksandra Newskiego

Jest to jeden z najważniejszych zabytków stolicy Bułgarii. Monumentalny sobór wzniesiony został ze składek publicznych w latach 1882-1912 na cześć rosyjskiego cara Aleksandra II, dzięki któremu Bułgaria uzyskała niepodległość w 1878 roku. Głównym projektantem okazałej świątyni był pochodzący z Petersburga rosyjski architekt Aleksander Nikanorowicz Pomierancew (1849-1918). Bułgarskie władze postawiły budowniczemu warunek: budowla miała pomieścić pięć tysięcy osób. Cerkiew reprezentuje styl neobizantyjski, który w owym czasie był bardzo popularny na terenie Rosji. Charakterystycznym elementem budowli są pozłacane kopuły. We wnętrzu świątyni obejrzeć można m.in. zespół fresków wykonanych przez najznamienitszych artystów rosyjskich i bułgarskich oraz wspaniały ikonostas przy którym ustawione są dwa trony (carski i patriarszy). W ponad 50 metrowej dzwonnicy wisi 12 wykonanych w Moskwie dzwonów, z których największy waży 12 ton. Zwiedzając cerkiew warto zajrzeć do krypty gdzie znajduje się imponująca kolekcja ikon, zebranych z całej Bułgarii. W pobliżu soboru, przed budynkiem parlamentu znajduje się monumentalny pomnik cara Aleksandra II.

Cerkiew św. Niedzieli

Dokładna data powstania cerkwi jest nieznana, przypuszcza się, że jej początki sięgają X wieku. Wtedy to wzniesiona została tu drewniana świątynia, która przetrwała aż do połowy XIX wieku, kiedy to zastąpiono ją murowaną. W 1925 roku budynek został poważnie uszkodzony w wyniku zamachu bombowego, którego celem miał być car Borys III (1894-1943). W wyniku eksplozji zginęło około 120 osób, a przeszło 500 zostało rannych. Zniszczenia okazały się na tyle poważne, że zdecydowano wybudować cerkiew od podstaw. W czasach komunistycznych świątynia wykorzystywana była przez władze. Do końca lat osiemdziesiątych XX wieku miała tu swoją siedzibę tajna policja. Obecnie Cerkiew św. Niedzieli jest drugim pod względem rangi, po Soborze św. Aleksandra Newskiego. W cerkwi przechowywane są przywiezione do Bułgarii w 1460 roku prochy serbskiego króla Stefana Urosza II Milutina (1253-1321). Nazwa świątyni odnosi się do św. Niedzieli, męczennicy z III wieku, w Polsce znanej pod imieniem św. Dominiki z Nikomedii.

Rotunda św. Męczennika Jerzego Zwycięzcy

Rotunda znajduje się na czworobocznym dziedzińcu pomiędzy budynkami Pałacu Prezydenckiego i hotelu Sheraton pośród pozostałości antycznego miasta Serdica. Wybudowana została przez Rzymian pod koniec III lub na początku IV wieku n.e. Świątynia powstała w miejscu dawnych, pochodzących z I wieku p.n.e rzymskich term. Początkowy był to kościół chrześcijański, który w VI wieku przekształcony został w cerkiew prawosławną. W czasie rządów osmańskich w Bułgarii budynek wykorzystywany był jako meczet. Po odzyskaniu niepodległości w cerkiew przekształcona została w muzeum. Jest to zwieńczony kopułą niewielki ceglany kościółek we wnętrzu którego znajdują się pochodzące z XII–XIV wieku freski. Są to najcenniejsze tego typu malowidła w Bułgarii.

