Akropol w Atenach

Stanowiska archeologiczne

Akropol to charakterystyczne wapienne wzgórze o względnej wysokości 90 metrów, położone w samym sercu Aten. Dawniej miejsce to stanowiło główny ośrodek władzy oraz kultu religijnego starożytnej Grecji. Walory strategiczne wzgórza okoliczna ludność doceniła już w czasach prehistorycznych wznosząc tu pierwsze umocnienia. Badania archeologiczne wykazały, że miejsce to zamieszkiwane było już w okresie neolitu (około 3500 lat p.n.e.). Wtedy też wzgórze zostało wyrównane i zamienione w nieregularną kamienną platformę o wymiarach 300 na 175 metrów na której wybudowano fortyfikacje. W czasach mykeńskich (okres datowany od 1600 p.n.e. do 1100 p.n.e.) na Akropolu wzniesiona została cytadela, a miejsce to stało się centrum miasta. W XII wieku p.n.e. ufortyfikowany szczyt otoczony został pierścieniem murów obronnych wykonanych techniką "murów cyklopowych". Zmiana funkcji Akropolu nastąpiła w VI wieku p.n.e., kiedy to ówczesny tyran ateński Pizystrat polecił wznieść na wzgórzu monumentalną świątynię Ateny (bogini mądrości, rzemiosła i strategii). Równocześnie ufortyfikował dolne miasto wokół Agory, które stało się obszarem mieszkalnym Aten.

W 511 roku p.n.e. decyzją wyroczni delfickiej Akropol ogłoszony został siedzibą bogów, nie ludzi. Od tego momentu, aż do końca okresu starożytności, na wzgórzu wnoszono jedynie budowle sakralne. W czasie wojen grecko-perskich jakie toczone były w pierwszej połowie V wieku p.n.e. większość budowli Akropolu została zrównana z ziemią. Do obudowy świątyń przystąpiono dopiero po zawarciu tzw. pokoju Kaliasa w 449 roku p.n.e. Ówczesny władca Aten - Perykles polecił wznieść budowle dużo wspanialsze niż te zburzone przez Persów. Wkrótce potem wzgórze zostało zabudowane licznymi sanktuariami i świątyniami z których najważniejszą stał się Partenon. Na przestrzeni kolejnych wieków budowle Akropolu były wielokrotnie niszczone i przebudowywane. Największe zniszczenia miały miejsce w XV stuleciu, kiedy to miasto zostało zajęte przez Turków, którzy przekształcili Partenon w meczet, a Propyleje w zbrojownię. Mimo, że do czasów obecnych zachowały się jedynie ruiny to każdego roku miejsce to odwiedzane jest przez miliony turystów z całego świata. Akropol dostępny jest dla zwiedzających codziennie w godzinach 8:00-19:00. Bilet upoważnia także do zwiedzania innych zabytków rozlokowanych wokół wzgórza, a także greckiej Agory, rzymskiego forum czy ruin świątyni Zeusa. W 1987 roku Akropol ateński został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Na Akropolu znajdują się najwspanialsze arcydzieła greckiej architektury. Wzgórze to było ufortyfikowane już w czasach mykeńskich. Świątynie Akropolu zostały zniszczone podczas wojen perskich. Podczas odbudowy zainicjowanej przez Peryklesa powstał tu rozległy kompleks świątyń w którego skład wchodzą:

Partenon

Partenon stanowi największa i najbardziej znaną budowlę Akropolu. Przez niektórych uważany jest także za jedną z najwspanialszych budowli jakie zostały wzniesione przez człowieka. Nazwa świątyni nawiązuje do Ateny Partenos (Ateny Dziewicy), której świątynia była poświęcona. Budowa Partenonu rozpoczęta została w 447 roku p.n.e. i trwała około 5 lat. Przyypuszca się, że budowla powstała w oparciu o projekt Iktinosa i Kallikratesa, zaś przy wykonywaniu elementów rzeźbiarskich pracować miał sam wybitny grecki rzeźbiarz Fidiasz. Świątynia wzniesiona została na planie peripterosu i ustawiona została na stylobacie o wymiarach 69,5 na 30,8 metrów. Otacza ją kolumnada złożona z 46 kolumn (po 17 na dłuższych bokach i po 8 na krótszych) o 20 kanelurach. Za przedsionkiem (pronaosem) znajduje się najważniejsza część budowli zwana naos, w której na podium ustawiony został wykonany ze złota i kości słoniowej monumentalny 11 metrowy posąg Ateny Partenos. Monument wykonany został przez Fidiasza w technice chryzelefantynowej. Dziś jego rzymska kopia znajduje się w ateńskim Narodowym Muzeum Archeologicznym. Ściany świątyni ozdobione zostały ciągłym fryzem jońskim (zwanym również fryzem panatenajskim). Składał się on z przeszło metrowych marmurowych płyt tworzących jednolitą płaskorzeźbę o długości 160 metrów. Jego głównym tematem ozdobnym była procesja z darami dla bogini Ateny stanowiąca kulminacyjny element obchodów Wielkich Pantenajów.

