Tradycja hobbystycznego obserwowania ptaków wywodzi się z Anglii, a osobę która się tym zajmuje określa się mianem birdwatcher. Moda na obserwowanie ptaków trafiła także do Polski, a obserwatora nazwano ptasiarzem. Ptaki obserwować można gołym okiem lub przez różnego rodzaju przyrządy optyczne (lornetkę, lunetę, aparat). Obserwacji towarzyszy zazwyczaj zgłębianie wiedzy o ptakach w temacie ich wyglądu, głosów, zachowań czy biologii. Obserwację ptaków możemy prowadzić o każdej porze roku. Wiosna i lato oferuje nam ciekawą i kolorową scenografię, jednak zimą z uwagi na brak liści i co za tym idzie lepszą widoczność łatwiej jest wypatrzeć ptaka na np. drzewie. Najlepszą porą dnia do obserwacji jest wczesny ranek, kiedy ptaki intensywnie poszukują pożywienia. Największa dobowa aktywność ptaków to czas pierwszych dwóch godzin po wschodzie słońca i zmierzch. Natomiast w słoneczne południe, kiedy powietrze jest zazwyczaj mocno nagrzane, ptaki są mało aktywne, odpoczywają ukryte w koronach drzew. W tym czasie można obserwować ptaki brodzące i drapieżne, które krążą w kominach ciepłego powietrza. Żeby zaobserwować jak najwięcej gatunków, należy wybierać się w najbardziej zróżnicowane ekosystemy. Najlepszymi miejscami do prowadzenia obserwacji są obszary wodno-błotne takie, jak doliny rzeczne, łąki zalewowe, torfowiska, ujścia rzek, zbiorniki zaporowe, stawy hodowlane lub obszary rolnicze ze zróżnicowaną strukturą upraw i różnorodnym krajobrazem. W odróżnieniu od ornitologów, ptasiarze są w większości amatorami, dlatego nie prowadzą badań naukowych.
Etyka obserwowania ptaków
Podczas obserwacji ptaków bezpieczeństwo zwierząt powinno być zawsze najważniejsze i powinno pozostawać podstawową zasadą podczas wypraw terenowych. Próby zbyt bliskiego podchodzenia do gniazda, by zobaczyć jaja lub pisklęta, mogą być zgubne dla ptaków, gdyż w ten sposób można wskazać drogę drapieżnikom. Zbyt długa obecność człowieka przy gnieździe może spowodować jego opuszczenie przez ptaki dorosłe. Nielotne jeszcze młode ptaki mogą ze strachu wyskakiwać z gniazd, narażając się na obrażenia lub ataki drapieżników. Warto więc dla dobra ptaków powstrzymać ciekawość i obchodzić z daleka miejsca, gdzie gniazdują. Zasady etyki dotyczą również fotografowania ptaków. Niedopuszczalne jest długotrwałe wyczekiwanie przy gnieździe na powrót ptaków dorosłych w celu zrobienia ładnego zdjęcia. Wiąże się to ze zwiększeniem ryzyka utraty lęgu, a tym samym przyczynia się do spadku liczebności lokalnej populacji. Nie należy także rozpowszechniać informacji (np. na forach internetowych czy mediach społecznościowych) o miejscach gniazdowania ptaków, zwłaszcza tych z rzadkich gatunków.
Notatnik ornitologiczny
Praktycznym i pożytecznym zwyczajem w czasie obserwacji ptaków jest prowadzenie notatek ornitologicznych. Miłośnicy ptaków zazwyczaj piszą notatki, wymieniają się też informacjami na internetowych forach lub grupach dyskusyjnych. Najczęściej zapisywane dane to: liczba osobników, płeć oraz gatunek napotkanych ptaków. Notatnik pozwoli nam na zdobycie umiejętności rozpoznawania ptaków, co jest nie lada sztuką. Żeby się jej nauczyć, wystarczy na początek sięgnąć do poświęconych temu zagadnieniu książek, czasopism lub stron internetowych z katalogami. Można też korzystać z nagrań ptasich głosów, które dobrze służą w nauce identyfikacji ptaków po ich odgłosach.
Najpopularniejsze miejsca w Polsce do obserwacji ptaków
- Mierzeja Wiślana;
- Zbiornik Siemianówka;
- Dolina Biebrzy;
- Puszcza Białowieska;
- Puszcza Knyszyńska;
- Ujście Warty;
- Zbiornik Jeziorsko;
- Dolina Baryczy;
- Zbiornik Nielisz;
- Stawy Milickie (kompleksy stawów Radziądz, Jamnik, Ruda Sułowska, Stawno i Potasznia);
- Stawy w okolicach Zatora - kompleksy stawów Przeręb i Spytkowice oraz żwirownie w Jankowicach i Palczowicach;
- Tatry.
Ciekawostki
- w Europie najwięcej osób obserwujących hobbystyczne ptaki jest na Wyspach Brytyjskich. Szacuje się, że jest tam blisko 4 miliony obserwatorów. W USA liczba ptasiarzy jest szacowana na kilkanaście milionów osób. Natomiast w Polsce jest ich zaledwie kilka tysięcy;
- na Świecie występuje około 10 tysięcy gatunków ptaków, z czego około 1200 zagrożonych jest wyginięciem;
- główną cechą wyróżniającą ptaki z pośród innych zwierząt jest to, że jako jedyne posiadają pióra;
- najbarwniejsze ptaki jakie można spotkać na ternie Polski to gatunki z rodziny kraskowatych;
- sroki potrafią zapamiętywać i rozpoznawać ludzkie twarze;
- najszybszym ptakiem jest sokół wędrowny który potrafi spadając, rozpędzić się do ponad 300 km/h, w locie poziomym przewodzi bielik potrafiący rozwinąć prędkość około 170 km/h;
- serce ptaka bije 400 razy na minute podczas spoczynku i 1000 razy na minute podczas lotu;
- gęsi indyjskie potrafią przelecieć nad Himalajami na wysokości 10 tysięcy metrów n.p.m.;
- jedynymi ptakami potrafiącymi chodzić po drzewach pionowo w dół są kowaliki.
