Sympatyczny wojak Józef Szwejk (Josef Švejk) to kultowa postać literacka stworzona przez znanego czeskiego pisarza Jaroslava Haška (1883-1923). Po raz pierwszy Szwejk pojawił się w wydanych w 1912 roku humoreskach "Dobry wojak Szwejk i inne osobliwe historyjki" (Dobrý voják Švejk a jiné podivné historky). Pięć lat później bohater Haška powrócił w utworze "Dobry wojak Szwejk w niewoli" (Dobrý voják Švejk v zajetí) mocno krytykującym ówczesne Austro-Węgry. Jednak właściwe przygody Szwejka zostały opisane dopiero w powieści "Przygody dobrego wojaka Szwejka podczas wojny światowej" (Osudy dobrého vojáka Švejka za světové války), która powstała w latach 1921-1923. Pisarz nie zdążył jednak dokończyć książki, zmarł 3 stycznia 1923 roku, więc na prośbę wydawcy ostatnie rozdziały dopisał Karel Vanek. Powieść jest antywojenną satyrą, krytykującą system polityczny monarchii habsburskiej i kpiącą z austriackiej armii, jednocześnie dobrze obrazującą realia ówczesnej Pragi. Warto dodać, że większość bohaterów książki miało swój pierwowzór w rzeczywistości, również część przygód opisanych w powieści oparta była na faktach, zdarzeniach przeżytych przez samego autora (np. pobyt w szpitalu psychiatrycznym, handel psami, czeskie gospody) lub zasłyszanych od jego znajomych. Tytułowy bohater powieści, Józef Szwejk, mieszkaniec Pragi, jest sprzedawcą psów. Po wybuchu wojny wstępuje na ochotnika do armii, zostając szeregowym żołnierzem i pucybutem porucznika Lukasza. Rozmaite komiczne przygody pozornie nierozgarniętego a w rzeczywistości przebiegłego Szwejka, opisane w książce, demaskują absurdy rzeczywistości i formalistycznego systemu wojskowego. Czeski wojak zdobył sobie sympatię na całym świecie, kultowa powieść została przetłumaczona i wydana w prawie sześćdziesięciu językach. Książka, a zwłaszcza jej bohater, była też inspiracją do powstania wielu filmów. Pierwszy, w reżyserii Karela Lamača, pojawił się już w 1926 roku. Najbardziej znaną ekranizacją jest jednak czechosłowacki film z 1957 roku, nakręcony przez Karela Steklego, w którym głównego bohatera zagrał Rudolf Hrušínský.
Na całym świecie książka Haška, która zyskała status "kultowej", stała się też inspiracją do powstania ruchu szwejkologicznego - żartobliwego towarzystwa propagującego popularyzację książki i "szwejkowego" sposobu na życie. W Czechach, na Słowacji, w Polsce czy na Ukrainie spotkać można wiele pamiątek, pubów czy pomników sympatycznego wojaka. Najbardziej znane to m.in. Pomnik Szwejka w Humenném na Słowacji, Ławeczka Szwejka w Sanoku i Przemyślu czy Pomnik Szwejka w Doniecku. Ponadto przez Czechy, Austrię, Węgry, Słowację, Polskę i Ukrainę wiedzie międzynarodowy szlak turystyczny (pieszy i rowerowy) śladami dobrego wojaka Szwejka.
Kultowe cytaty ze Szwejka
- "Posłusznie melduję, panie oberlejtnant, że wszystko jest w porządku, tylko kot jest gałgan i zeżarł kanarka".
- "Gdyby wszyscy ludzie byli mądrzy, to na świecie byłoby tyle rozumu, że co drugi człowiek zgłupiałby z tego".
- "Z pustym żołądkiem nie ma co pchać się do latryny".
- "Tutaj wisiał niegdyś obraz najjaśniejszego pana - ozwał się znów po chwili - akurat tam, gdzie teraz wisi lustro. - A tak, ma pan rację - odpowiedział Paliviec - wisiał tam, ale obsrywały go muchy, więc zaniosłem go na strych".