Erechtejon

Erechtejon to monumentalna czteropoziomowa świątynia, która wzniesiona została na na cześć mitycznego króla Aten Erechteusza (który podobno zginął w tym miejscu porażony piorunem przez Zeusa) i poświęcona Posejdonowi oraz Atenie. Budowla ta wzniesiona została w latach 421 p.n.e.-406 p.n.e w miejscu starszej świątyni zniszczonej podczas wojen perskich i uznawana jest za szczytowe osiągnięciem architektury jońskiej w Attyce. Ukształtowanie terenu wymusiło czteropoziomowy układ świątyni, a cała budowla składa się z trzech połączonych ze sobą brył, zbudowanych na planie prostokąta. Niegdyś do każdej z nich nich prowadziło osobne wejście, a przed głównym, środkowym budynkiem umieszczono sześć jońskich kolumn.

Propyleje

Na Akropol dostać się można przez imponującą bramę wejściową zwaną Propyleje. Jej nazwa pochodzi od greckiego słowa propylajon oznaczającego przedsionek. Z założenia Propyleje miały być budowlą monumentalną, co miało podkreślać fakt, że stanowią granicę pomiędzy świeckim światem miasta a sakralnym obszarem poświęconym bogom. Głównym projektantem bramy został znany grecki architekt Mnesikles, a jej budowa rozpoczęta została w 437 roku p.n.e. (zaraz po ukończeniu Partenonu) i trwała przeszło 5 lat. Główna część budowli miała dwie bramy (większą i mniejszą), poprzeczną ścianę z pięcioma przejściami oraz dwa skrzydła. Fasady głównego budynku miały po sześć doryckich kolumn, a do wejścia prowadziły monumentalne schody. Część zachodnia podzielona była na trzy nawy z dwoma rzędami kolumn w porządku jońskim. Mimo, że Propyleje nie zostały ukończone to i tak sprawiały wielkie wrażenie na osobach wchodzacych na teren Akropolu.

Apteros

Po prawej stronie Propyleji znajduje się niewielka jońska świątynia poświęcona bogini Atenie Nikie (czyli Atenie Zwycięskiej zwanej również Nike Apteros - Nike Bezskrzydła). Budowla ma zaledwie 3,3 na 4,2 mety i wzniesiona została w 421 roku p.n.e. według projektu Kallikratesa. Jej wschodnia i zachodnia fasada posiada portyki zakończone czterokolumnowymi jońskimi fasadami. Cały budynek ozdobiony jest fryzem ukazującym Atenę w otoczeniu bogów oraz sceny walki z Persami, w tym sceny z bitwy pod Platejami. W czasach antycznych wewnątrz świątyni znajdował się pomnik Ateny Zwycięskiej. W 1788 roku budowla została zniszczona przez Turków.

Pinakoteka

Pinakoteka (galeria obrazów) to niewielka budowla, która znajduje się w północno-zachodnim skrzydle Propylejów. Obecnie znana jest głównie z informacji jakie udało się odczytać z nielicznych starożytnych źródeł pisanych. Niegdyś znajdowały się tam dzieła wybitnych malarzy greckich, jak m.in. Polignota, Aglaofona czy Timajnetosa. Były to prawdopodobnie zarówno freski, jak i malowidła wykonanymi na płytach drewnianych, gipsowych i marmurowych. Pinakoteka ateńska uznawana jest za najstarszą starożytną pinakotekę.

Ciekawostki

• Akropolis w języku greckim oznacza górne miasto.