Pozostałe Zabytki Sofii

• Cerkiew Mądrości Bożej - pierwsza świątynia na miejscu obecnej cerkwi zbudowana została w latach 311-313. W późniejszym okresie, w czasach rządów cesarza Konstantyna Wielkiego, wybudowano na jej miejscu katedrę pod wezwaniem Mądrości Bożej, w której w 343 roku odbył się sobór w Serdyce. Zniszczoną w wyniku barbarzyńskich najazdów świątynię odbudował cesarz Justynian I Wielki, ponownie nadając jej wezwanie Mądrości Bożej. Po zajęciu Bułgarii przez Imperium Osmańskie Turcy przebudowali świątynię na meczet, dobudowując do niej minaret. W kolejnych wiekach budowla była kilkukrotnie niszczona przez trzęsienia ziemi. Po tym ostatnim, w czasie którego zawalił się m.in. minaret, Turcy nie odbudowali już meczetu przekonani, że zniszczył go gniew "chrześcijańskiego Boga". Odbudowa cerkwi przeprowadzona została dopiero w latach 1930-1935.
• Cerkiew św. Petki Samardżijskiej - została wybudowana pod koniec XIV wieku na fundamentach świątyni z czasów rzymskich. Ponieważ był to okres panowania tureckiego, według obowiązującego prawa chrześcijanom nie wolno było wznosić świątyń wyższych od meczetów. Cerkiew wybudowano wiec metr poniżej ulicy.
• Meczet Bania Baszi Dżamija - jest to najstarszy czynny meczet w Sofii. Wzniesiony został w połowie XVI wieku a swoją nazwę wywodzi od dawnej łaźni, która znajdowała się w tym miejscu. Założycielem meczetu był Mułła (Molla) Efendi Kadı Seyfullah, który zbudował go na pamiątkę swojej zmarłej żony. Starsze źródła nazywają ten meczet meczetem Molla Efendi lub meczetem Kadı Seyfullah. Mimo, że świątynia nie jest oficjalnie otwarta dla turystów, to jest ona dostępna poza czasem modlitw. Masywną budowlę w kształcie sześcianu wieńczy 15-metrowa kopuła półksiężycem.
• Meczet Bujuk Dżamija - wybudowany został w XV wieku. Obecnie w jego murach mieści się Muzeum Historyczne.
• Cerkiew Świętych Siedmoczislenników - jest to cerkiew prawosławna przebudowana z pochodzącego z pierwszej połowy XVI wieku meczetu. Tradycja mówi, że zaprojektował go znakomity turecki architekt Sinan. W XIX wieku w wyniku trzęsienia ziemi jakie nawiedziło Sofię zawalił się minaret meczetu. Po wyzwoleniu Bułgarii w 1878 pozbawiony funkcji sakralnej meczet wykorzystywany był jako skład wojskowy, a później areszt. Ostatecznie w 1901 rosyjski architekt Aleksander Pomierancew zaproponował przebudowę opuszczonego i niszczejącego meczetu na prawosławną cerkiew.
• Teatr Narodowy im. Iwana Wazowa - wzniesiony został w 1906 roku według projektu znanego biura projektowego Fellner & Helmer. Budowla reprezentuje stylu niemieckiego klasycyzmu. Masywny budynek w tonacji bladego różu o bogatej secesyjnej ornamentyce, przykryty jest mosiężną kopułą. Biały fronton złoceniami podtrzymują kolumny.
• Synagoga - wzniesiona została w latach 1903-1909 według projektu znanego austriackiego architekta Friedricha Grünangera. Wzorował się on na sefardyjskiej synagodze w Wiedniu. Synagoga jest jednym z najbardziej charakterystycznych budynków Sofii, może pomieścić do 1300 osób. Obecnie jest to największa synagoga na Bałkanach, jedna z największych w Europie oraz jedna z dwóch funkcjonujących w Bułgarii. W 1992 roku w budynku otwarto Żydowskie Muzeum Historyczne, w którym znajdują się ekspozycje dotyczące Holocaustu oraz historii bułgarskich Żydów.
• Pałac Carski - wzniesiony został w 1878 roku i reprezentuje styl neorenesansowy. Obecnie w jego murach mieści się Narodowa Galeria Sztuki.
• Pomnik św. Zofii - pomnik patronki miasta znajduje się w centrum miasta przy jednym ze skrzyżowań, na którym do 1990 roku stał pomnik Lenina. Przedstawia figurę atrakcyjnej bizantyjskiej księżniczki w złotej koronie. Wykonał go bułgarski rzeźbiarz Georgi Czankynow. Św. Zofia w prawej dłoni dzierży wieniec laurowy (symbol błogosławieństwa), a na jej lewym przedramieniu siedzi sowa z rozpostartymi skrzydłami (symbol mądrości).

