Orkady

Wyspy

Orkady (Orkney Islands) to rozległy archipelag wysp przy północnym wybrzeżu Szkocji, rozciągający się od Morza Północnego, aż do otwartego Oceanu Atlantyckiego. Wyróżnia się trzy zasadnicze jego części: Orkady Północne, wyspę Mainland i Orkady Południowe. Archipelag położony jest zaledwie 16 km od wybrzeży półwyspu Caithness i składa się z 67 wysp o łącznej powierzchni 990 km² z czego zaledwie około 20 jest zamieszkanych (co ciekawe są nawet takie gdzie żyje zaledwie jedna rodzina). Na wyspach panuje klimat subarktyczny morski. Przeciętna temperatura w ciągu roku wynosi około +8°C. Z uwagi na warunki atmosferyczne (silne wiatry) na Orkadach praktycznie nie występują lasy, a powierzchnia wysp pokryta jest rozległymi wrzosowiskami i torfowiskami. Nizinny krajobraz urozmaicony jest przez śródlądowe jeziora. Jedyną górzystą wyspą jest Hoy, gdzie znajduje się najwyższa góra Orkadów - Ward Hill (268 metrów n.p.m.). Przy jej zachodnim wybrzeżu usytuowana jest słynna pionowa skała Old Man of Hoy, która stanowi popularne miejsce wspinaczkowe. Miejscowa ludność archipelagu trudni się głównie hodowlą owiec, rybołówstwem i rzemiosłem. Część mieszkańców pracuje również przy wydobywaniu ropy naftowej ze złóż w szelfie Morza Północnego. Znaczenie nazwy archipelagu nie zostało jednoznacznie wyjaśnione. W zapiskach historycznych wyspy pojawiają się w rzymskich dokumentach pochodzących z II wieku n.e. jako Orcades. Celtowe zaś, nazywali je "Wyspami Prosięcymi" (Insi Orc), a Norwegowie określali jako "Wyspy Focze" (Orkneyjar. orkn - po Norwesku znaczy foka).

Stolicą i zarazem największym miastem Orkadów jest Kirkwall, które położone jest na północnym brzegu największej wyspy archipelagu Mainland (Mòr-thìr). Ten blisko 10 tysięczny ośrodek rozciąga się na malowniczym przesmyku pomiędzy dwiema częściami wyspy. Miasto założone zostało prawdopodobnie już w XI wieku. Na wyspie można także zobaczyć to co na Orkadach jest najciekawsze, czyli idealnie zachowaną neolityczną osadę Skara Brae oraz pochodzący z tego samego okresu kamienny krąg zwany Pierścieniem Brodgara (Ring of Brodgar). Oba te zabytki wpisane zostały na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Miejscowe znaleziska (m.in. rozbita ludzką ręką łupina orzecha z 6820 roku p.n.e.) świadczą o tym że pierwsi ludzie trafili tu zaraz po ustąpieniu lodowca. Na wyspie Papa Westray znajduje się jedno z najstarszych na świecie domostw zwane Knap of Howar. Badania archeologiczne wykazały że ludzie mieszkali tu pomiędzy 3700 a 2800 rokiem p.n.e. Oznacza to że, miejscowa kultura prehistoryczna pojawiła się na Orkadach dużo wcześniej niż w Chinach, Egipcie czy Mezopotamii.

Około 2500 roku p.n.e. wraz z gwałtowną zmiana klimatu mieszkańcy zmuszeni zostali do opuszczenia Orkadów. Wyspy ponownie zasiedlone zostały dopiero w epoce żelaza. Nowymi mieszkańcami byli Pitkowie, którzy w 43 roku p.n.e. przywitali tu dostojne rzymskiego cesarza Klaudiusza. Zasiedlali oni wyspy aż do IX wieku. W połowie VI stulecia misjonarze irlandzcy rozpoczęli chrystianizację Orkadów, a w 875 roku wyspy zostały podbite i zajęte przez Wikingów. Skandynawowie nie tylko objęli kontrolę nad archipelagiem, ale też całkowicie go skolonizowali. W granice Szkocji wyspy zostały wcielone dopiero w 1472 roku, kiedy to król Danii Chrystian I, wydając swoją córkę Małgorzatę za króla Szkocji, zastawił Orkady wraz z Szetlandami jako wiano. Przez dłuższy czas mieszkańcy nie tracili własnej tożsamości (język skandynawski utrzymywał się tu aż do XVIII wieku). W czasie I i II wojny światowej w Orkadach w zatoce Scapa Flow znajdowała się duża baza brytyjskiej floty wojennej (Royal Navy). W październiku 1939 roku Scapa Flow stała się celem śmiałego rajdu niemieckiego U-Boota, który zatopił jedn z największych okrętów brytyjskich HMS "Royal Oak" z 833 członkami załogi. Konsekwencją tego było przysłanie na Orkady setek włoskich jeńców wojennych, którym nakazano sypanie grobli pomiędzy wyspami (tzw. bariery Churchilla). Wrak brytyjskiego okrętu został uznany za grób wojenny. Każdego roku odbywa się na nim ceremonia w czasie której nurkowie umieszczają na rufie brytyjską banderę.

Ciekawostki

• Na Orkadach żyje więcej ptaków niż ludzi;
• Pomiędzy wyspami Westray i Papa Westray kursuje stała linia samolotowa świata. Przelot trwa zaledwie od około 1 do 2 minut;
• Na Orkadach znajduje się najdalej na północ wysunięta destylarnia Whisky.