Jaskinia to naturalna podziemna próżnia skalna lub system połączonych ze sobą próżni (komory, korytarze, studnie, kominy) o rozmiarach umożliwiających eksplorację przez człowieka. Klasyfikuje się je na różnoraki sposób w zależności od ich cech, budowy czy pochodzenia. Najprostszym z takich sposobów jest rozróżnienie według przebiegu próżni: jaskinie poziomie (horyzontalne) i pionowe (wertykalne). Większe systemy jaskiniowe posiadają zarówno odcinki poziome jak i pionowe. W jaskiniach spotkać można także często podziemnie rzeki lub jeziora. Ze względu na genezę powstania jaskinie dzielimy na pierwotne i wtórne. Pierwsze powstają jednocześnie ze skałą, w której występują, drugie zaś, tworzone są przez różnorakie procesy geologiczne zachodzące w skałach (m.in. procesy krasowe, ruchy tektoniczne lub wietrzenie erozyjne). Charakterystyczną cechą jaskiń są osady, które gromadzą się w nich i stopniowo je wypełniają na skutek różnych procesów fizycznych i biologicznych (rozpuszczanie skał, akumulacja wodna czy działalność organizmów żywych). Jednak tym na co najbardziej zwracamy uwagę podczas eksploracji podziemnych grot jest szata naciekowa, która stanowi najpiękniejszy element podziemnego środowiska i to ona właśnie przyciąga turystów. Jaskinie krasowe powstają dzięki erozyjnej działalności wody, która występuje pod ziemią niezwykle często wijąc się potokami, tworząc jeziora czy skapując ze stropu. Wilgotność względna w jaskini jest bliska całkowitego nasycenia parą wodną, czyli niemal 100%.
Fauna i flora
Mimo ciemności oraz ograniczonej przestrzeni wiele gatunków zwierząt jak i roślin dostosowało się do życia w tak niesprzyjających warunkach. W jaskiniach spotkać można m.in. ryby, owady, glony, porosty, mchy czy bakterie (te ostanie nadal są słabo poznane). Najczęściej spotykanymi zwierzętami są nietoperze, które spędzają okres zimowy w podziemiach, zapadając w stan hibernacji. Żyją zawsze w koloniach (razem cieplej) liczących od kilkuset do nawet kilkunastu tysięcy osobników (największa poznana kolonia w Jaskini Nowej w Teksasie oszacowana została na 30 milionów osobników). Jednak prawdziwym zwierzęciem jaskiniowym jest odmieniec jaskiniowy (Proteus anguinus). Jest to niewielki płaz ogoniasty (ok. 30 cm), który posiada wydłużone ciało z płetwami i ogonem. Jego oczy skrywają fałdy skórne przez co pozostaje niemal ślepy. W przeciwieństwie do większości płazów prowadzi całkowicie wodny tryb życia (w wodzie je, śpi i rozmnaża się).
Formy naciekowe
Główną przyczyną powstawania nacieków jest woda, która przesiąkając szczelinami wgłąb ziemi, rozpuszcza skały krasowiejące nasyca się węglanem wapnia. W końcowym etapie w skutek zmiany ciśnienia i temperatury powietrza z wody uwalniany jest dwutlenek węgla, a także wytrąca się węglan wapnia. To właśnie on krystalizuje się w postaci kalcytu tworząc swobodnie zwisające ze stropu nacieki tzw. stalaktyty lub gromadzące się na dnie skorupy tzw. stalagmity. Formą, która zapoczątkowuje rozwój większego, masywnego stalaktytu jest stalaktyt rurkowy, zwany często także makaronem. Na przewieszonych fragmentach ścian tworzą się, często z mleka wapiennego, draperie oraz zasłony. Ich wysokość sięga do około 2 metrów, a długość dochodzi do kilku metrów. Ich krawędzie często pokryte są "języczkami" nacieku wełnistego. Formą powstałą z połączenia stalaktytu i stalagmitu jest kolumna naciekowa zwana stalagnatem. Formy naciekowe stanowią naturalną ozdobę podziemnych komór i korytarzy. Bardzo często pokrywają całe powierzchnie stropu, lub ścian korytarzy, osiągając nieraz znaczne rozmiary. Czasami też przybierają różnorodne ubarwienie (w zależności od zawartości związków żelaza i manganu). Czas powstawania nacieków zależy od wielu czynników, ale zawsze liczony setkach bądź tysiącach lat. W okresie zimowym często także można spotkać piękne choć nietrwałe nacieki lodowe, tworzące podobne formy jak klasyczne nacieki kalcytowe.
Podstawowe zasady jakich należy przestrzegać w czasie eksploracji jaskini
- postępuj zawsze zgodnie z zaleceniami przewodnika;
- poruszaj się tylko po wytyczonej trasie lub szlaku turystycznym;
- w przypadku zgubienia grupy nie staraj się za wszelką cenę samodzielnie szukać drogi tylko czekaj cierpliwie na pomoc;
- zachowuj ciszę, gdyż jesteś gościem w miejscu który stanowi dom dla wielu zwierząt;
- nie używaj lampy błyskowej w aparacie, ponieważ można nią spłoszyć hibernujące nietoperze co może być przyczyną ich śmierci;
- nie niszcz nacieków, gdyż swoje piękno zachowują jedynie pod ziemią;
- pamiętaj o zabraniu ze sobą źródła świata (latarki), planu jaskini, odpowiedniego obuwia i ciepłej odzieży;
- zabieraj śmieci ze sobą.
Ciekawostki
- W Polsce jest około 3 tysiące poznanych i opisanych jaskiń. W przeważającej większości są to jaskinie krasowe o niewielkich wymiarach. Za najpiękniejszą uchodzi znajdująca się na Dolnym Śląsku - Jaskinia Niedźwiedzia. Konkurować z nią może jedynie Jaskinia Raj, w której jednak jest znacznie krótsza trasa zwiedzania;
- Najdłuższą jaskinią na świecie jest znajdująca się w USA - Jaskinia Mamucia (Mammoth Cave). Jej korytarze mają łącznie około 563 km;
- Najgłębszą jaskinią świata jest znajdująca się Gruzji (Abchazja) - Jaskinia Krubera (Jaskinia Wronia), której korytarze schodzą na przeszło 2 km (dokładnie 2191 metrów) pod ziemię;
- Nauką która zajmuje się badaniem i eksploracją jaskiń jest speleologia. Po raz pierwszy termin ten użyty został w 1890 roku przez francuskich archeologów: Emila Riwiera i Edwarda Martala.
