Fryzja

Regiony

Fryzja (Fryslân) to prowincja w północnej Holandii, położona nad wodami Morza Północnego oraz sztucznym jeziorem IJsselmeer. Na północnym krańcu znajdują się cztery wyspy fryzyjskie: Vlieland, Terschelling, Ameland i Schiermonnikoog, które są oddzielone od lądu płytkim Morzem Wattowym. Historycznie Fryzja obejmowała także tereny obecnych Niemiec i Danii. Fryzja była jednym z najwcześniej zasiedlonych regionów Holandii. Jak wykazały badania archeologiczne pierwsi osadnicy pojawili się tu już w epoce żelaza (ok. 400 roku p.n.e.). W kolejnych stuleciach Fryzowie byli najeżdżani i łupieni przez wielu najeźdźców. W starożytności stawiali długi i twardy opór wojskom rzymskim, jednak w końcu zostali podbici i ujarzmieni. Po upadku Cesarstwa Fryzja została włączona do państwa Franków po czym objęta misją chrystianizacyjną św. Wilibrorda. Fryzowie odegrali dużą rolę w rozwoju handlu holenderskiego. Poprzez niszczycielskie działanie morza zmuszeni byli do szukania zasobów i żywności poza terytorium swojego kraju, co spowodowało, że bardzo wcześnie zajęli się żeglugą morską i rzeczną. Pod koniec XIII wieku niemal cały teren zachodniej Fryzji dostał się pod zwierzchnictwo holenderskie, a wschodnia część nadal zaciekle broniła swej niepodległości i utrzymała ją jako niezależne hrabstwo aż do XVIII wieku, kiedy to została zagarnięta przez Prusy. W 1525 roku zachodnia część Fryzji dostała się pod panowanie Habsburgów, a po Kongresie Wiedeńskim (1815 rok) stała się częścią zjednoczonego Królestwa Niderlandów. Po wybudowaniu w pierwszej połowie XX wieku tamy Afsluitdijk i zamknięciu zatoki Zuiderzee powstał słodkowodny akwen nazywany IJsselmeer. Spowodowało to zamarcie handlu morskiego i w konsekwencji upadek okolicznych miast i portów. Pomysłem na przełamanie stagnacji stała się turystyka. Obecnie Fryzja stanowi najczęściej i najchętniej odwiedzany region spośród trzech prowincji północnej Holandii. Turystów przyciągają tu przepiękne krajobrazy oraz urocze miasteczka. Stolicą i największym miastem Fryzji jest Leeuwarden. Praktycznie do XIII wieku miasto pozostawało ważnym portem morskim, a trzy stulecia później stało się głównym ośrodkiem walczącego o dominację w Zjednoczonych Prowincjach Związku Fryzyjskiego. Główną atrakcję Leeuwarden stanowi muzeum regionalne (Fries Museum) w którym zapoznać się można z bogata hitorią fryzyjskiej kultury i sztuki.

We Fryzji mieszkańcy posługują się głównie językiem niderlandzkim oraz fryzyjskim, który w 1990 roku otrzymał status oficjalnego języka regionalnego. Fryzyjskie miejscowości oznakowane są w dwóch językach, natomiast nauka języka fryzyjskiego w szkołach jest powszechna. Fryzowie są dumni z tego, że pochodzą od innych przodków niż pozostali Holendrzy. Ich pradziadami nie byli przybysze ze środkowej Europy, lecz Skandynawowie lub Celtowie. Fryzowie podobnie jak mieszkańcy Groningen wiodą życie zupełnie inne niż zabiegani rodacy z uprzemysłowionej południowej części kraju. Praktycznie na każdym kroku pokazują, że są odrębnym narodem, ale zdają sobie sprawę, że z politycznego i gospodarczego punktu widzenia oderwanie się od Holandii byłoby czystym nonsensem. Mimo to wiele osób udziela poparcia zwolennikom niepodległości. W biurach VVV turyści otrzymują nawet wielojęzyczny Paszport Fryzyjski, uprawniający m.in. do zniżek w wielu regionalnych muzeach czy restauracjach. Mieszkańcy Fryzji słyną ze swojego wielkiego zamiłowania do sportu. Latem większość z nich jeździ na rowerze, żegluje, pływa czy wyrusza pod namiot. Zimą, zaś nawet w najmniejszych miasteczkach powstają lodowiska na których spotkać można zawsze wielu łyżwiarzy. W czasie ostrej zimy, kiedy zamarza większość kanałów, we Fryzji organizowany jest słynny Wyścig Jedenastu Miast (Elfstedentocht). Jego uczestnicy muszą pokonać na łyżwach przeszło 200 kilometrową okrężną trasę (w kierunku zgodnym z ruchem zegara) wiodącą kanałami, rzekami i jeziorami przez 11 miasteczek prowincji (Leeuwarden, Sneek, IJlst, Sloten, Stavoren, Hindeloopen, Workum, Bolsward, Harlingen, Franeker, Dokkum i ponownie Leeuwarden). W noc poprzedzająca zawody, zwaną Nocą Leeuwarden (Nacht van Leeuwarden) na miejscu startu odbywa się wielki festyn. Następny dzień większość Fryzów spędza przed telewizorem oglądając zawody w których bierze udział przeszło 20 tysięcy uczestników. Każdy, kto dotrze do linii mety, dostaje medal w kształcie krzyża.

Wyspy Zachodniofryzyjskie

Wyspy Zachodniofryzyjskie należą do Holandii i stanowią część większego archipelagu zwanego ogólnie Wyspami Fryzyjski. Stanowią one pozostałość po naturalnej grobli oddzielającej niegdyś Morze Północne od rozległego mokradła. Dawne bagno, czyli dzisiejsze Waddenzee (Morze Wattowe), zostało zalane w wyniku podnoszenia się morza spowodowanego topnieniem lodowców pod koniec okresu zlodowacenia. W swoim obecnym kształcie wyspy powstały w XIII wieku w wyniku potężnego wdarcia się morza w głąb lądu. Największa i najdalej wysunięta na południe wyspa - Texel - jest też najłatwiej dostępna ponieważ dostać się można na nią kursującym regularnie z Den Helder promem. Texel ma także najlepiej rozwiniętą infrastrukturę dlatego latem jest tu zawsze bardzo tłoczno. Zwłaszcza, że na pozostałych wyspach ruch samochodowy jest ograniczony lub całkowicie zakazany.

Ciekawostki

• Nazwa Fryzja wywodzi się od indoeuropejskiego słowa "preisios" (pochwały) i ma związek ze słowem "prei", co oznacza "drogi". Tak więc "Frisians" oznacza tyle co przyjaciele lub krewni.