Kraj: 
Wał Hadriana (Vallum Hadriani) zwany także często Murem Hadriana (Hadrian's Wall) to starożytny rzymski wał obronny w północnej Brytanii, przecinający całą wyspę w poprzek. Niegdyś ciągnął się na długości 120 km od miasteczka Bowness nad zatoką Solway Firth do twierdzy Segedunum w Wallsend nad rzeką Tyne. Mur ten wybudowany został w latach 121-129 n.e. w czasach podboju Wysp Brytyjskich przez Rzymian za panowania cesarza Publiusza Eliusza Hadriana. Jego głównym zadaniem miała być ochrona rzymskiej prowincji Bretanii przed atakami półdzikich wojowniczych Pitków (starożytne plemiona zamieszkujące tereny obecnej Szkocji), oraz powstrzymanie niekontrolowanej migracji ludności. W części wschodniej mur był wzniesiony z kamienia, w zachodniej zaś z darni. Wysoki na 4,5 metra pas umocnień służył głównie do kontrolowania wymiany handlowej (pobierano wówczas cła), a także miał pokazać miejscowym ludom potęgę ówczesnego Rzymu. Co rzymską milę (ok. 1,5 km) w murze znajdował się niewielki fort pełniący także funkcję bramy. W sumie było ich 81. Ponadto wzniesiono także 16 dodatkowych większych fortów oraz 160 wieżyczek strażniczych. Tak na prawdę jednak to nie wały trzymały Bretanię przy Imperium, lecz szybka romanizacja plemion celtyckich. Zamożna cywilizacja najeźdźców oferowała miejscowym niezaprzeczalne walory. W późniejszym czasie Wał Hadriana stał się wzorem dla podobnych budowli wznoszonych przez Rzymian w innych miejscach imperium, jak na przykład nad Renem w Górnej Germanii, czy w pobliżu Karpat w dolinie rzeki Aluty (Olt).
Wał Hadriana stracił na swym znaczeniu, gdy następca Hadriana, Antoninus Pius, polecił wybudować na północ od niego (na wysokości Edynburga) nowe fortyfikacje, nazwane później Wałem Antonina. Po wycofaniu się Rzymian z Wysp Brytyjskich w 410 roku Wał Hadriana popadł w ruinę, a w kolejnych wiekach był sukcesywnie rozbierany przez okoliczną ludność, która wykorzystywała go jako budulec do swoich domostw. Sytuacja ta trwała aż do pierwszej połowy XIX wieku, kiedy to zachwycony dawnymi rzymskimi fortyfikacjami pewien prawnik z Newcastle - John Clyton rozpoczął zakup ziem, na których stał mur, a także zlecił renowację jego fragmentów. To właśnie dzięki niemu do czasów obecnych przetrwały w tak dobrym stanie spore odcinki murów oraz wieżyczek. Udało mu się także uratować znajdujące się w sąsiedztwie muru starożytne miasto garnizonowe zwane Corbridge Roman Site. Obecnie każdego roku wał przyjeżdża oglądać blisko półtora milion turystów z całego świata. Jeden z najlepiej zachowanych fortów (Housesteads Roman Fort) znajduje się w pobliżu miasteczka Haydon Bridge. Inne zachowane fragmentu muru obejrzeć można także w pobliżu Wallsend (fort Segedunum z 35 metrową wieżą i muzeum) oraz w Great Chesters (pozostałości fortu Aesica). Wzdłuż wału ciągną się drogi krajowe B6318 i A69, po których kursuje specjalny autobus turystyczny. W 1987 roku Wał Hadriana został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.
Ciekawostki
- Wzdłuż wału Hadriana znajduje się wiele miejscowości czy obiektów, nawiązujących do jego angielskiej nazwy ( Wall), np. Wallsend, Heddon-on-the-Wall czy Thirlwall Castle;
- Do budowy wału użyto 750 tysięcy metrów sześciennych kamieni;
- Słynny amerykański autor George R. R. Martin przyznał, że Wał Hadriana był dla niego inspiracją do stworzenia Muru występującego w jego słynnej serii powieści fantasy pt. Pieśni Lodu i Ognia (znanej szerzej z filmu Gra o Tron).
