Legenda o Janosiku

Znane postacie

Juraj Jánošík (1688-1713) to jeden z najsłynniejszych góralskich zbójników. Słowacy traktują go niemal jak bohatera narodowego. Znanych jest wiele jego biografii, spisanych zarówno przez Słowaków jak i Polaków, co mogło by świadczyć o tym, że było kilku Janosików. Juraj urodził się w 1688 roku w wiosce Terchová, nieopodal Żyliny. W wieku 19 lat zaciągnął się do powstania Rakoczego, które w latach 1703-1711 objęły niemal całe ziemie ówczesnego państwa węgierskiego. Po klęsce zrywu Juraj trafił do cesarskiej niewoli gdzie pod przymusem przeszedł na stronę habsburską i służył w załodze obsadzonej na zamku w Bytczy, gdzie więziono groźnych przestępców. Tam poznał niejakiego Tomáša Uhorčíka, który był harnasiem zbójników karpackich. Wkrótce potem pomógł mu uciec z więzienia, za co tamten wtajemniczył go w arkana zbójectwa. Od tego momentu rozpoczęła się zbójecka działalność Janosika. W 1711 roku Tomáš Uhorčík przyjął imię Martin Mravec i odszedł z bandy, a nowym harnasiem został Janosik. Ze swoją drużyną działał na pograniczu węgiersko-polskim, a ofiarami jego napadów byli głównie kupcy, ale także plebani, posłańcy pocztowi oraz różne inne inne przypadkowe, zamożniejsze osoby. Grabił głównie z myślą o sobie i swoich ludziach, obdarowując okazjonalnie np. dziewczęta z okolicznych wsi.

W 1713 roku żandarmi liptowscy schwytali Janosika i osadzili na zamku we Vranowie. Stamtąd przewieziono go do Liptowskiego Mikulasza, gdzie 16 marca zebrał się sąd. Mimo licznych argumentów obrony, że zbójnik jest jeszcze młody i nikogo nie zabił, Juraj został skazany na śmierć poprzez powieszenie na rzeźnickim haku przebitym przez lewy bok. Osią oskarżenia było zabójstwo plebana z Demanicy, do którego Jánošík się nie przyznał, wskazując jako sprawcę swojego kompana. Mimo, że życie i działalność Juraja Jánošíku jest dobrze znana to od lat jego postać jest wciąż przedstawiana w dowolny sposób w folklorze i kulturze. W drugiej połowie XVIII wieku Juraj Jánošík stał się słowackim bohaterem narodowym. Wtedy też, zaczęto go pozytywnie wiązać z Tatrami. Na Słowacji Juraj był postrzegany na dwa sposoby: jako pospolity bandyta oraz jako szlachetny zbójnik, natomiast w Polsce znana była tylko ta wersja pozytywna. Na Podhalu panowało przekonanie, że był Polakiem i działał po polskiej stronie gór. O Janosiku napisano wiele opowiadań, a także nakręcono kilkanaście filmów.

Ciekawostki

• Każdego roku 26 marca obchodzony jest Dzień dobrego łotra, który nazywany jest także często dniem Janosika;
• W 1944 roku Janosik pojawił się na słowackim banknocie 500-koronowym, a trzy lata później na 2-koronowej monecie.