Muzea w Sofii

• Narodowe Muzeum Historyczne (Национален исторически музей) - znajduje się przy ulicy Vitoshko lale 16 i prezentuje historię Bułgarii oraz całych Bałkanów. Placówka założona została w 1973 roku i obecnie szczyci się kolekcją przeszło 650 tysięcy eksponatów z takich dziedzin jak archeologia, historia, etnografia czy sztuka. Oprócz bogatej kolekcji monet, biżuterii czy kostiumów obejrzeć można tu także liczne dzieła sztuki, w tym sztukę kościelną, a także obszerny zbiór dokumentów i fotografii związanych z historią Bułgarii. Do najcenniejszych eksponatów należą m.in. datowany na rok z 2000 p.n.e "skarb" Dabene czy odkryty w 1924 roku i pochodzący z XIV wieku p.n.e. tracki "skarb" Valchitran. Na terenie muzeum znajduje się także kawiarnia, biblioteka i sklep z pamiątkami.
• Narodowe Muzeum Archeologiczne - a właściwie Narodowy Instytut Archeologiczny z Muzeum przy Bułgarskiej Akademii Nauk ma swoją siedzibę w dawnym, największym meczecie Sofii przy placu Atanasa Burowa i prezentuje bogatą kolekcję różnego rodzaju przedmiotów i artefaktów z okresu prehistorii, starożytności i średniowiecza jakie udało się odnaleźć na terenie obecnej i dawnej Bułgarii. Placówka założona została w 1892 roku jako Muzeum Narodowe, a w 1905 roku roku otwarto ją dla zwiedzających w obecności księcia Ferdynanda, ministrów oraz osobistości życia kulturalnego Bułgarii. Na siedzibę wybrany został dawny, zabytkowy meczet Wielkiego Mahmuda Paszy (1420-1474), wezyra sułtana Mehmeda II Zdobywcy (1432-1481). Na terenie obiektu dwukrotnie przeprowadzono prace archeologiczne w 1939 i 1998 roku. Wtedy odkryto m.in. posąg greckiej bogini łowów, zwierząt, lasów, gór i roślinności Artemidy. W placówce Obejrzeć można m.in. datowaną na V wiek p.n.e. maskę pogrzebową, pochodzącą z I wieku n.e. lampkę oliwną, datowany na IV wiek p.n.e. srebrny ryton (starożytne naczynie w kształcie rogu służące do picia wina przy uroczystych okazjach) czy starożytną figurkę elenia z brązu. Ponadto prezentowane są są tu także przedmioty pochodzące ze znalezionego w 1924 roku i datowanego na 1300 rok p.n.e. "skarbu" w Wyłczytrynie czy znalezionego w 1953 roku i datowanego na na IV wiek p.n.e. "skarbu" koło Łukowitu.
• Regionalne Muzeum Historyczne (Регионален исторически музей) - mieści się w zabytkowym budynku dawnych Łaźni Mineralnych przy placu Banski 1 i prezentuje historię Sofii oraz jej okolic. Obejrzeć można tu m.in. ceramikę, dawne stroje, przedmioty użytku codziennego a także liczne dzieła sztuki pochodzące z lokalnych cerkwi i meczetów.
• Narodowa Galeria Sztuki (Национална художествена галерия) - mieści się w dawnym Pałacu Królewskim przy placu Księcia Aleksandra 1 i prezentuje bogatą kolekcję dzieł sztuki Bułgarskiej. W zbiorach placówki znajduje się około 50 tysięcy obrazów, rzeźb, grafik i innych eksponatów. Obejrzeć można tu m.in. prace najwybitniejszych bułagrskich malarzy w tym m.in. pejzaże Starego Płowdiwa, pędzla Canko Ławrenowa (1896-1978) czy obrazy przedstawiające sceny z tradycyjnej bułgarskiej wsi Władimira Dimitrowa-Majstora. W pałacu znajduje się również Muzeum Etnograficzne prezentujące dawne stroje ludowe, dywany czy przedmiotu użytku codziennego jakie sprowadzone zostały tu wiosek całej Bułgarii.
