Architektura romańska to styl we wczesnośredniowiecznej architekturze, który stosowany był głównie w Europie zachodniej, środkowej i Skandynawii na przełomie od X do XIII wieku. Jego charakterystycznymi elementami były przysadziste kształty, pełne łuki oraz prymitywne rzeźby. Budowle w stylu romańskim były zawsze proste, racjonalnie rozplanowane, zwykle zaokrąglone (rotundy) i opierały się na prostocie brył geometrycznych. Wznoszono je przeważnie z kamienia ciosanego z którego formowano grube, solidne i masywne pozbawione okien mury. Surowy wygląd rekompensowało bogate zdobnictwo kolumn oraz portali (bram wejściowych). Romańscy architekci czuli się niezwykle swobodnie, używając form na planie prostokąta. Dla kościołów stosowano więc plan bazyliki, do którego można było z łatwością dodawać ze wszystkich stron oddzielone kolumnami nawy i kaplice. Świątynie budowane były często pod szczytami wzniesień, ale nie na samych wierzchołkach. W warstwie symbolicznej odpowiadało to lokalizacji blisko Boga, ale nie w miejscu, w którym zamieszkuje. W okresie romańskim budowano także feudalne zamki, których najważniejszym elementem był potężny donżon.
Styl późnoromański
Architektura romańska była przede wszystkim ascetyczna. Monotonię pozbawionych wszelkich ozdób ścian zewnętrznych budowli przerwano dodając portyku (ganku lub obejścia kolumnowego) albo włączanie w ściany niepodtrzymujących niczego łuków lub pilastrów (płaskich występów z lica ściany, posiadających głowicę i trzon, a często także bazę). Podobnie rzecz się maiła z wnętrzem, gdzie zaczęto stosować sklepienia krzyżowe, które pozwalały na tworzenie bardziej przestronnych korytarzy i wprowadzanie zupełnie nowych elementów zdobniczych. Romańskie budowle po dziś dzień wzbudzają podziw z uwagi na swą niebywałą surowość oraz zwartość bryły.
Przykładowe zabytki reprezentujące architekturę romańską
- kolegiata w Kruszwicy;
- kolegiata w Tumie pod Łęczycą;
- rotunda św. Prokopa w Strzelnie;
- kościół św. Idziego w Inowłodzu;
- kościół św. Andrzeja w Krakowie;
- katedra w Pizie;
- kościół św. Jana i Pawła w Wenecji;
- katedra w Spirze;
- kościół w opactwie Maria Laach;
- kościół w Issoire;
- bazylika w Vezelay.
Ciekawostki
- Nazwa "architektura romańska" pochodzi od stosowania w tamtej epoce łuków pełnych, tak popularnych w Rzymie. Termin ten wprowadzony został dopiero w XIX wieku.
