Kraj: 
Kroszonka Opolska to barwione jajo z wydrapanymi tradycyjnymi śląskimi wzorami (najczęściej ornamentami roślinnymi) w formie regularnych powtarzających się form floralnych czy geometrycznych. Tradycja ich tworzenia na terenie Śląska Opolskiego sięga połowy X wieku, o czym świadczą najstarsze odnalezione tu jajka. Część z nich zdobiona była metodą charakterystyczną dla naczyń glinianych, pozostałe ozdobiono metodą batikową (malowanie woskiem). Technika rytownicza pojawiła się na Opolszczyźnie dopiero pod koniec XIX wieku. W 1877 roku znany ludoznawca i archeolog ksiądz Adolf Hytrek wspominał o tej tradycji, przekazywanej z pokolenia na pokolenie wśród ludności rodzimej. Wzory wydrapywano na zabarwionych (na czarno, zielono, czerwono, brązowo, żółto czy fioletowo) kurzych jajkach przy użyciu ostrych narzędzi. Miejscowa ludność nadała im nazwę "krousonki" od słów "krasa", oznaczającego urodę, oraz "krasić" - ozdabiać, zdobić. Z historycznych opracowań wynika, że jednymi z pierwszych twórców zajmujących się zdobieniem jaj tą metodą na Opolszczyźnie byli Joanna Springer, Maria Kuzber, Piotr Wysada, Maria Lubisz, Maria Kobyłka oraz Agnieszka Szwarcer. Początkowo tradycja zdobienia jaj kultywowana była jedynie w okresie Świąt Wielkanocnych i w obrębie rodziny danego twórcy. W owym czasie kroszonki wykonywano jedynie na potrzeby własne. Dopiero w połowie lat pięćdziesiątych XX wieku pojawiła się koncepcja zorganizowanego przedsięwzięcia kulturalnego, którego głównym celem byłoby upowszechnienie rodzimej plastyki obrzędowej wśród szerszego grona odbiorców i zaangażowanie do działania młodszych rękodzielników. Pierwszy konkurs zdobienia jaj przeprowadzony został w 1958 roku przez pracowników Muzeum Śląska Opolskiego w Opolu. Od 1991 roku jego organizatorem jest Muzeum Wsi Opolskiej w Opolu. Dziś kroszonki wykonuje się z jaj kaczych czy gęsich. Są one dużo twardsze i trwalsze niż jaja kurze.
Obecnie kroszonki są jednym z najbardziej rozpoznawalnych elementów kultury ludowej Śląska Opolskiego. Znane są one nie tylko w tym regionie, ale i w całej Polsce. W 2007 roku Kroszonka Opolska została wpisana na listę produktów tradycyjnych w kategorii Inne produkty w województwie opolskim. Ich bogatą kolekcję (przeszło 3 tysiące eksponatów) obejrzeć można w Muzeum Wsi Opolskiej w Opolu. Do 2020 roku w archiwum muzeum skatalogowano około 600 czynnych zawodowo twórców zamieszkujących teren województwa opolskiego. Najstarsze wzory jakimi pokrywane były jaja nawiązywały do pogańskiej symboliki solarnej. Do najczęściej spotykanych należały rozety, linie proste, gwiazdy, wiatraczki czy trójkąty. Jeszcze w latach dwudziestych XX wieku na zdobionych jajach można było spotkać połączenie wzorów geometrycznych z ornamentami roślinnymi. Z czasem jednak zostały one prawie całkowicie wyparte przez motywy roślinne, które obecnie są symbolem śląskiej tradycji kroszonkarskiej. Na opolskich kroszonkach najczęściej występują różnorodne kwiaty i ulistnione gałązki. Zdarzają się też wzory zoomorficzne, np. kogut, kura czy baranek, a także okazjonalne wierszyki, które twórcy układają najczęściej sami. Na przestrzeni lat bardzo podniósł się poziom wykonywanych prac, także w związku z udoskonalaniem narzędzi do wykonywania wzoru. Pomimo przyjętych ściśle określonych zasad w budowie tradycyjnego wzoru każdy twórca ma swój własny niepowtarzalny styl zdobienia oraz charakterystyczne tylko dla siebie wzory.
Ciekawostki
- Charakterystyczne wzornictwo kroszonek przeniesione zostało także na porcelanę opolską;
- Niegdyś popularnym zwyczajem było obdarowywanie ozdobionymi jajkami kawalerów, którzy przybywali do panien w Lany Poniedziałek;
- Jaja od wieków spełniały jedną z najistotniejszych funkcji w ludowej obrzędowości. Od niepamiętnych czasów symbolizowały początek życia i stanowiły cenną ofiarę dla bóstw. Pięknie zdobione jajka wkładano także do święconki wraz z innymi produktami przeznaczonymi do poświęcenia.