• Narodowa Galeria Sztuki Zagranicznej (Национална галерия за чуждестранно изкуство) - mieści się w XIX wiecznym gmachu dawnej Królewskiej Drukarni przy placu Księcia Aleksandra 1 i prezentuje bogatą kolekcję dzieł sztuki (spoza Bułgarii) od średniowiecza po współczesność. Stała ekspozycja obejmuje sztukę europejską, azjatycką (buddyjską, japońską i indyjską) oraz afrykańską. Są tu także odrębne działy prezentujące m.in. sztukę współczesną.
• Muzeum Historii Naturalnej (Национален природонаучен музей) - znajduje się przy bulwarze Cara Oswobodziciela 1 i prezentuje prezentuje ekspozycje z takich dziedzin nauki jak m.in. geologia, zoologia, botanika, mineralogia czy paleontologia. Placówka założona została w 1889 roku z inicjatywy księcia Ferdynanda I (zapalonego kolekcjonera motyli) jako pierwsze tego typu muzeum w Bułgarii. Obecnie wszystkie zbiory rozlokowane są w 15 salach na czterech kondygnacjach. Na parterze znajduje się bogata kolekcja minerałów, a także organizowane są tu regularnie wystawy czasowe. Pierwsze piętro jest poświęcone ptakom, gadom, płazom i rybom a na drugim znajdują się cztery sale w całości poświęcone ssakom. Ostatnie piętro poświęcone jest owadom, bezkręgowcom oraz roślinom.
• Narodowe Muzeum Ziemi i Ludzi (Национален музей "Земята и хората") - mieści się w zabytkowym XIX wiecznym gmachu przy bulwarze Cherni vrah 4 i prezentuje bogatą kolekcję minerałów z całego świata. Placówka założona została w 1986 roku a dla publiczności udostępniona została rok później. Muzeum szczyci się jedną z największych kolekcji minerałów i kamieni szlachetnych na Bałkanach.
• Muzeum Sztuki Socjalistycznej (Музей на социалистическото изкуство) - znajduje się przy ulicy Lachezar Stanchev 7 i prezentuje ekspozycje związane okresem komunizmu i socjalizmu w Bułgarii (1944-1989). Placówka założona została w 2011 roku i podzielona jest na trzy sekcje: park w którym zgromadzono 77 poników i posągów działaczy komunistycznych (w tym pomnik Włodzimierza Lenina), salę wystawową w której prezentowane są obrazy i pamiątki oraz salę multimedialną gdzie wyświetlane są filmy propagandowe i kroniki z czasów komunistycznych. W sezonie letnim placówka regularnie organizuje wystawy tematyczne. Przed wejściem do muzeum ustawiona jest charakterystyczna czerwona pięcioramienna gwiazda, która w latach 1954-1984 zdobiła Dom Partii w Sofii.
• Narodowe Muzeum Literatury (Национален литературен музей) - znajduje się przy ulicy i zajmuje się poszukiwaniem, badaniem, kolekcjonowaniem i promowaniem dziedzictwa kulturalnego Bułgarii. W placówce obejrzeć można wiernie odtworzone wnętrza domów i pracowni w których tworzyli najwięksi pisarze i poeci Bułgarscy. W muzeum zgromadzono także imponującą kolekcje starych rękopisów, fotografii, dokumentów, pierwodruków, czasopism, książek i przedmiotów osobistych znanych bułgarskich pisarzy.
