Herkulanum albo Herkulaneum, (Ercolano) to miasto w południowo-zachodnich Włoszech (Kampania), położone nad brzegiem Morza Tyrreńskiego. Jego historia związana jest z Pompejami oraz tragicznymi wydarzeniami, jakie miały tu miejsce w 79 roku, kiedy to oba miasta zostały doszczętnie zniszczone w wyniku erupcji Wezuwiusza. W mitologii rzymskiej wulkany były wrotami podziemnego miasta. Ostatni wybuch Wezuwiusza miał miejsce w VIII w. p.n.e. tak więc mało kto pamiętał, że bujnie porośnięte zielone zbocza góry mogą być ponownie groźne. Miasto zbudowali najprawdopodobniej Oskijczycy, następnie w VI wieku p.n.e. podporządkowali je Etruskowie, a w V wieku p.n.e. nowymi właścicielami miasta stali się Samnici. Nieubłaganie nadchodził jednak okres panowania Rzymu, którego machina wojenna działała coraz sprawniej. W 307 roku p.n.e Rzym pokonał Samnitów i stał się jedynym panem półwyspu apenińskiego. Walory uzdrowiskowe Herkulanum docenili zamożni Rzymianie, dla których miasto stało się czymś w rodzaju miejscowości wypoczynkowej. W owym czasie Herkulanum zamieszkiwało mniej więcej 1/3 mieszkańców Pompejów, tak więc było to miasto dość duże. Brak komunikacji sprawił, że miasto nie było częścią szlaków handlowych, ludność zajmowała się głównie rolnictwem i rybołówstwem. Klimat i widoki docenili bogaci mieszkańcy Pompejów i Neapolu, to dzięki ich aktywności nadbrzeżna część miasta zapełniła się luksusowymi willami oraz obiektami publicznymi. Wrażenie robi teatr na 2500 widzów, wzdłuż półkolistego muru stały posągi z brązu, marmurowe płyty, bazylika, siedziba miejscowego sądu i ośrodek handlowy, świątynia poświęcona matce bogów Cebeli. Domy i budynki publiczne były ozdobione malowidłami, mozaikowymi posadzkami i portykami z alabastru. Miasto posiadało brukowane ulice, wodociągi z ołowianych rur i oczywiście łaźnię.
Wykopaliska
Prace wykopaliskowe rozpoczęta niezwykle wcześnie, bo już w 1709 roku, kiedy to podczas budowy studni przypadkowo odkryto scenę teatru. Prace archeologiczne były kontynuowane, niestety z różnym skutkiem i nasileniem. Okazało się również, że wiele cennych budowli jest w lepszym stanie niż ma to miejsce w Pompejach. W tym czasie odkryto również słynną Willę Papirusów. Intensywniejsze prace wykopaliskowe rozpoczęto dopiero w 1927 roku. Co ciekawe odkrycia odcisnęły swoje piętno na sztuce neoklasycystycznej, było to szczególnie widoczne nie tylko w XVIII wiecznym malarstwie, ale również w przedmiotach codziennego użytku tego okresu.
Zwiedzanie
Najcenniejszym zabytkiem Herkulanum jest Willa Papirusów, czyli starożytna biblioteka. W trakcie osiemnastowiecznych wykopalisk znaleziono tu 1785 zwojów, które niestety w ogromnej większości zostały utracone. W owym czasie naukowcy nie dysponowali jeszcze taką technologią jak dzisiaj, która pozwoliła by uratować te starożytne rękopisy. Do czasów obecnych zachowało się zaledwie kilka, w tym dzieła epikurejczyków i łacińskie ("De Bello Actiaco"). Turyści mogą zobaczyć, jak wyglądało starożytne miasto, teatr, termy, gimnazjum, świetnie zachowane mozaiki. Na zwiedzanie starożytnego miasta należy przeznaczyć około 3 godzin. Niestety nie będzie nam dane poznać wszystkich tajemnic starożytnego miasta, gdyż na ruinach Herkulanum powstało już całkiem nowoczesne Portici. W 1997 roku Herkulanum wraz z Pompejami i Oplontis zostały wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.