• Muzeum Borisa Christowa (Музей Борис Христов) - znajduje się przy ulicy Cara Samuela 43 i poświęcone jest znanemu bułgarskiemu śpiewakowi operowemu Borisowi Christowi (1914-1993), którego głos uznawany jest jeden z najwybitniejszych basów XX wieku. Placówka mieści się w domu rodzinnym artysty gdzie obejrzeć można liczne pamiątki oraz przedmioty użytku codziennego. Muzeum regularnie organizuje także różnego rodzaju wydarzenia kulturalne jak wystawy czy koncerty.
• Dom-Muzeum Iwana Wazowa (Къща-музей "Иван Вазов") - znajduje się przy ulicy Iwana Wazowa 10 i poświęcone jest jednemu z największych bułgarskich powieściopisarzy Iwanowi Wazowowi (1850-1921). Mieszkał on tu od 1895 roku aż do śmierci w 1921 roku. Większość pomieszczeń utrzymana jest w duchu epoki, dzięki czemu panuje tu klimat przypominający Sofię z czasów tuż po odzyskaniu niepodległości. Na piętrze znajduje się gabinet poety, w którym zwiedzających wita wypchany jego ukochany pies Bobi.
• Dom-Muzeum Pejo Jaworowa (Къща-музей Пейо К. Яворов) - mieści się w secesyjnej kamienicy przy ulicy Rakowskiego 136 i poświęcone jest wybitnemu bułgarskiemu poecie, dramatopisarzowi, działaczowi społecznemu i twórcy bułgarskiego symbolizmu Pejo Jaworowi (1878-1914). W 1913 roku przez blisko 11 miesięcy zajmował on tu jedno z pomieszczeń na parterze. Dziś znajduje się tu muzeum w którym zgromadzono liczne pamiątki, fotografie oraz rzeczy osobiste poety.
• Narodowe Muzeum Politechniki (Национален политехнически музей) - znajduje się przy ulicy Opalchenska 66 i zajmuje się gromadzeniem różnego rodzaju eksponatów związanych z rozwojem nauki i techniki w Bułgarii. Obejrzeć można tu m.in. kolekcję starych zegarów, dawnych aparatów fotograficznych, telewizorów, maszyn do pisania oraz innych urządzeń elektronicznych.
• Muzeum Iluzji (Музей на илюзиите) - znajduje się przy bulwarze Księżnej Marii Luizy 16 i prezentuje interaktywne ekspozycje multimedialne wprowadzające w świat nowoczesnej magii i iluzji optycznej.

Ciekawostki

• Większość mieszkańców Sofii to potomkowie Szopów, okolicznej ludności wiejskiej, która napłynęła do miasta w ogromnej liczbie w ciągu minionego stulecia;
• Sofia położona jest w bezpośrednim sąsiedztwie malowniczych gór. Centrum miasta oddalone jest zaledwie niespełna 15 km od Masywu Witoszy;
• Naprzeciwko Muzeum Archeologicznego w Sofii znajduje się budynek Parlamentu Prezydenckiego, gdzie codziennie w południe odbywa się widowiskowa zmiana warty żołnierzy ubranych w XIX-wieczne mundury;
• Sofia jest jedyną europejską stolicą, w której pobliżu żyje niedźwiedź brunatny;
• Sofia to najwyżej, po Madrycie, położona duża stolica w Europie. Miasto leży na wysokości 550 metrów n.p.m.;
• Po zakończeniu rządów osmańskich w 1878 w Sofii były aż 32 meczety. Do czasów obecnych zachowało się jedynie pięć z nich.

Multimedia